Analiza w skrócie:
– Japonia, w dokumencie zatytułowanym ,,Nowy Plan na Wolny i Otwarty Indo-Pacyfik” (New plan for a Free and Open Indo-Pacific), definiuje swoją politykę wobec regionu do końca bieżącej dekady. Tokio chce za jego pomocą zrealizować dwa, podstawowe cele: (1) aktywizować gospodarczo region oraz własną gospodarkę, poprzez szereg inwestycji w infrastrukturę wykonywanych przez Japońskie firmy poza granicami kraju, a także (2) utrzymać status quo regionu, w którym uznane jest powszechne poszanowanie zasad prawa, ponad zasadą siły w relacjach międzynarodowych.
– Dokument odnosi się wielokrotnie, lecz nie wprost, do wzrostu znaczenia Chin w regionie. Można go interpretować jako japońską próbę odpowiedzi na wiążące się z tym faktem zagrożenie ze strony ChRL. Tokio obawia się podjęcia próby unilateralnej zmiany status quo w regionie poprzez wykorzystanie siły nowego mocarstwa. Zaangażowanie większej ilości państw w globalną wymianę handlową miałoby je nakłonić do aktywniejszego poparcia dla istniejących zasad i stworzenie alternatywy wobec inwestycji chińskich.
– Perspektywa powodzenia Nowego Planu stoi pod znakiem zapytania. Na niekorzyść Japonii przemawia mały budżet przedsięwzięcia, mgliste definicje środków, jakie miałyby służyć jego realizacji oraz ogólny brak rozmachu i innowacyjności. Niewykluczone jednak, że proponowany Plan jest jedynie wstępem do dalszych działań.
– Do rzeczywistych nowości Planu należy zaliczyć: liberalizację dostępu do środków JBIC (Japan Bank for International Cooperation) dla firm zainteresowanych realizowaniem inicjatywy japońskiej, liberalizację polityki dozbrajania państw trzecich w regionie oraz jasne wyartykułowanie dążeń Tokio wobec Indo-Pacyfiku.
Premier Japonii, Fumio Kishida ogłosił w Indiach, w marcu 2023[1], wdrożył w życie Nowy Plan na ,,Wolny i Otwarty Indo-Pacyfik”[2]. Kontynuuje on politykę byłego premiera Shinzo Abe[3], zdecydowanie zwiększając zaangażowanie Japonii poza granicami kraju. Sama nazwa proponowanej inicjatywy odnosi się do ,,Starego” Planu zainicjowanego przez Shinzo Abe[4], i jest swojego rodzaju nowelizacją, czy też raczej jego obszernym uzupełnieniem. Omawiany dokument przedstawia politykę Japonii wobec wspomnianego regionu, ale także szerzej, wobec państw Globalnego Południa. Proponowane działania skupiają się przede wszystkim na inwestowaniu w projekty infrastrukturalne w regionie, które mają na celu połączyć odległe regiony Indo-Pacyfiku z globalnymi szlakami handlowymi. Japońskie firmy będą realizować projekty razem ze swoimi lokalnymi wspólnikami. Dla realizacji tego celu, Japończycy liberalizują dostępność do zasobów JBIC dla firm zainteresowanych wdrażaniem Nowego Planu w życie.
Inicjatywa, o której mowa, wielokrotnie podkreśla istotę podejmowania współpracy pomiędzy państwami, w oparciu o zasady prawa oraz międzynarodowe standardy. Odstępstwo od wspomnianego schematu interakcji będzie skutkować jednoznacznym, aktywnym sprzeciwem Japonii oraz jej sojuszników. Nowy Plan piętnuje dążenia mające na celu unilateralną zmianę obecnego status quo oraz próbę wprowadzenia prymatu siły nad prawem w relacjach międzynarodowych. Aby skutecznie przeciwdziałać podważaniu obecnych zasad, Nowy Plan zakłada powołanie do życia koalicji chętnych państw, która strzegłaby zastanego porządku i granic, na Morzach i Oceanach Indo-Pacyfiku. Tym samym Tokio zmienia istniejącą dotychczas politykę współpracy militarnej z państwami trzecimi. Nowelizacja japońskiego prawa pozwala na przekazywanie większej ilości środków siłom zbrojnym z regionu w bardziej swobodny sposób. Wszystko to dzieje się w kontekście rosnącego wpływu Chin na Indo-Pacyfiku oraz podejmowanej przez nie próby zmian podziału szeregu granic w Azji Wschodniej.
Nowość projektu polega na tym, że jasno określa cele japońskiej polityki na najbliższe lata oraz wskazuje środki do ich realizacji. Innowacji nie stanowią konkretne projekty, które już wcześniej częściowo się rozpoczęły lub są realizowane w ramach istniejących platform, takich jak ASEAN, PALM itp. Nowy Plan to praktyczna strategia Tokio na dalszy rozwój, mająca na celu zabezpieczenie interesów kraju do końca bieżącej dekady. Efektem tych działań ma być przede wszystkim aktywizacja gospodarcza regionu i samej Japonii, wynikająca z przeprowadzonych inwestycji oraz utrzymanie obecnego, prawnego status quo na Indo-Pacyfiku. Dotyczy to kwestii takich jak podział mórz, bezpieczny i swobodny handel, a także prymat prawa w relacjach międzynarodowych.
Pierwszy filar skupia się na zdefiniowaniu warunków, które będą podstawą dla nawiązywania przyszłych relacji w ramach Nowego Planu. Określa on także idee, do realizacji których dąży Japonia. Podstawowym celem jest utrzymanie oraz rozwój wolnego handlu w regionie. Ma on odbywać się na zasadach swobodnej, multilateralnej wymiany, w oparciu o prawa, które definiuje WTO. Państwa Indo-Pacyfiku, za pomocą japońskiej technologii oraz szeregu inwestycji w infrastrukturę, będą zyskiwać wymierne korzyści poprzez uczestnictwo w tym systemie. Szczególną uwagę zwraca się na konieczność prawnej ochrony państw Globalnego Południa przed zawieraniem pożyczek na niekorzystnych i niejasnych warunkach, a także przed tendencjami do kreowania monopolu w kluczowych sektorach rynku. Do realizacji tych idei potrzebne jest jednak poszanowanie zasady prawa w relacjach międzynarodowych, a nie wykorzystanie zasady siły. Unilateralne próby zmiany obecnego systemu są jednoznacznie potępiane.
Do realizacji tego filaru Japonia używa istniejących już platform współpracy takich jak IPEF, G20, ASEAN etc. Pomimo tego, że aktywnie realizuje ona postulowane koncepcje, nie można stwierdzić, że robi to w sposób nowatorski. W tym konkretnym aspekcie nie widać więc objawów nowości Planu dotyczącego rozwoju omawianego regionu.
Drugi filar – Odpowiedź na Wyzwania Indo-Pacyfiku, podejmuje z kolei temat ochrony wspólnych dóbr regionu. Według Nowego Planu należy zadbać przede wszystkim o przeciwdziałanie zmianom klimatu oraz klęskom żywiołowym, cyberbezpieczeństwo, dostęp do żywności, oraz opieki medycznej. W tym celu Japonia realizuje szereg różnych przedsięwzięć, od inwestycji o łącznej wysokości 10 miliardów dolarów w alternatywne źródła energii, poprzez promowanie koncepcji gospodarki o obiegu zamkniętym, aż do wsparcia Palau w zakresie utylizacji odpadów. W związku z szerokim spektrum przeprowadzanych działań, trudno powstrzymać się przed stwierdzeniem, że są one działaniami wyspowymi. Brakuje im koherentności i są w dużym stopniu reakcyjne wobec zaistniałych problemów. Należy stwierdzić, że nie powodują zmiany na poziomie systemowym, a służą jedynie do doraźnej pomocy. O takim stanie rzeczy mogą świadczyć takie inicjatywy jak np. łączne przekazanie 50 milionów dolarów pomocy żywnościowej dla państw Azji, Bliskiego Wschodu i Afryki.
Wiele z proponowanych działań określonych jest tu jedynie hasłowo, a w tej części dokumentu można doszukać się dużej ilości niewymiernych oraz szablonowych stwierdzeń[5]. Biorąc to pod uwagę, należy uznać drugą część Nowego Planu jako przedstawienie modelu go-to. Filar opisuje bardziej efekt proponowanego przedsięwzięcia, niż sposób jego wykonania. Mimo wszystko w trafny sposób definiuje problemy regionu.
Flagowym projektem w tym zakresie jest rozwój przemysłu w zatoce Bengalskiej (Big-B Initiative). Szereg inwestycji powstaje w całym regionie. Mają one służyć aktywizacji gospodarczej Indo-Pacyfiku, a także tworzeniu zleceń dla japońskich firm. Warto jednak zaznaczyć, że część z proponowanych przedsięwzięć rozpoczęła się przed powstaniem Nowego Planu i została do niego przypisana post factum. Rzeczywista nowością w tym zakresie są zmiany legislacyjne.
W celu jak najlepszej realizacji postanowionych założeń trzeciego filaru, na początku października ubiegłego roku, zliberalizowane zostało prawo dotyczące dostępności środków z JBIC dla firm, których działania wpisują się w postanowienia Nowego Planu[6]. Wprowadzone zmiany pozwalają na swobodny dostęp do pożyczek dla firm japońskich działających poza granicami kraju oraz ich lokalnych wspólników. Możliwe jest również zaciągniecie pożyczek na zakup materiałów poza rynkiem krajowym, co stanowi nowość wobec wcześniej obowiązujących zasad.
Wsparcie jest także przewidziane dla małych oraz średnich firm. My być ono realizowane za sprawą środków JBIC poprzez inwestycje kapitałowe w firmy działające za granicą oraz nabywanie ich obligacji. Szczególnie uprzywilejowane są te firmy, które działają w sektorach strategicznie istotnych z punktu widzenia interesu Japonii.
Kompleksowy plan przeprowadzanych inwestycji oraz zmiany w sposobach finansowania rzeczywiście świadczą o nowości Planu na Indo-Pacyfik. Inwestycja w porty tworzące infrastrukturę oraz bazę przemysłową regionu będą przyczyniać się do obopólnego wzrostu Japonii oraz regionu za pomocą środków z JBIC.
Cel czwartego filaru – Rozszerzenie Działań na rzecz Bezpieczeństwa, definiowany jest jako zapewnienie bezpieczeństwa morskim szlakom handlowym, co stanowi elementarną podstawę dla powodzenia Nowego Planu w zakresie realizacji jego celów infrastrukturalnych na Indo-Pacyfiku. Dążąc do jak najgłębszego spełnienia postanowień tego filaru, Japonia zliberalizowała prawo określające dostęp do pomocy finansowej oraz materialnej dla sił zbrojnych państw trzecich[7]. Za sprawą wymienionych środków dąży ona do ustanowienia w regionie koalicji chętnych do utrzymania obecnego status quo.
Oprócz tego, przewidziane jest rozpoczęcie działań z zakresu wymiany sprzętu oraz technologii wojskowych ze wspomnianą koalicją, a także z obecnymi sojusznikami. Szczególny nacisk został położony na systemy satelitarne z zakresu Świadomości Sytuacji w Przestrzeni Morskiej (Maritime Domain Awareness). Zaplanowany jest również projekt wspólnych szkoleń dla oficerów młodszego stopnia. W opisanych inicjatywach biorą udział takie państwa jak Wietnam, Malezja, USA i Indonezja, ale także Wielka Brytania czy nawet Szwecja. Japonia działa również w oparciu o swoich zachodnich sojuszników w regionie i intensyfikuje wspólnie podejmowane działania. Należy do nich zaliczyć bilateralne ćwiczenia na Morzu Południowo-Chińskim wraz z armią USA oraz współpracę podjętą z marynarkami wojennymi Australii i Francji. Prawdziwą nowością czwartego filaru są zmiany legislacyjne dotyczące pogłębienia możliwości wsparcia militarnego państw Indo-Pacyfiku oraz jednoznaczne wyartykułowanie przez Japonię wzrostu swoich wpływów militarnych w regionie.
Wydźwięk oraz nomenklatura opisywanych dokumentów są jednoznacznie antychińskie. Świadczy o tym nieustanne podkreślenie chęci utrzymania status quo, któremu przeciwstawiane są próby wdrożenia w życie unilateralnych zmian granic morskich w Azji, a także kurczowe podtrzymywanie prymatu prawa ponad prawem siły, w relacjach międzynarodowych. Istotne też jest przygotowywanie się na okoliczność zaburzenia swobodnego handlu na Indo-Pacyfiku. Wszystkie te działania wskazują na jasne zdefiniowanie podejścia japońskiego do kwestii chińskiej.
Nowy Plan można odczytywać również jako podjęcie próby rywalizacji z ChRL na Indo-Pacyfiku pod względem gospodarczym. Aktywizacja regionu za sprawą japońskiego kapitału, miałaby również skłonić państwa regionu do bardziej zdecydowanego poparcia obecnego status quo, także na płaszczyźnie militarnej. Warto jednak zaznaczyć, że wartość globalnych, bezpośrednich inwestycji zagranicznych ChRL, w 2022 roku, osiągnęła pułap 145,5 mld dolarów[8]. W porównaniu z tą kwotą zapowiedź japońskich inwestycji o łącznej wysokości 75 mld dolarów zrealizowanych do 2030 roku wypada dosyć blado, szczególnie biorąc pod uwagę fakt, że jedna tylko, niedawno zapowiedziana, chińska inwestycja w Indonezji, firmy Xinyi Glass, wynosić będzie aż 11,5 mld dolarów[9].
Nie należy jednak zapominać, że Japonia nie jest osamotniona w swojej próbie rywalizacji z Chinami w regionie. Poza tym, w porównaniu do „Starego” Planu premiera Abe, Nowy Plan premiera Kishidy jest zdecydowanie bardziej konkretny i przewiduje bardziej zdecydowane działania.
Kwestią dyskusyjną pozostaje odzew potencjalnej koalicji chętnych dla realizowania tej idei. Także zakres przedsięwzięcia wydaje się być w obecnym momencie niewystarczający dla zrealizowania długoterminowej polityki kraju.
Reasumując, jest to dopiero początek drogi, a niewykluczone, że w przyszłości pojawi się ,,Jeszcze Nowszy” Plan na Wolny i Otwarty Indo-Pacyfik. Jeżeli chodzi o korzyści jakie mogą płynąć dla Polski z podejmowanej na Dalekim Wschodzie polityki, Japonia tworzy podwaliny pod współpracę międzynarodową w zakresie wymiany technologii i sprzętu wojskowego. Obok Korei, mogłoby to być kolejne państwo Azji Wschodniej, chętne do współpracy z RP na tym polu. Bardzo interesująca wydaje się być technologia Świadomości Sytuacji w Przestrzeni Morskiej, eksplorowana przez Japonię oraz korzyści jakie wynikają z pozyskania tych systemów dla jakości przeprowadzanego rozpoznania. Warto te zamierzenia osadzić w kontekście takich nowych, polskich inicjatyw jak PIAST[10] czy Narodowy System Rozpoznania Satelitarnego[11]. Oprócz tego, możliwe są również wspólne szkolenia personelu wojskowego. Nie tylko państwa z regionu, ale także natowskie, nieposiadające baz na Indo-Pacyfiku, biorą udział w tej wymianie. Za wzór do nawiązania nowego rodzaju relacji może zostać przyjęta, podpisana w grudniu 2022 roku umowa japońsko-szwedzka, dotycząca omawianego zakresu współpracy militarnej[12].
Zdjęcie: pexels.com
Bibliografia:
[1] New Plan for a “Free and Open Indo-Pacific”: Policy Speech by PM Kishida, https://www.japan.go.jp/kizuna/2023/05/new_plan_for_free_and_open_indo-pacific.html, JapanGov, dostęp: 24.01.2024
[2] New Plan for a “Free and Open Indo-Pacific (FOIP)”, https://www.mofa.go.jp/fp/pc/page3e_001336.html, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Japonii, dostęp: 24.01.2024
[3] Towards Free and Open Indo-Pacific, https://www.mofa.go.jp/files/000407643.pdf, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Japonii, dostęp: 24.01.2024
[4] Free and Open Indo-Pacific, https://www.mofa.go.jp/files/000430632.pdf, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Japonii, dostęp 24.01.2024
[5]Development Cooperation Charter – Japan’s Contributions to the Sustainable Development of a Free and Open World, https://www.mofa.go.jp/files/100514705.pdf, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Japonii, dostęp: 24.01.2024
[6]Enforcement of Act for Partial Amendment of the Japan Bank for International Cooperation Act, https://www.jbic.go.jp/en/information/news/news-2023/news_00016.html, Japan Bank for International Cooperation, dostęp: 24.01.2024
[7] Implementation Guidelines for Japan’s Official Security Assistance, https://www.mofa.go.jp/files/100487432.pdf, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Japonii, dostęp: 24.01.2024
[8] China’s outbound direct investment up 5.2% in 2022, http://english.scio.gov.cn/pressroom/2023-02/10/content_85100167.htm, State Council of the People’s Republic of China, dostęp: 24.01.2024
[9] Jokowi’s China visit – new deals, old problems, https://indonesiaatmelbourne.unimelb.edu.au/jokowis-chengdu-visit-new-deals-old-problems/, University of Melbourne, dostęp: 24.01.24
[10] Projekt PIAST, czyli narodowe nanosatelity dla Wojska Polskiego. Rusza budowa, https://space24.pl/bezpieczenstwo/projekt-piast-czyli-narodowe-nanosatelity-dla-wojska-polskiego-rusza-budowa, Space24, dostęp: 24.01.2024
[11] Media o Narodowym Systemie Rozpoznania Satelitarnego, https://www.wzl1.com.pl/aktualnosci/media-o-narodowym-systemie-rozpoznania-satelitarnego, Wojskowe Zakłady Łączności, dostęp: 24.01.2024
[12] Agreement between the Government of Japan and the Government of the Kingdom of Sweden Concerning the Transfer of Defense Equipment and Technology, https://www.mofa.go.jp/mofaj/files/100436889.pdf, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Japonii, dostęp: 24.01.2024
Comments are closed.