Artykuł w skrócie:
- Wybuch wojny w Ukrainie wpłynął negatywnie na stosunki dwustronne Rosji z Kazachstanem, Kirgistanem, Uzbekistanem.
- Nałożone na Rosję sankcje uderzyły w gospodarki państw Azji Centralnej.
- Pomimo silnego nacisku państwa regionu wykazały postawę wstrzemięźliwą wobec konfliktu.
24 lutego 2022 roku doszło do eskalacji wojny rosyjsko-ukraińskiej, która de facto trwała od 2014 roku. Rosyjskie jednostki rozwinęły działania operacyjne w kierunku północnym, południowym i wschodnim. Twardy opór wojsk ukraińskich doprowadził do załamania się przekonania o szybkim zwycięstwie. Spolaryzowane stanowisko państw członkowskich Unii Europejskiej i Paktu Północnoatlantyckiego stało się również testem dla trwałości sojuszów stworzonych przez Kreml. Moskwa z zaniepokojeniem obserwowała, którą stronę obiorą państwa skupione we Wspólnocie Niepodległych Państw, Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym i Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej. W najtrudniejszej sytuacji znalazły się państwa Azji Centralnej, w których Rosjanie posiadają silną pozycję ekonomiczną i polityczną.
Rozterki państw Azji Centralnej w obliczu konfliktu w Ukrainie
Republika Kazachstanu, jako ekonomiczny, militarny i polityczny sojusznik Moskwy, była zobligowana do opowiedzenia się po stronie Federacji Rosyjskiej. Działania rosyjskie wobec Ukrainy nosiły znamiona próby odzyskania kontroli nad terytoriami, które przed 19991 rokiem wchodziły w skład Kraju Rad, do którego należał również Kazachstan, dlatego też decydenci polityczni w Nur-Sułtanie musieli pokazać w sposób wyważony brak poparcia dla takiego postępowania.
Pierwszym krokiem było utrwalenie stanowiska o nieuznawaniu quasi-państw stworzonych przy wsparciu Rosjan na obszarze postradzieckim. 22 lutego, na dwa dni przed wybuchem wojny, Kazachstan odrzucił możliwość uznania Donieckiej i Ługańskiej Republiki Ludowej[1]. Z punktu widzenia bezpieczeństwa Kazachstanu miało to niebagatelne znaczenie – ochrona integralności terytorialnej któregokolwiek z państw postradzieckiego daje gwarancję, że w przypadku prób odłączenia od Kazachstanu północnej części państwa, gdzie mniejszość rosyjska stanowi od 30 do 50% populacji w zależności od obwodu, żadna z byłych republik radzieckich nie uzna takiej stanu rzeczy[2].
Deklaracja ta nie stanowiła żadnego novum, dlatego też została przyjęta z opanowaniem przez władze moskiewskie. Nosiła ona znamiona sympatyzowania z zaatakowaną Ukrainą, jednak strach przed potencjalnymi skutkami opowiedzenia się bezpośrednio przeciwko Rosji doprowadził do ogłoszenia 2 marca 2022 roku neutralności wobec konfliktu rosyjsko-ukraińskiego[3]. Kreml, dostrzegając próbę zdystansowania się Kazachstanu, starał się wykorzystać strach przed separatyzmem w północnej części państwa jako instrument nacisku do zmiany stanowiska. Rosyjskie media państwowe rozpoczęły kampanię przytaczania słów znanych polityków podważających podmiotowość państwa kazachskiego i jego integralność terytorialną. Doskonałym przykładem było wykorzystywanie wypowiedzi rosyjskich deputowanych do Dumy z 2020 roku o braku państwowości kazachskiej przed okresem radzieckim, czy słów przewodniczącego Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej Giennadija Ziuganowa ze stycznia 2022 r. o konieczności obrony rosyjskiej ludności zamieszkującej Północny Kazachstan[4].
Zastosowanie takiego podejścia spotkało się z niezadowoleniem społeczeństwa Kazachstanu, jak i samych władz najwyższych. Obywatele zaczęli organizować masowe wiece poparcia dla Ukrainy, głosząc przy tym hasła o konieczności solidarności, gdyż Republika Kazachstanu może stać się kolejną ofiarą rosyjskiej agresji – popularny stał się zwrot „My następni!” (ros. Мы следующие)[5]. Decydenci polityczni w Nur-Sułtanie także nie ukrywali niezadowolenia ze skutków, jakie przyniosła rosyjska agresja na Ukrainę dla gospodarki Kazachstanu. Nałożenie na Rosję, głównego partnera ekonomicznego, sankcji pośrednio uderzyło w sytuację ekonomiczną Kazachstanu. Załamał się rynek finansowy – doszło do deprecjacji wartości tenge (KTZ) względem dolara amerykańskiego (USD) oraz przyśpieszeniu uległ wskaźnik inflacyjny, który w ciągu pierwszego miesiąca wojny wzrósł z 8,6% do 10,9%[6]. Trudności finansowe przełożyły się na skokowy wzrost cen na podstawowe artykuły żywnościowe – w okresie luty-marzec stawki za produkty spożywcze wzrosły o 3,7%, odnotowując historyczny wzrost w skali miesiąca od 1996 roku[7].
Perturbacje związane z wojną dołożyły problemów elicie politycznej Kazachstanu, która skupiała swoją uwagę na walce z negatywnymi skutkami gospodarczymi powstałymi po pandemii COVID-19. Z drugiej strony stały się one doskonałym wytłumaczeniem niepowodzeń działań antyinflacyjnych rządu kazachstańskiego. Rządzący mają świadomość, że istnieje ryzyko powtórzenia scenariusza wydarzeń ze stycznia 2022 r., dlatego dopuszczają przeprowadzanie pikiet poparcia dla Ukrainy, które stają się niejako protestami zastępczymi. W związku z tym służby porządkowane nie otrzymały instrukcji o konieczności rozpędzania takich akcji, pomimo braku ich zarejestrowania, co jest wymagane zgodnie z ustawodawstwem kazachskim.
Częstotliwość takich akcji spada, dlatego też administracja państwowa, chcąc zniwelować możliwość ponownego wyjścia tysięcy Kazachów na ulicę, musi pokazać, że prowadzi działania zmierzające do przełamania ciężkiej sytuacji bytowej obywateli. Jednym z przejawów było zwrócenie się przez prezydenta Kasyma Tokajewa do administracji amerykańskiej z prośbą o interwencję w sprawie zniwelowania negatywnego wpływu sankcji nałożonych na Rosję na gospodarkę Kazachstanu[8]. Wprawdzie USA obiecało uruchomienie pomocy w ramach Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego, niemniej przeznaczone środki na ten cel są niewystarczające. Stąd Republika Kazachstanu zmuszona jest do dalszego pogłębiania kontaktów handlowych z Federacją Rosyjską – w I kwartale 2022 roku handel pomiędzy tymi państwami wzrósł o 12,5% względem analogicznego okresu w roku poprzednim[9].
Zbliżenie gospodarcze z Rosją w okresie wojny przynosi nie tylko straty, ale również stwarza potencjalne szanse. Neutralność na arenie międzynarodowej w połączeniu z rosnącymi powiązaniami może stać się kartą przetargową do podniesienia zainteresowania rynkiem kazachskim wśród zagranicznych inwestorów, którzy masowo wycofują się z Rosji. Poszukują oni dogodnego miejsca do przeniesienia produkcji. Kazachstan jako państwo posiadające pokaźne złoża naturalne i potencjał staje się beneficjentem takiego procesu. Dotyczy to szczególnie sektora wydobywczego, motoryzacyjnego i wysokich technologii. Jednocześnie obserwowalne jest odwrócenie kierunku procesu nazywanego drenażem mózgów. Wielu specjalistów w związku z wycofaniem się ich pracodawców z rosyjskiego rynku zdecydowało się na emigrację do państw sąsiednich. Większość z nich wybrała największą republikę Azji Centralnej, kierując się jej największym potencjałem ekonomicznym zaraz po Rosji spośród państw WNP. Władze kazachstańskie – świadome wartości tych specjalistów dla wielkich inwestorów – podjęły kroki dążące do ich zatrzymania. Już 6 marca wprowadzono poprawki do ustawy o kwalifikacjach zawodowych, uproszczając procedurę nostryfikacji dyplomów z zagranicznych placówek oświatowych[10]. Pozostanie emigrantów rosyjskich na terytorium państwa umożliwiłoby porozumienie się z częścią koncernów, które zaprzestały produkcji w Rosji i ich przeniesienie do Kazachstanu. Byłaby to wielka szansa na pozyskanie tysięcy nowych miejsc pracy dla specjalistów i niewykwalifikowanej siły roboczej.
Zbliżenie gospodarcze z Rosją nosi znamiona chłodnej kalkulacji politycznej. Handel z Rosją daje możliwość zahamowania pogłębiających się trudności ekonomicznych, a co za tym idzie, neutralizuje scenariusz wybuchu ponownych protestów o zasięgu ogólnokrajowym. W takiej sytuacji kolejne wezwanie Rosji w celu pomocy w unormowaniu sytuacji mogłoby skończyć się pozostaniem wojsk rosyjskich na stałe na terytorium Kazachstanu. Dokonałaby się tym samym ponowna wasalizacja Kazachstanu wobec Kremla przypominająca panujący układ do 1991 roku, czego wolałoby uniknąć zarówno społeczeństwo, jak i najwyżsi urzędnicy.
Trwająca wojna stworzyła przyczółek do odbudowania bezpiecznego dystansu politycznego, który został wyeliminowany w wyniku zbrojnej pomocy ze strony Federacji Rosyjskiej w opanowaniu protestów styczniowych. Porażki Rosji na froncie ukraińskim zwiększyły śmiałość prezydenta Tokajewa do bezpośredniej konfrontacji z Władimirem Putinem. Podczas Petersburskiego Międzynarodowego Forum Ekonomicznego lider Kazachstanu po raz kolejny zaprzeczył możliwości uznania niepodległości Donieckiej i Ługańskiej Republiki Ludowej[11]. Wyjątkowość tej sytuacji polega na tym, że zrobił to w obecności przywódcy państwa rosyjskiego i na rosyjskiej ziemi. Drugim zabiegiem była odmowa przyjęcia rosyjskiego orderu Aleksandra Newskiego wynikająca z wcześniejszych deklaracji Tokajewa o nieprzyjmowaniu żadnych odznaczeń krajowych, jak i zagranicznych do końca piastowania urzędu[12]. Niewyrażenie zgody na przyjęcie odznaczenia nosi przejawy odwrotu od Rosji w momentach kryzysowych. Taka postawa ma pomóc w zbudowaniu obrazu prezydenta pracującego dla dobra własnego narodu, a nie dla uznania przez wewnętrzne i zewnętrzne środowiska polityczna.
Republika Kirgistanu w początkowej fazie konfliktu wykazała tendencje prorosyjskie, co przywiodło do odwołania ukraińskiego ambasadora z Biszkeku 1 marca 2022 roku[13]. Koniec końców Kirgistan ogłosił neutralność, jednak ze względu na silne uzależnienie gospodarcze od Rosji, nosi to głównie znamiona deklaratywne. Prezydent Sadyr Żaparow w swoich wypowiedziach na temat trwające konfliktu przedstawia wyważone poglądy. Wynika to z obaw, że Rosjanie przyjmą działania odwetowe w postaci utrudnienia emigracji zarobkowej Kirgizom. Oznaczałoby to katastrofę ekonomiczną państwa, gdyż prawie 30% aktywnych zawodowo mieszkańców pracuje na terytorium Rosji. Rocznie sprowadzają oni do kraju około 2,5 mld USD, co stanowi ok. 30% PKB państwa[14].
Elity polityczne Kirgistanu, podobnie jak Kazachstanu, są niezadowolone z faktu, że ich gospodarka ucierpiała w wyniku pakietów sankcji nałożonych na Federację Rosyjską. Trudności rosyjskiego sektora finansowego stały się przeszkodą dla dokonywania przelewów przez migrantów zarobkowych z Kirgistanu do członków rodzin, którzy pozostali w ojczyźnie, dla których środki te stanowią podstawowe źródło utrzymania. Utrudnienie Rosjanom dostępu do pozyskiwania dewiz i spadek wartości rubla doprowadziły do zawieszenia dostaw towarów do Rosji przez wiele przedsiębiorstw kirgiskich specjalizujących się w produkcji odzieży i przetwórstwa rybnego. Ponadto Rosjanie zakazali sprzedaży sprzętu technologicznego, co znacząco uderzy w tempo modernizacji kirgiskiego przemysł, dla którego Rosja była głównym miejscem pozyskiwania nowinek technologicznych ze względu na udzielanie przez Moskwę korzystnych warunków kredytowania przy zakupie licencji[15].
Pozytywnym aspektem skomplikowanej sytuacji ekonomicznej jest konieczność poszukiwania alternatywnych partnerów i tras przesyłu towarów. Przykładem tego są prowadzone rozmowy z Uzbekistanem na temat rozbudowy i modernizacji istniejących połączeń kolejowych[16].
Przestój w napływie dewiz i ograniczenie produkcji krajowych ośrodków przemysłowych generują szybki przyrost poziomu ubóstwa, przekładającego się na wzrost niezadowolenia społecznego. Elity polityczne, nawet jeśli chciałby poprawić warunki obywateli dotkniętych tarapatami powiązanymi z wojną, nie posiadają rezerw budżetowych. Od upadku ZSRR Kirgistan każdego roku boryka się z problemem domknięcia budżetu. Zapewnienie wypłacalności do końca każdego roku kalendarzowego było możliwe dzięki udzielaniu przez Bank Rosji bezzwrotnych pożyczek[17]. W 2022 roku Kirgistan nie będzie mógł podjąć takiego kroku, co zmusi decydentów politycznych do zaciągania niemożliwych do spłaty pożyczek zagranicznych. Jedynym wyjściem jest zwrócenie się o pomoc do międzynarodowych organizacji finansowych. To ich wsparcie da możliwość ratunku kirgiskiej gospodarki przed kompletnym załamaniem.
Świadomość znaczenia partnerstwa ekonomicznego z Rosją nie stanowi przeszkody dla przeciwdziałania wzrostowi poparcia dla poczynań rosyjskich wśród mieszkańców Republiki Kirgistanu. Pierwszym mechanizmem stało się nakładanie kar finansowych na osoby umieszczające literę „Z” na swoich samochodach jako symbolu poparcia dla operacji wojskowej w Ukrainie[18]. Drugim są propozycje członków parlamentu o zaprzestaniu płacenia za transmisje rosyjskich kanałów telewizyjnych na terytorium Kirgistanu, które w ich ocenie prezentują treści propagandowe. Krzywdzące dla samego Biszkeku są m.in. informacje, że Kirgizi walczą w Ukrainie po stronie rosyjskiej, budując tym samym negatywny wizerunek państwa na arenie międzynarodowej[19]. Fakty te pokazują, że Biszkek stara się utrzymać neutralną pozycję wszelkimi możliwymi sposobami, skutecznie odpierając naciski ze strony Kremla.
Władze Republiki Tadżykistanu oficjalnie nie przedstawiły żadnego stanowiska w sprawie wojny w Ukrainie, jednak wszelkimi możliwymi sposobami wspierają rosyjskie działania. Taka postawa podyktowana jest nie tylko uzależnieniem ekonomicznym od Rosji w postaci migracji zarobkowej, ale również rolą Moskwy jako gwaranta bezpieczeństwa wewnętrznego. Na terytorium państwa znajduje się 201. baza rosyjska w Tadżykistanie, w której stacjonuje ok. 8 tysięcy żołnierzy[20]. Zmniejszenie kontyngentu może doprowadzić do destabilizacji reżimu prezydenta Emomali Rahmona i wzrostu zagrożenia ze strony radykalnego islamu. Niedopuszczenie do takiej sytuacji wymusza spolegliwość wobec Kremla. Widoczne jest to w zmianie stanowiska wobec przekazywania informacji na temat wydarzeń w Ukrainie. Początkowo tadżycka telewizja prowadziła blokadę informacyjną. Obecnie pojawiają się przekazy podporządkowanie retoryce rosyjskiej, co pozwala Rosjanom na zachowanie dobrego wizerunku wśród obywateli Tadżykistanu[21].
Rosjanie nie napotykają przeszkód ze strony rządu w Duszanbe w prowadzeniu akcji werbunkowej do rosyjskiej armii pośród mieszkańców republiki. Chętnych nie brakuje ze względu na brak alternatywy do zarabiania pieniędzy niezbędnych do utrzymania rodzin. Rosjanie za podjęcie służby oferują również przyśpieszenie procedury otrzymania rosyjskiego obywatelstwa, co nadal stanowi marzenie wielu Tadżyków, dla których przeprowadzka do Rosji na stałe oznacza poprawę warunków bytowych. Nieznana jest dokładna liczba najemników z Tadżykistanu, jednak wiadomo, że przynajmniej 7 z nich zginęło podczas prowadzonych na terytorium ukraińskim działań zbrojnych[22].
Turkmenistan znany ze swojej neutralności w żaden sposób nie ustosunkował się do wojny w Ukrainie. Ważniejszym zagadnieniem było dokonanie sukcesywnego przekazania władzy z ojca na syna podczas wcześniejszych wyborów prezydenckich 12 marca 2022 roku[23]. Pomimo braku oficjalnego komunikatu widoczne są przejawy przynależności do rosyjskiego obozu. 10 czerwca nowy prezydent Turkmenistanu Serdar Berdimuhamedow podpisał deklarację o pogłębionym partnerstwie z Federacją Rosyjską podczas swojej wizyty w Moskwie[24]. Dotyczy ona co prawda jedynie kwestii ekonomicznych, jednak zawarcie takiego porozumienia w czasie trwania wojny wskazuje na brak zainteresowania problemem ukraińskim wśród decydentów w Aszchabadzie.
Oficjalny komunikat ze strony Republiki Uzbekistanu padł dopiero 17 marca, kiedy minister spraw zagranicznych nawoływał do pokojowego rozwiązania tego konfliktu[25]. W przemówieniu zawarte zostały zapewnienia o wysłaniu przez Taszkent pomocy humanitarnej i braku uznania niepodległości Donieckiej i Ługańskiej Republiki Ludowej[26]. Jednak jeszcze przed tym prezydent Szawkat Mirzijojew podjął działania zachowawcze w kierunku utrzymania przyjaznych relacji z Federacją Rosyjską. 25 lutego, trzy dni po rozpoczęciu inwazji, odbyła się rozmowa Mirzijojewa z Putinem, podczas której władze Uzbekistanu wyraziły gotowość do kontynuowania współpracy ekonomicznej[27]. Taki obrót sprawy pokazał, że nawet w kwestii wojny w Ukrainie Taszkent próbuje utrzymać politykę wielowektorową.
Decydenci uzbeccy, dążąc do zachowania przyjaznych stosunków z Moskwą, zdecydowali się na wprowadzenie blokady informacyjnej, która utrzymuje się do dzisiaj. Kanały państwowe przekazują szczątkowe materiały o sytuacji w Ukrainie. Niezależne media, próbując relacjonować wydarzenia, spotykają się ze szykanami ze strony Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego – potwierdzono przypadki wzywania niezależnych dziennikarzy i vlogerów na przesłuchania, podczas których ich zastraszano i zakazywano udostępniania oficjalnych komunikatów strony ukraińskiej[28].
Zaskakującym faktem jest oddanie monopolu na kreowanie opinii na temat konfliktu mediom rosyjskojęzycznym. Polityka ta jest zaskakująca, zważając na fakt, że od upadku ZSRR pierwszy prezydent Uzbekistanu Islam Karimow – rządzący do 2016 roku – starał się maksymalnie ograniczyć wpływy rosyjskich środków masowego przekazu na kreowanie opinii Uzbeków. Z drugiej strony spolegliwość w tej kwestii skutecznie zwalcza możliwość wystąpienia tarć o podłożu ekonomicznym – zamknięcie rosyjskiego rynku pracy doprowadziłoby do pozbawienia tysięcy rodzin uzbeckich podstawowego źródła utrzymania, dlatego też władze za bardziej priorytetowe uznają bezpieczeństwo gospodarcze niż informacyjne.
Jednocześnie poświęcają bezpieczeństwo ekonomiczne na rzecz utrzymania niezależności. Przejawia się to odrzuceniem możliwości wstąpienia do Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej, licząc na poszerzenie współpracy z innymi partnerami. Brak alternatywy zmusza jednak do dalszego spoglądania na rynek rosyjski jako głównego odbiorcę uzbeckich towarów.
W kwestiach politycznych Uzbekistan pozostaje wierny swoim wcześniejszym przekonaniom o zachowywaniu bezpiecznego dystansu względem Kremla. Zastosowanie przez Rosjan nacisku o poparciu ich działań w Ukrainie doprowadził do interwencyjnych spotkań z przedstawicielami państw G-7 i Unii Europejskiej. 10 marca 2022 rok Minister Spraw Zagranicznych Republiki Uzbekistanu rozmawiał z Sekretarzem Stanu USA Antonym Blinkenem na temat sytuacji międzynarodowej. Dziewięć dni później minister Kamilow przeprowadził rozmowy ze swoimi odpowiednikami z USA, UE, Wielkiej Brytanii i Japonii[29]. Nie przyniosły one przełomowych zmian, gdyż 21 marca 2022 roku Szawkat Mirzijojew przeprowadził rozmowę telefoniczną z Władimirem Putinem. Kolejna miała miejsce 24 maja 2022 roku. Pokazuje to wysoki stopień konsultacji pomiędzy oboma państwami pomimo niesprzyjającego wizerunku Federacji Rosyjskiej na arenie międzynarodowej[30].
Podsumowanie
Pięć państw Azji Centralnej oficjalnie wykazuje neutralność wobec konfliktu w Ukrainie. Niemniej widoczne są różnice w ich podejściu do tego zagadnienia. Duszanbe swoimi działaniami potwierdza trwanie przy Rosji jako najważniejszym partnerze ekonomicznym i politycznym. Turkmenistan przyjął strategię, która jest nastawiona jedynie na sprawy ekonomiczne – Aszchabad nie zabiera głosu odnośnie trwającej wojny. Relacje z Moskwą są oparte na chłodnej kalkulacji zysków i strat. Kirgistan stara się podtrzymać więzi gospodarcze, ograniczając przy tym wpływy rosyjskie wewnątrz państwa. Uzbekistan pomimo kontynuowania swojej wielowektorowej polityki podejmuje kroki spolegliwe wobec Moskwy, unikając jednak decyzji, które mogłyby długotrwale powiązać ten kraj z linią prezentowaną przez Kreml. Ze względu na niewystarczającą intensyfikację kontaktów z innymi partnerami władze Uzbekistanu zmuszone są do walki o utrzymanie polityki wielowektorowej, co staje się coraz trudniejsze. Wbrew pozorom to Kazachstan wykazuje najbardziej konfrontacyjną pozycję, a nie – jak do tej pory bywało – Uzbekistan. Znajduje to swoje przełożenie w coraz bardziej agresywnych wypowiedziach rosyjskich polityków podważających państwowość kazachską. Stąd determinacja do wzmocnienia swojej niezależności.
Państwa europejskie w obliczu konfliktu porzuciły od dekad wyznawaną zasadę „business is business”. Zrobiły niewiele, żeby pomóc republikom Azji Centralnej w przyjęciu takiej samej logiki działania, gdyż znajdują się one na innym etapie rozwoju i posiadają skomplikowaną sytuację gospodarczą. Byłoby to możliwe jedynie w przypadku, gdyby państwa zachodniej hemisfery podjęły kroki na rzecz zwiększenia napływu kapitału inwestycyjnego i podniesienia wolumenu wymiany handlowej z państwami regionu. Zjednoczone wysiłki państw członkowskich UE mogłyby przyczynić się do zbudowania większej niezależności ekonomicznej pięciu byłych republik radzieckich. Ważne są też działania pojedynczych państw. Od 2016 roku obserwowalny jest wzrost inwestycji polskich w Kazachstanie i Uzbekistanie. Wojna nie powinna przyczynić się do wyhamowania tego trendu, gdyż dzięki takim działaniom państwa te przybliżają się do wzorców postępowania przyjętych w Europie, ograniczając tym samym naśladownictwo rozwiązań rosyjskich.
Uzbekistan i Tadżykistan obawiają się jasnego przeciwstawienia się Rosji również ze względu na kluczową rolę tego państwa w zapobieganiu rozwoju islamskich organizacji radykalnych na ich terytorium. Alternatywą dla wsparcia rosyjskiego mogłoby być zaangażowanie NATO.
Podsumowując, już sam fakt ogłoszenia neutralności przez republiki centralnoazjatyckie należy uznać za akt sprzeciwu wobec działań rosyjskich na terytorium suwerennej Ukrainy. Pewne jest, że zarówno Kazachstan, jak i Uzbekistan okazują pewną sympatię wobec Ukrainy, muszą to jednak robić w taki sposób, aby nie rozgniewać władz moskiewskich.
[1] С. Мустафа, В МИД Казахстана рассказали о позиции страны по признанию ДНР и ЛНР, 22.02.2022, https://www.gazeta.ru/politics/news/2022/02/22/17326753.shtml, dostęp: 19.03.2022.
[2] A. Zhanmukanova, Is Northern Kazakhstan at Risk to Russia?, 23.04.2021, https://thediplomat.com/2021/04/is-northern-kazakhstan-at-risk-to-russia/, dostęp: 19.03.2022.
[3] INTERFAX.RU, МИД Казахстана отказался занимать позиции в конфликте России и Украины, 2.03.2022, https://www.interfax.ru/world/825643, dostęp: 19.03.2022.
[4] W Rosji istnieje taktyka, według której władze przy użyciu „kontrolowanej opozycji”, do której zalicza KPFR, wysyłają komunikaty, które nie mogą paść po linii oficjalnej. Do dnia dzisiejszego władze na Kremlu nie ustosunkowały się do słów lidera głównej partii opozycyjnej.
[5] П. Троценко, «Мы не хотим, чтобы Казахстан стал следующим». Как в стране поддерживают Украину и выступают против войны, 4.03.2022, https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan-almaty-aid-to-ukraine-reportage/31735413.html, dostęp: 19.03.2022.
[6] ANADOLU AGENCY, В Казахстане в марте зафиксирована самая высокая инфляция, 15.04.2022, https://www.aa.com.tr/ru/, dostęp 20.06.2022.
[7] Н. Лаханулы, «Всё дорожает». Антироссийские санкции бьют по кошельку простых казахстанцев, 14.03.2022, https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan-almaty-tenge-is-weakening-as-consequence-of-the-sanction/31735449.html, dostęp: 19.03.2022.
[8] KAPITAL.KZ, Казахстан и США обсудили влияние антироссийских санкций на РК, 11.03.2022, https://kapital.kz/economic/103710/kazakhstan-i-ssha-obsudili-vliyaniye-antirossiyskikh-sanktsiy-na-rk.html, dostęp: 19.03.2022.
[9] А. Комраков, Казахстан пострадал от санкций, 30.05.2022, https://www.ng.ru/economics/2022-05-30/4_8448_kazakhstan.html, dostęp 20.06.2022.
[10] «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам профессиональных квалификаций», https://legalacts.egov.kz/npa/view?id=14017855, dostęp: 19.03.2022.
[11] Ведомости, Токаев: Казахстан не признает независимость ДНР и ЛНР, 17.06.2022, https://www.vedomosti.ru/politics/news/2022/06/17/927227-kazahstan-ne-priznaet-dnr-i-lnr, dostęp 20.06.2022.
[12] RTVI, Президент Казахстана Токаев отказался принимать от России орден Александра Невского, 18.06.2022, https://rtvi.com/news/prezident-kazahstana-tokaev-otkazalsya-prinimat-ot-rossii-orden-aleksandra-nevskogo/, dostęp 20.06.2022.
[13] INTERFAX.RU, Украина отозвала послов из Киргизии и Грузии, 1.03.2022, https://www.interfax.ru/world/825445, dostęp: 19.03.2022.
[14] Б. Кудаяров, Война в Украине и последствия для экономики Кыргызстана. Рекомендации от Азамата Акенеева, 19.03.2022, https://kaktus.media/doc/456601_voyna_v_ykraine_i_posledstviia_dlia_ekonomiki_kyrgyzstana._rekomendacii_ot_azamata_akeneeva.html, dostęp: 19.03.2022.
[15] Ibidem.
[16] Ibidem.
[17] Ibidem.
[18] ИА Красная Весна, В Киргизии за наклейки Z на машинах начали штрафовать водителей, 8.03.2022, https://rossaprimavera.ru/news/bd87dc1c, dostęp 20.06.2022.
[19] М. Тагаев, Как кыргызстанцы получают информацию о войне в Украине?, 25.04.2022, https://rus.azattyk.org/a/31820539.html, dostęp 20.06.2022.
[20] 201-я российская военная база в Таджикистане получила 30 современных танков Т-72Б3М, 6.12.2021, https://rus.ozodi.org/a/31596480.html, dostęp: 19.03.2022.
[21] В. Орлова, Таджикистан и Киргизстан помогут Путину в войне против Украины – СМИ, 2.03.2022, https://www.unian.net/world/tadzhikistan-i-kirgizstan-pomogut-putinu-v-voyne-protiv-ukrainy-smi-novosti-mira-11725870.html, dostęp: 19.03.2022.
[22] A. Арипов, Почему уроженцы Таджикистана воюют в Украине с обеих сторон, 11.05.2022, https://www.currenttime.tv/a/pochemu-urozhentsy-tadzhikistana-voyuyut-v-ukraine-s-obeih-storon/31844403.html, dostęp 20.06.2022.
[23] Азия: Сердар Бердымухамедов объявлен новым президентом Туркменистана, 15.03.2022, https://www.currenttime.tv/a/31754410.html, dostęp: 19.03.2022.
[24] TACC, Путин и Бердымухамедов подписали декларацию об углублении партнерства РФ и Туркмении, 10.06.2022, https://tass.ru/politika/14881141?utm_source=google.com&utm_medium=organic&utm_campaign=google.com&utm_referrer=google.com, dostęp 20.06.2022.
[25] GAZETA.UZ, «Необходимо немедленно прекратить военные действия» — глава МИДа о ситуации в Украине, 17.03.2022, https://www.gazeta.uz/ru/2022/03/17/ukraine/, dostęp: 19.03.2022.
[26] Ü. Amuyeva, Узбекистан продолжит оказывать гумпомощь Украине – МИД, 17.03.2022, https://www.aa.com.tr/ru/, dostęp: 19.03.2022.
[27] UZNEWS.UZ, Путин и Мирзиёев обсудили ситуацию в Украине, 25.02.2022, https://uznews.uz/posts/53812, dostęp: 19.03.2022.
[28] Радио Озодлик: В Узбекистане журналистов вызывают в спецслужбы за „неправильное освещение” войны в Украине, 6.03.2022, https://www.currenttime.tv/a/v-uzbekistane-zhurnalistov-vyzyvayut-v-spetssluzhby/31738631.html, dostęp: 19.03.2022.
[29] ИА Красная Весна, МИД Узбекистана обсудил ситуацию на Украине с главами МИД США, ЕС и Японии, 19.03.2022, https://rossaprimavera.ru/news/c36db670, dostęp: 19.03.2022.
[30] Kremlin.ru, Телефонный разговор с Президентом Узбекистана Шавкатом Мирзиёевым, 21.03.2022, http://kremlin.ru/events/president/news/68026, dostęp 20.06.2022 ; 1TV.RU, Состоялся телефонный разговор Владимира Путина с президентом Узбекистана Шавкатом Мирзиеевым, 24.05.2022, https://www.1tv.ru/news/2022-05-24/429568-sostoyalsya_telefonnyy_razgovor_vladimira_putina_s_prezidentom_uzbekistana_shavkatom_mirzieevym, dostęp 20.06.2022.
JEŻELI DOCENIASZ NASZĄ PRACĘ, DOŁĄCZ DO GRONA NASZYCH DARCZYŃCÓW!
Z otrzymanych funduszy sfinansujemy powstanie kolejnych publikacji.
Możliwość wsparcia to bezpośrednia wpłata na konto Instytutu Nowej Europy:
95 2530 0008 2090 1053 7214 0001 tytułem: „darowizna na cele statutowe”.
Źródło zdjęcia głównego: @KremlinRussia_E | Twitter
Comments are closed.