Artykuł w skrócie
1. Pierwsze dwie dekady XXI wieku stanowiły okres, w którym Chiny przeobraziły się z odbiorcy kapitału w jednego z najważniejszych inwestorów. Zgromadzenie przez ChRL największych na świecie rezerw walutowych (3 bln dol.amerykańskich), umożliwiło ekspansję inwestycyjną w Ameryce Łacińskiej.
2. Od 2005 do 2017 r. zainwestowały one w Ameryce Łacińskiej w formie inwestycji bezpośrednich ok. 100-110 mld dol. Kluczowym determinantem chińskich BIZ było zabezpieczenie dostępu do surowców naturalnych, w szczególności minerałów i węglowodorów.
3. W strukturze chińskich BIZ w AŁ w latach 2005-2017 na inwestycje w “energię” i “metale” przypadła prawie połowa wszystkich środków zainwestowanych przez chińskie przedsiębiorstwa.
4. W latach 2016-2019 strategia inwestycyjna chińskich przedsiębiorstw uległa daleko idącym zmianom. Sektor surowcowy i energetyczny nadal odgrywają istotną rolę, jednak nowe inwestycje zaczynają koncentrować się w obszarach: nieruchomości, technologii informacyjnych, rozrywki, usług finansowych oraz transportu.
Polityka inwestycyjna ChRL w Ameryce Łacińskiej w okresie poprzedzającym “strategię wyjścia” (走出去战略) (1978-2000) miała charakter symboliczny a wartość transakcji pozostawała na bardzo niskim poziomie. Znamienne jest, że jeszcze w pierwszych latach po ogłoszeniu strategii (2000-2005) skumulowana wartość chińskich BIZ wyniosła zaledwie 4,42 mld dol[1]. Sytuacja ta wynikała z dominującej po 1978 r. tendencji do przyciągania inwestycji zagranicznych do Chin potrzebnych gospodarce a nie na eksporcie kapitału[2]. Utrzymująca się nadwyżka handlowa pozwoliła na zgromadzenie największych na świecie rezerw walutowych (w 2011 r. przekroczyły one sumę 3 bilionów dolarów amerykańskich)[3]. Pozyskane w ten sposób środki, poza utrzymywaniem niskiej wartości chińskiego yuana, umożliwiły podjęcie szeroko zakrojonej działalności inwestycyjnej i ekspansji chińskich przedsiębiorstw po 2001 r. Od 2005 do 2017 r. zainwestowały one w Ameryce Łacińskiej w formie inwestycji bezpośrednich ok. 100-110 mld dol[4].
Od początku XXI w. Chiny z odbiorcy inwestycji zagranicznych zaczęły przeobrażać się w jednego z najważniejszych światowych inwestorów, co stało się szczególnie zauważalne w konsekwencji światowego kryzysu finansowego lat 2008-2010. Państwa rozwinięte ograniczyły wówczas aktywność inwestycyjną, z kolei Chiny wykorzystały tę sytuację, by wzmocnić swoją globalna pozycję. Aby uniknąć recesji gospodarczej, władze w Pekinie podjęły się implementacji polityki zwiększonej aktywności inwestycyjnej, która objęła zarówno rynek wewnętrzny jak i rynki zagraniczne[5]. Według danych ONZ, jeszcze w okresie 2004-2007 chińskie przedsiębiorstwa w skali globalnej przeznaczyły 18,8 mld dol na bezpośrednie inwestycje zagraniczne, równocześnie otrzymując 76,214 mld dol[6]. W 2016 r. proporcje te uległy odwróceniu, gdyż BIZ w Chinach osiągnęły wartość 133,71 mld dol a chińskie BIZ za granicą 196,14 mld[7]. Tak ogromna zmiana jakościowa sprawiła, że Chiny zwiększyły swój udział w światowych inwestycjach bezpośrednich z 2% w 2006 r. do 10% w 2016 r., przy czym znaczna część wskazanej kwoty – 140 mld dol – przypadła na fuzje i przejęcia już istniejących przedsiębiorstw[8].
Posiadane przez banki państwowe aktywa pozwoliły na sfinansowanie szeregu inwestycji w regionach, strategicznych z punktu widzenia interesów gospodarki chińskiej. Zmiany te sprzęgły się w czasie ze wzrostem zapotrzebowania na surowce energetyczne oraz metale niezbędne do rozwoju przemysłu ciężkiego. Dynamikę zmian obrazuje wzrost zapotrzebowania gospodarki chińskiej na ropę naftową po zakończeniu zimnej wojny. W 1990 r. konsumpcja ropy w Chinach oscylowała na poziomie poniżej 2,5 tys. baryłek dziennie, zaś w 2017 r. Chiny stały się największym konsumentem ropy na świecie, zużywając ponad 15 tys. baryłek w ciągu dnia[9]. Równocześnie rosnący poziom zamożności społeczeństwa chińskiego implikował wzrost ilości konsumowanej żywność, także tę wysokiej jakości[10]. Ze względu na ograniczone możliwości produkcji rolnej w Chinach, Ameryka Łacińska stała się dla Pekinu naturalnym partnerem handlowym. Państwa latynoamerykańskie należą do grona czołowych producentów m.in. soi (Brazylia), kukurydzy (Argentyna, Brazylia), kawy (Brazylia, Kolumbia) oraz owoców tropikalnych. Posiadają one także bogate złoża miedzi (Peru i Chile), rudy żelaza (Brazylia), ropy naftowej (Wenezuela, Brazylia) oraz wielu innych metali takich jak: lit (Argentyna), srebro (Meksyk, Peru, Chile), cynk (Meksyk, Boliwia, Chile) czy złoto (Meksyk i Brazylia). Opisywane walory regionu stanowiły jedną z głównych motywacji jakimi kierowały się przedsiębiorstwa chińskie w podejmowaniu aktywności inwestycyjnej. Szereg badań wskazuje, że kwestia surowcowa w początkach XXI w. stanowiła czynnik decydujący w strukturze chińskich inwestycji w krajach rozwijających się, w tym w Ameryce Łacińskiej. Miguel Pérez Ludeña w raporcie dotyczącym chińskich inwestycji w Ameryce Południowej ocenił, że “kluczowym determinantem chińskich BIZ w innych krajach rozwijających było zabezpieczenie dostępu do surowców naturalnych, w szczególności minerałów i węglowodorów”[11]. Podobną ocenę wysuwają Rolando Avendano, Angel Melguizo i Sean Miner w badaniu dla Atlantic Council i OECD stwierdzając, że “początki chińskich BIZ w Ameryce Łacińskiej związane są z przedsiębiorstwami państwowymi [国有企业guóyǒu qǐyè] inwestującymi w branżę wydobywczą (ropa, gaz, miedź, ruda żelaza), by powiększyć ilość zasobów zasilających zwyżkującą gospodarkę chińską”[12]. Dostępne dane udostępnione przez chińskie instytucje potwierdzają te wnioski wskazując, że w okresie 2004-2008 udział inwestycji w przemysł wydobywczy wahał się między 10,42% a nawet 40,35% wartości rocznych transakcji[13]. Nowsze dane dotyczące okresu 2005-2017 dostarczone przez Center for Strategic and International Studies również wskazują, że w całościowej strukturze BIZ na inwestycje w “energię” i “metale” przypada prawie połowa wszystkich środków zainwestowanych przez chińskie przedsiębiorstwa[14]. W ostatnich latach mimo pewnego spowolnienia w rozwijaniu współpracy gospodarczej zauważalna stała się podwyższona aktywność chińskich przedsiębiorstw w zakresie wydobycia litu – jednego z tzw. metali ziem rzadkich.
Zaprezentowane dane ukazują pierwszorzędne znaczenie sektora wydobywczego w chińskich inwestycjach bezpośrednich w pierwszej dekadzie XXI w. Jeśli zaś przyjąć perspektywę regionalną, zarysowane tendencje okazują się być jeszcze bardziej wyraziste. Sześciu największych partnerów handlowych Chin w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach to państwa wyjątkowo bogate w złoża naturalne. Zaliczają się do nich kolejno: Brazylia, Meksyk, Argentyna, Chile, Peru, Kolumbia i Wenezuela. Na eksport z tych państw przypada aż 80% całkowitej wartości eksportu z Ameryki Łacińskiej i Karaibów, a wśród kluczowych kategorii produktów znajdują się: miedź, soja, ropa naftowa i ruda żelaza. Co więcej, ponad 80% chińskich inwestycji bezpośrednich zlokalizowana jest w przemyśle wydobywczym i energetycznym, które przeprowadzane są przez przedsiębiorstwa państwowe[15].
Geograficzna koncentracja inwestycji bezpośrednich również wskazuje na wyraźną korelację między zapleczem surowcowym a gotowością chińskich podmiotów gospodarczych do podejmowania inwestycji w danym państwie.
Przedstawione powyżej trendy zasadniczo odnoszą się do okresu 2001-2015, ponieważ na przestrzeni ostatnich trzech lat (2016-2019) strategia inwestycyjna chińskich przedsiębiorstw uległa daleko idącym zmianom. Pomimo iż sektory surowcowy i energetyczny nadal odgrywają istotną rolę, nowe inwestycje zaczynają koncentrować się w obszarach nieruchomości, technologii informacyjnych, rozrywki, usług finansowych czy transportu. Ma to związek z próbami zreformowania chińskiej gospodarki przez władze KPCh. Dążą one do zdobycia przewagi w strategicznie ważnych sektorach zaawansowanych technologii, co ma umożliwić chińskim firmom przejęcie dominującej pozycji na zagranicznych rynkach. Niezbędnym elementem przyszłego sukcesu gospodarczego ma być również pobudzenie konsumpcji wewnętrznej (głównie gospodarstw domowych) oraz znaczne zwiększenie sektora usług generujących najwyższe zyski[16]. Celem długofalowym jest uniknięcie “pułapki średniego rozwoju” oraz dołączenie do grona państw wysoko rozwiniętych, których rozwój opiera się na tworzeniu, operacjonalizacji i komercjalizacji technologii o wysokiej wartości dodanej. Wobec wzrostu znaczenia przestrzeni cyfrowej oraz perspektyw wprowadzenia globalnej sieci 5G, zmiany w strukturze chińskich inwestycji w Ameryce Łacińskiej należy ocenić jako naturalną konsekwencję zachodzących procesów. Ewolucja i adaptacja polityki inwestycyjnej ChRL do zmieniających się uwarunkowań jest konieczna dla realizacji interesów narodowych i celów wyznaczonych przez administrację Xi Jinpinga. Podobne procesy zauważalne są również w Europie Zachodniej, gdzie od 2014 r. chińskie firmy dokonały serii spektakularnych przejęć (KUKA, Syngenta), wzbudzając obawy o wpływ tych inwestycji na konkurencyjność i bezpieczeństwo ekonomiczne państw UE[17].
Innym elementem zmian jest zwiększenie udziału inwestorów niepaństwowych, co wprowadziło nowe źródło dynamiki i dywersyfikacji chińskich inwestycji bezpośrednich w Ameryce Łacińskiej. Przykładem tego może być rozwijający się przemysł technologiczny w Brazylii, który przyciąga znaczących chińskich inwestorów. Ponadto chiński udział w fuzjach i transakcjach w konkretnych sektorach o wartości dodanej, odzwierciedla nowe nawyki konsumpcyjne Chińczyków, czego przykładem mogą być chilijskie winnice czy zakłady pakowania mięsa w Urugwaju.
Nowe trendy w aktywności inwestycyjnej dobrze obrazują dane dotyczące udziału poszczególnych gałęzi w strukturze transakcji inwestycyjnych. Według danych, między rokiem 2003 a 2012 udział przemysłu wydobywczego w strukturze BIZ z ChRL wynosił ponad 60%. Jednakże już w okresie 2013-2016 jego udział spadło do 37%[18]. Z kolei udział inwestycji w sektorze usług zwiększył się z 21% do ponad 50%. Dane te pokazują, że polityka inwestycyjna ChRL wobec AŁ staje się bardziej kompleksowa i zniuansowana. Chińskim przedsiębiorstwom działającym często w zgodzie z aktualną linią wyznaczoną przez Partię przestaje chodzić wyłącznie o zabezpieczenie dostaw surowców, ale także o zbudowanie silnej pozycji w sektorze usług i dotarcie do lokalnej klasy średniej. Zmiany w strategii inwestycyjnej dowodzą zwrotu, który dokonał się wśród elit politycznych KPCh. Zdały sobie one bowiem sprawę, iż utrzymanie wysokiej dynamiki rozwoju wymaga wypracowania nowego modelu rozwojowego dla gospodarki chińskiej.
Wnioski dla Polski i V4
Doświadczenia polityki inwestycyjnej ChRL w Ameryce Łacińskiej pozwalają lepiej zrozumieć niepowodzenia formatu 17+1 oraz Inicjatywy Pasa i Szlaku w Europie Środkowo-Wschodniej.
Można wskazać na dwa podstawowe źródła podejmowania inwestycji przez firmy chińskie za granicą. Są nimi : 1) dostęp do źródeł tanich surowców i półproduktów; 2) pozyskanie zaawansowanych technologii oraz przedsiębiorstw z ustabilizowaną pozycją i rozpoznawalną marką.
Państwa V4 w przeciwieństwie do Brazylii, Chile czy Wenezueli nie stanowią zagłębia surowcowego, dlatego tego typu inwestycje nie znajdują tu podstaw. Jednocześnie państwa EŚW nie stoją na poziomie technologicznym porównywalnym do Niemiec, Francji, W. Brytanii czy Włoch, co sprawia, że nie są w stanie zaoferować zasobów pożądanych przez inwestorów. Ponadto kapitał z Chin musi mierzyć się ze znaczną konkurencją ze strony państw UE, dla których V4 wciąż pozostaje jednym z najbardziej atrakcyjnych miejsc lokowania kapitału.
Inwestycje typu Greenfield, czyli budowanie na tzw. „surowym korzeniu”, są nieliczne, gdyż Chinom nie zależy na przenoszeniu procesów produkcji, ale na pozyskaniu nowych rynków zbytu i poszerzeniu sieci dystrybucji. Z tego powodu w strukturze inwestycji dominują fuzje i przejęcia (M&A), dotyczące firm cieszących się wysoką renomą jak np. BorsdomChem na Węgrzech, Huta Stalowa-Wola w Polsce czy ZDAS w Czechach.
Chińskie inwestycje w Ameryce Łacińskiej napotykają na mniejszą konkurencję oraz korzystniejszy klimat polityczny, gdyż struktury państwowe i mechanizmy kontroli pozostają słabsze niż w krajach członkowskich Unii. Powyższe czynniki pozwalają wytłumaczyć dlaczego pomimo ponad 8 lat funkcjonowania formatu 17+1 i Inicjatywy Pasa i Szlaku inwestycje w państwach V4 utrzymują się na niskim poziomie.
Nawet na Węgrzech, gdzie polityka Victora Orbana wybitnie sprzyja chińskim inwestycjom, nie nastąpił masowy napływ kapitału z Państwa Środka. Inicjatywa Pasa i Szlaku ma szansę odnieść sukces w państwach o słabych strukturach, ograniczonych źródłach dostępu do kapitału, ustrojach niedemokratycznych oraz bogatej bazie surowcowej.
[1] Enrique Dussel Peters, Monitor of Chinese OFDI in Latin America and the Caribbean 2018, RED ALC-China, March 21st, 2018, s. 2.
[2] Ming Zhang, The Transition of China’s Development Model, Research Center for International Finance, Policy Brief No. 2011.058, s. 2-4; China’s Economic Rise: History, Trends, Challenges, Implications for the United States, Congressional Research Service, June 2019, s. 14-17
[3] China Foreign Currency Reserves, Trading Economics
[4] Rolando Avendano, Angel Melguizo and Sean Miner, Chinese FDI in Latin America: Trends with Global Implications, Atlantic Council, June 2017, s. 1; Enrique Dussel Peters, Monitor of Chinese OFDI in Latin America and the Caribbean 2018, RED ALC-China, March 21st, 2018, s. 2.
[5] Barry Naughton, The Challenges of Economic Growth and Reform, w: Robert S. Ross, Jo Inge Bekkevold (ed.), China in the Era of Xi Jinping. Domestic and Foreign Policy Challenges, Washington D.C.: Georgetown University Press, 2016, s. 72-74
[6] World Investment Report 2018. Investment and New Industrial Policies. China Country Fact Sheet. UNCTAD, New York and Geneva 2018
[7] Tamże.
[8] Rolando Avendano, Angel Melguizo and Sean Miner, dz. cyt.,s. 4.
[9] China Oil Consumption, CEIC Data, dostęp: https://www.ceicdata.com/en/indicator/china/oil-consumption.
[10] Fred Gale and Kuo Huang, Demand for Food Quantity and Quality in China, USDA, Economic Research Report Number 32, January 2007, s. 23-24.
[11] Miguel Pérez Ludeña, Chinese Investments in Latin America Opportunities for growth and diversification, UN ECLAC – Production Development Series No. 208, 2017, s. 10
[12] Rolando Avendano, Angel Melguizo and Sean Miner, Chinese FDI in Latin America: Trends with Global Implications, Atlantic Council, June 2017, s. 6.
[13] Xiaoxi Zhang, Kevin Daly, The determinants of China’s outward foreign direct investment, “Emerging Markets Review”, 12 (2011), s. 392.
[14] Does China dominate global investment?, CSIS China Power Project, Washington D.C. 2017.
[15] Anabel González, Latin America – China Trade and Investment Amid Global Tensions, Atlantic Council, 2018,s. 9.
[16] 拉丁美洲经济展望 2016：发展与中国的新型合作伙伴关系，北京：社会科学文献出版社，2016， Latin America Economic Outlook 2016: Towards a New Partnership with China.
[17] Ryan Rutkowski, Service Sector Reform in China, Peterson Institute for International Economics, Policy Brief No. 2, January 2015.
[18] Paweł Paszak, Chinese investment policy in Europe between 2011 and 2017. Challenges and threats to the security of European Union countries, “Polish Journal of Political Science”, Vol. 3. Issue 4, 2017, s. 7-29.
[19] Rolando Avendano, Angel Melguizo and Sean Miner, Chinese FDI in Latin America: Trends with Global Implications, Atlantic Council, June 2017, s. 6.
Comments are closed.