Finlandia i Szwecja coraz bliżej NATO. Kontekst polityczny i wojskowy potencjalnej integracji

Artykuł w skrócie:

Wojna Federacji Rosyjskiej z Ukrainą w 2022 roku doprowadziła do szeregu zmian w architekturze bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym. Konfrontacyjna polityka Kremla została uznana za zagrożenie nie tylko przez region Europy Środkowo-Wschodniej, ale również państwa kierujące się dotychczas zasadą neutralności w stosunkach międzynarodowych.
Konsekwencją działań zbrojnych podjętych przez Federację Rosyjską wobec Ukrainy jest gwałtowny wzrost poparcia społeczeństwa Finlandii i Szwecji dla idei wstąpienia tych krajów do Sojuszu Północnoatlantyckiego. Rządy obu krajów podjęły formalne kroki zmierzające do wstąpienia w struktury NATO.
W odpowiedzi na powyższe działania rosyjskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych oświadczyło, że przystąpienie Finlandii i Szwecji do struktur NATO przyczyni się do wzrostu zagrożenia nuklearnego na Morzu Bałtyckim oraz dalszej eskalacji napięcia w Europie.

Wstęp

Wojna rosyjsko-ukraińska doprowadziła do zmiany architektury bezpieczeństwa w wymiarze międzynarodowym. Jej konsekwencją jest m.in. rezygnacja Finlandii i Szwecji z tradycyjnej polityki neutralności, której oba kraje są wierne od lat II wojny światowej. Od agresji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę wśród Finów i Szwedów doszło do historycznego przewartościowania postaw wobec Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Dotychczasowa polityka Finlandii wobec Federacji Rosyjskiej opierała się na dwóch filarach: współpracy gospodarczej i politycznej ugruntowanej zimnowojenną tradycją oraz militarnym odstraszaniu opartym na współpracy z Sojuszem Północnoatlantyckim. Do końca 2021 roku zasady te dobrze wypełniały swą rolę, a żadna z liczących się sił politycznych w kraju – poza Partią Koalicji Narodowej – nie brała pod uwagę rezygnacji z polityki neutralności. Eskalacja napięcia na linii Federacja Rosyjska-Ukraina zakończona wybuchem wojny doprowadziła do zmiany narracji.

Decyzje polityczne

W badaniu sondażowym przeprowadzonym między 23 a 25 lutego 2022 roku aż 53% Finów opowiedziało się za przystąpieniem do Sojuszu, 19% nie miało zdania na ten temat, a 28% było temu przeciwnych. W marcu za wstąpieniem do NATO opowiadało się już 62% ankietowanych, 21% nie miało zdania w tej kwestii, sprzeciw wyraziło jedynie 16%. Dla porównania, w styczniu głosy sprzeciwu wynosiły 37%.

Jeszcze na początku marca fiński minister obrony oświadczył, że nie jest to odpowiedni czas na akces do struktur Sojuszu. Wraz z eskalacją działań rosyjskich w Ukrainie narracja zaczęła się zmieniać. W połowie marca rząd zapowiedział prace nad zmianą fińskiej strategii bezpieczeństwa oraz strategii polityki zagranicznej i bezpieczeństwa z 2020 roku, a już 13 kwietnia przedstawiono zaktualizowany dokument. Finlandia prowadzi intensywne przygotowania do złożenia wniosku o akcesję kraju do struktur NATO, co miałoby nastąpić przed czerwcowym szczytem NATO w Madrycie.

Pod wpływem deklaracji akcesyjnych Finlandii swój stosunek do ewentualnej akcesji do struktur NATO zmieniła Szwecja. Wynika to głównie z faktu, że kraj ten ściśle współpracuje Helsinkami w zakresie obronności, a wierność polityce neutralności i pozostawanie poza oficjalną strukturą natowską stanowiły silną platformę integrującą obu krajów. W badaniach sondażowych przeprowadzonych w marcu 2022 roku 59% respondentów opowiedziało się za akcesją Szwecji do NATO (w przypadku włączenia do struktur Finlandii), przeciwnych było 17%, 24% nie miało zdania. Dla porównania, w sondażu przeprowadzony w styczniu, za przystąpieniem do struktur NATO opowiedziało się 35% ankietowanych, 33% było przeciw, 31% respondentów nie miało zdania.

W Szwecji rządząca partia Robotniczo-Socjaldemokratyczna jeszcze jesienią 2021 roku opowiadała się przeciwko wstąpieniu państwa do NATO. W związku z eskalacją działań w Ukrainie na początku kwietnia 2022 roku liderka ugrupowania, premier Magdalena Andersson, stwierdziła, że „nie wyklucza” wstąpienia Szwecji do Sojuszu, w tej sprawie rząd powołał specjalną grupę roboczą ds. polityki bezpieczeństwa. Wnioski z prac grupy mają zostać przedstawione do 30 maja. W obawie przed osamotnieniem na płaszczyźnie międzynarodowej, w kontekście agresywnych działań Federacji Rosyjskiej, rząd Szwecji jest gotowy na przystąpienie do struktur Sojuszu razem z Finlandią, jeszcze przed czerwcowym szczytem w Madrycie, tym bardziej, że we wrześniu Szwecję czekają wybory parlamentarne.

Zaplecze obronne

Finlandia graniczy z Rosją na odcinku 1340 kilometrów. Stan przygotowań tego kraju do wojny obronnej jest wysoki. Według informacji opublikowanych w Financial Times infrastruktura Finlandii budowana jest z założeniem wykorzystania jej do ewentualnych przyszłych operacji wojennych, czego przykładem są chociażby drogi budowane z myślą o możliwości lądowania samolotów bojowych. Na wysokim poziomie znajduje się finlandzka obrona cywilna, stanowiąca kontynuację obrony totalnej z czasów zimnej wojny. Koncentrowała się ona nie tylko na obronie militarnej kraju, ale również na przygotowaniu społeczeństwa do podjęcia efektywnej obrony państwa. Po zimnej wojnie Finlandia zaadoptowała te zasady do nowej rzeczywistości. Jej wymiernym efektem jest m.in. rozbudowany system schronów umieszczonych pod budynkami mieszkalnymi, który zabezpieczyć może około 60-65% obywateli.

Kolejnym elementem obrony totalnej jest edukacja obronna społeczeństwa, na którą składają się media, ćwiczenia praktyczne na wypadek awarii lub ataków na infrastrukturę krytyczną. W praktyce skutkuje to nie tylko wiedzą praktyczną, ale również silnie zakorzenioną postawa patriotyczną i wolą obrony własnej ojczyzny.

Rząd Finlandii intensywnie współpracuje z państwami Sojuszu. W kontekście podejmowanych decyzji o przystąpieniu do struktur NATO przeprowadził konsultacje z państwami członkowskimi (Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Turcja), dotyczące ewentualnego poparcia dla idei włączenia kraju w struktury organizacji. Sprawę ułatwia fakt przynależności Finlandii do Unii Europejskiej. Intensywność kooperacji NATO z oboma krajami wyraźnie nasiliła się po 2014 roku, kiedy Finlandia i Szwecja podjęły współpracę w ramach Programu Rozszerzonych Możliwości. Podpisane porozumienie Host Nation Support pozwala siłom NATO podjąć konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa działania z terytorium Finlandii. Premierzy, ministrowie obrony oraz ministrowie spraw zagranicznych obu krajów regularnie uczestniczą w spotkaniach Sojuszu. W kontekście wymogów formalnych mocniejszą pozycję posiada Finlandia: zgodnie z planami na 2022 rok kraj ten planuje przeznaczyć na obronność 1,96% PKB (5,1 mld euro), a wygospodarowanie dodatkowych środków w perspektywie kolejnych lat do poziomu 2% PKB zdaje się realne. Gorzej pod tym względem wygląda sytuacja Szwecji, tu roczne wydatki na obronność wynoszą 1,3% PKB (68 mld koron, ok. 6,5 mld euro) z perspektywą wzrostu do 1,5% w 2025 roku.

Korzyści wynikające z integracji

Dla państw skandynawskich NATO będzie stanowiło gwarant realizacji koncepcji „północnej twierdzy”. Wielostronne sojusze z gwarancjami USA będą miały na celu stworzenie wspólnego systemu bezpieczeństwa regionu nordyckiego, o który zabiega Finlandia.

Włączenie w poczet członków Paktu państw z długą tradycją polityki neutralności przyniesie wymierne korzyści również Sojuszowi i to nie tylko w sferze symbolicznej czy propagandowej. Przede wszystkim ułatwi obronę państw bałtyckich, wzmocni północną i wschodnią flankę NATO oraz umożliwi przeprowadzenie efektywnego odstraszania poprzez instalację w państwach skandynawskich wojsk sojuszniczych. Obecnie jedynym terytorium łączącym kraje bałtyckie z państwami członkowskimi NATO jest korytarz lądowy między Litwą a Polską w okolicach Suwałk, tzw. przesmyk suwalski. Teren ten rozdziela obwód kaliningradzki i Białoruś. Według dowództwa Stanów Zjednoczonych region ten uznać należy za jeden z punktów zapalnych w Europie, co związane jest z faktem zainteresowania tym obszarem Rosjan i Białorusinów w przypadku eskalacji potencjalnego konfliktu z państwami NATO. Jeśli wśród państw członkowskich NATO znajdzie się Finlandia i Szwecja, wówczas w przypadku konfliktu z Rosją rosyjskie siły mogą zostać zablokowane. Ponadto na Bałtyku Federacja Rosyjska będzie graniczyła wyłącznie z państwami NATO, a ewentualne ćwiczenia rosyjskiej floty będą prowadzone na wodach otoczonych wojskami Sojuszu.

Szwecja i Finlandia od lat blisko współpracują z państwami NATO w zakresie interoperacyjności wojskowej i ćwiczeń, a także spełniają standardy Sojuszu w obszarze politycznej, demokratycznej i cywilnej kontroli nad instytucjami bezpieczeństwa i siłami zbrojnymi. Wojska obu krajów brały udział m.in. w misji w Afganistanie pod dowództwem NATO, ponadto współpracują ze Stanami Zjednoczonymi w zakresie sprzętu i szkoleń. Oba kraje utworzyły wspólną morską grupę bojową.

W kontekście wojny w Ukrainie perspektywa rozszerzenia NATO o Szwecję i Finlandię oznacza konieczność przesunięcia przez Federację Rosyjską na swe północne granice więcej sił, m.in. z odcinka ukraińskiego. Ponadto NATO będzie mogło prowadzić zwiad przestrzeni powietrznej wzdłuż granic, sięgając prawie do Petersburga. Będzie to oznaczało realną zmianę architektury bezpieczeństwa. Jej konsekwencją będą zapewne podejmowane przez Kreml działań, mających na celu zmianę polityki Finlandii i Szwecji. Już teraz, pomimo trwania działań wojennych, rosyjska armia zaczyna mobilizować wojska w pobliżu granicy z Finlandią, transportując rakiety obrony wybrzeża „Bastion” w pobliże Wyborga. Ze strony Kremla padają również groźby wzrostu zagrożenia nuklearnego w regionie bałtyckim.

Nie dziwi więc fakt, że sekretarz generalny NATO Jens Stoltenberg przyjął informację o możliwym poszerzeniu składu Organizacji Paktu o nowych członków z zadowoleniem, oferując gwarancje bezpieczeństwa obu państwom w okresie przejściowym pomiędzy złożeniem wniosku i formalną akcesją do struktur NATO. Proces ten, po ratyfikacji wniosku przez wszystkich sojuszników, może potrwać od kilku miesięcy do roku.

Wnioski

Wojna rosyjsko-ukraińska wpłynęła na zmianę debaty prowadzonej w Finlandii i Szwecji na temat wstąpienia do NATO w realny plan polityczny. Najnowsze badania opinii publicznej przeprowadzone po inwazji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę wskazują na bezprecedensowy w historii Finlandii wzrost poparcia społecznego dla idei wstąpienia tego państwa do struktur NATO. Finlandia może stać się 31. krajem członkowskim NATO już z końcem czerwca 2022 roku. Po niej do Sojuszu dołączyć może Szwecja.

Przystąpienie Finlandii i Szwecji do NATO przyniesie korzyści nie tylko zainteresowanym stronom, ale również szersze, w wymiarze subregionalnym, wzmacniające bezpieczeństwo północnej i wschodniej flanki, stwarzając system bezpieczeństwa regionu nordyckiego, o który zabiegają kraje Skandynawskie oraz lądowe połączenie pomiędzy krajami bałtyckimi a terytoriami pozostałych członków NATO.

Porzucenie polityki neutralności Skandynawii będzie stanowiło poważną porażkę Federacji Rosyjskiej. W obawie przed jej realizacją Kreml ostrzegł, że rozszerzenie Sojuszu o kraje skandynawskie doprowadzi do utraty bezpieczeństwa na Morzu Bałtyckim i nie przyniesie Europie większej stabilności.

Źródła:

Anna Wieslander and Christopher Skaluba, Will Finland and Sweden join NATO now?; https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/will-finland-and-sweden-join-nato-now/, dostęp: 17.04.2022.

Collin Wall, Sean Monaghan, Pierre Morcos, Will Finland and Sweden Join NATO?; https://www.csis.org/analysis/will-finland-and-sweden-join-nato, dostęp: 17.04.2022.

Justyna Gotkowska, Finlandia (i Szwecja) na drodze do NATO; https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2022-04-14/finlandia-i-szwecja-na-drodze-do-nato, dostęp: 17.04.2022.

Richard Milne, War with Russia? Finland has a plan for that; https://www.ft.com/content/c5e376f9-7351-40d3-b058-1873b2ef1924, dostęp: 17.04.2022.

Rick Noack, Sammy Westfall, In move to sanction Russia, Switzerland breaks from long tradition; https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/28/switzerland-neutral-ukraine-russia-sanctions/, dostęp: 17.04.2022.

Ryszard Parafianowicz. The military-geographical significance of the Suwałki Gap. „Security and Defence Quarterly”, 2017, 4 (17), s. 3–20.