Francuski dyskurs medialny na temat Inicjatywy Trójmorza

Francuski dyskurs medialny na temat Inicjatywy Trójmorza Pobierz

Artykuł w skrócie:

– Inicjatywa Trójmorza spaja kraje o wspólnej przyszłości oraz problemach, wynikających zarówno z historii państw członkowskich, ich trudności ekonomicznych, jak i geopolitycznych, które w znacznym stopniu wpływają na współpracę tych państw;

– Trójmorze, chociaż utworzone przez państwa należące do Unii Europejskiej, nie ma na celu oddalenia od integracji europejskiej, lecz silniejszą współpracę wewnątrz regionu;

– Francja, ze względu na niski priorytet regionu Europy Środkowo-Wschodniej, nie poświęca wiele miejsca analizom Inicjatywy Trójmorza.

Podczas analizowania francuskiego dyskursu medialnego na temat Inicjatywy Trójmorza wyraźnie widoczny był fakt, iż większość francuskojęzycznych źródeł skupiała się przede wszystkim na samym opisie i charakterystyce projektu, a nie na jego ocenie, wyciąganiu wniosków z działalności formatu oraz przedstawianiu prognoz. W celu przeprowadzenia analizy francuskiego dyskursu medialnego wzięto pod uwagę artykuły francuskojęzycznych ośrodków analitycznych, takich jak Revue Politique^[1], Blue Europe^[2]czy Regard sur l’est^[3], Wszystko co najważniejsze^[4], France culture^[5], Institut de Relations Internationales et Stratégiques (Iris)^[6], Maison de l’europe en Limousin^[7], Areion 24^[8].

Analizując ową narrację, należy pokreślić fakt, iż wiele opisów dotyczących Trójmorza rozpoczęto ogólnym wstępem, w którym autorzy skupili się na przedstawieniu charakterystyki działań i modelu Grupy Wyszehradzkiej (V4). Wskazywano w nich wspólne cele państw V4, rys historyczny i funkcjonowanie formatu. Uwaga powinna być jednak skupiona także na genezie Inicjatywy Trójmorza, wychodzącej od idei Józefa Piłsudskiego z początku XX wieku. Wspomina się także o fakcie chęci kontynuacji znacznie starszej tradycji Rzeczypospolitej Obojga Narodów, czyli unii politycznej i wojskowej Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, przypieczętowanej unią lubelską w 1569 r. Ten opis pojawia się niemalże w każdym źródle, co wskazuje na możliwy brak świadomości politycznej i geopolitycznej sytuacji francuskojęzycznego odbiorcy w Europie Środkowej i Wschodniej.

Analiza dyskursu

W Iris przytoczone zostały słowa prezydenta Polski Andrzeja Dudy (z wizyty w Kijowie 24 sierpnia 2016 r. z okazji 25. rocznicy niepodległości Ukrainy oraz z wywiadu z tego samego roku), które przedstawiane są jako bezpośrednia deklaracja celów i planów przyszłościowych członków Inicjatywy^[9]. Prezydent Polski, poza prezentacją trzech filarów, na których będzie oparta Inicjatywa, zaznaczył, że konieczna jest zmiana wizji Europy, która składa się z centrum i peryferii, gdzie transfer wzorców odbywa się w sposób jednokierunkowy, z krajów zachodnich na wschód Unii Europejskiej (UE). Ukraina mogłaby być sojusznikiem Polski w działaniu prowadzącym do zbudowania wspólnoty. Podkreślono także, że idea intensywniejszej współpracy w regionie była istotną kwestią podczas kampanii prezydenckiej A. Dudy w 2016 r., który przedstawiał Polskę jako silnego gracza w istotnym regionie Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej^[10]. Konsultacje z partnerami regionalnymi, które mogą być realizowane dzięki platformie, jaką tworzy Trójmorze, dają możliwość wypracowania wspólnego stanowiska, zwłaszcza w negocjacjach w ramach UE. Ich wynik oraz wnioski wyciągnięte na ich podstawie, mogłyby rzeczywiście przyczynić się do wzmocnienia pozycji Polski w Unii. Podkreślono także, że w centrum Europy panuje klimat sprzyjający integracji. Potwierdza to m.in. współpraca Europy Środkowej z Chinami w ramach formatu „17+1”^[11].

W związku ze wspólną działalnością państw w Europie Środkowej ważne jest zagadnienie, na ile Inicjatywa ta może być interesująca dla innych krajów regionu, w szczególności dla Ukrainy, której – jak to zostało przedstawione – Polska poświęca szczególną uwagę. Wskazuje się kilka wspólnych punktów dwunastu państw Trójmorza, przede wszystkim pojawia się kwestia przeciwwagi energetycznej dla Rosji, która zdaje się być kluczowym aktorem w regionie. Inicjatywa nazywana jest przez wiele źródeł emancypacją państw członkowskich Trójmorza (m.in. Wszystko co najważnejsze^[12], Blue Europe^[13], France culture^[14], Iris^[15], Revue Politique^[16], Regard sur l’est^[17], Maison de l’europe en Limousin^[18]).Jak przedstawia Christophe-Alexandre Paillarda w Areion 24, powołanie Inicjatywy Trójmorza jest bezpośrednią konsekwencją aktywnego powrotu Rosji do spraw geopolitycznych kontynentu europejskiego i jego najbliższego otoczenia, takiego jak Kaukaz czy Bliski Wschód. W tym niezwykle ważna jest właśnie wspólna przeszłość krajów dwunastki związana z nieistniejącym ZSRR. Wspólna historia, mająca tak wiele powiązań z socjalizmem, jak i położenie geograficzne są czynnikami spajającymi państwa Inicjatywy. Wskazano, że taki format współpracy stanowi pewnego rodzaju novum w Unii Europejskiej, ponieważ państwa ją tworzące od czasów zakończenia zimnej wojny nie były w stanie wybudować wspólnej oraz określonej na jasnych zasadach polityki wobec Rosji, ani w zakresie obrony, ani energii. Inicjatywy takie – rozumiane jako „siły odśrodkowe”, czyli projekty wychodzące od aktorów wewnętrznych wspólnoty, którzy czują się ze sobą związani – nie są zaskoczeniem, lecz po prostu wynikiem ostatnich błędnych wytycznych i rezygnacji z polityki Unii i jej członków. Ponadto postawiono hipotezę, że Trójmorze nie byłoby możliwe, gdyby Unia Europejska miała prawdziwą wspólną politykę energetyczną z wizją strategiczną, zaprojektowaną tak, aby zagwarantować bezpieczeństwo dostaw dla uczestników z Europy Środkowej i Wschodniej. Nie chodzi więc o zbudowanie wspólnoty, która stanowiłaby alternatywę dla Unii Europejskiej, lecz o model współpracy, skupiający państwa o tych samych obawach i podobnych celach w wyznaczonym regionie^[19]. Jak zaznacza Maison de l’europe en Limousin^[20], zdaniem części obserwatorów w krajach Trójmorza wyłania się bardzo specyficzna polityka zagraniczna, mająca wyraźne znamiona w oparciu na dwóch filarach-podmiotach. I tak, gospodarka przypada Unii Europejskiej, natomiast bezpieczeństwo – NATO (i Stanom Zjednoczonym). Inicjatywa ta może być również postrzegana jako sposób dwunastu państw na wzięcie ich politycznego losu w swoje ręce i wspólne wywieranie wpływu na Niemcy, ale także na Francję. Ten drugi kraj jest bowiem postrzegany jako zbyt odległy, by zrozumieć i uczynić obronę przed Rosjanami skuteczną. Ci z kolei jawią się jako ekspansjoniści, co budzi znaczne obawy w krajach modelu Trójmorza.

Podkreślana jest także historyczna tożsamość państw, które łączy nie tylko geograficzne położenie, lecz także wspólne, dawne poczucie jarzma sowieckiego. Jak pisze dalej Maison de l’europe en Limousin^{^[21]}, od upadku żelaznej kurtyny Europa Środkowa prowadzi starania w celu umiejscowienia się w systemie Wschód-Zachód, który jest teraz definiowany na nowo. Z jednej strony jest Rosja, przed którą państwa starają się „chronić”, a z drugiej Unia Europejska i NATO. Organizacje te, pierwsze w szczególności, wspierają takie inicjatywy jak Trójmorze, ponieważ postrzegana ona jest, jak pisze H. Desuin^[22], jako projekt rozwoju gospodarczego, zgodny z doktryną zacierania granic państwowych na rzecz dużych ugrupowań regionalnych. Wsparcie Unii nie jest jednak bezpośrednie i wyrażone jasno, przejawia się głównie programami na rzecz rozwoju czy dotacjami w ramach Funduszy Europejskich (są to elementy europejskiej polityki spójności, realizowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) czy Funduszu Spójności).

W Blue Europe^[23], poza motywacją i celami Inicjatywy, wskazano także jej wady. Jak napisano, aktualnie (2021) zdaje się być ona raczej rodzajem przedsięwzięcia, które wspierane jest przez Polskę i USA. Niewielka liczba zaangażowanych podmiotów wskazuje na niskie zaangażowanie pozostałych uczestników. Ponadto unaoczniono możliwość potencjalnej rywalizacji między państwami członkowskimi Trójmorza. Polska określona została jako kraj o wysokich ambicjach, mający na celu stanie się regionalnym hubem gazowym, zaopatrywanym w amerykański skroplony gaz ziemny. Wreszcie – co nie mniej ważne – priorytety różnią się w zależności od kraju. Jak zauważają analitycy, część projektów, których realizację planują konkretne państwa, wiąże się z pewnymi ograniczeniami. Przy celach tych – poza kwestiami energetyki – wskazano na rozbudowę sieci komunikacyjnej (m.in. Via Carpatia^[24]), chęć rozwoju sieci telekomunikacyjnej, co miałoby bezpośrednie przeniesienie na opracowanie jednolitej polityki regionalnej w zakresie technologii 5G. To z kolei ma kluczowe znaczenie dla uzyskania autonomii w zakresie tej rozwijającej się technologii i przeciwdziałania powiększającym się wpływom Chin (Instytuty Konfucjusza czy wspomniane już: format 17+1 zagadnienie sieci 5G) w regionie.

W dyskursie tym wspomniane zostało także znaczenie Inicjatywy Trójmorza dla Stanów Zjednoczonych, dla których odsuwanie się od Rosji krajów Europy Środkowej jest ważnym postulatem w ich polityce zagranicznej. Każda forma wewnętrznej integracji, która miałaby na celu zmniejszenie zależności od Federacji Rosyjskiej leży zatem w interesie USA^[25].

Wnioski

Podsumowując, Inicjatywa Trójmorza w dyskursie francuskim przedstawiana jest jako budowa ciała integrującego kraje regionu, których wspólnym mianownikiem jest chęć zmniejszenia rosyjskich wpływów oraz realizacja polityki energetycznej. Ważny jest też – podkreślany niemalże za każdym razem – kontekst historyczny. Bez niego niemożliwe jest bowiem zrozumienie celów i działań Inicjatywy Trójmorza. Z pewnością należy zauważyć jednak, że współpraca ta nie zajmuje wiele miejsca we francuskich mediach. Brakuje też szczegółowych analiz i prognoz wobec tej współpracy, co może wskazywać na relatywnie niewielkie zainteresowanie Inicjatywą wśród odbiorców francuskich. Zdaje się to być zrozumiałe, gdyż Europa Środkowo-Wschodnia – a w szczególności zgodne działania państw, umotywowane wspólnymi problemami oraz historią – nie jawi się dla Francji jako kwestia dużej wagi, a na pewno nie jest to najistotniejszy punkt francuskiej polityki zagranicznej.

^[1] Hadrien Desuin, Le multi-multilatéralisme en Europe centrale : théâtre des vieilles rivalités nationales, A la une, International, N°1087-1088, https://www.revuepolitique.fr/le-multi-multilateralisme-en-europe-centrale-theatre-des-vieilles-rivalites-nationales/, dostęp: 3.08.2021.

^[2] B.F.G. Fabrègue, QUEL FUTUR POUR LE VOLET ÉNERGÉTIQUE DE L’INITIATIVE DES TROIS MER?, https://www.blue-europe.eu/fr/fr-analysis/short-analysis-fr/quel-futur-pour-le-volet-energetique-de-linitiative-des-trois-mer/, dostęp: 5.08.2021.

^[3] Juliana Barazer, Ukraine – Pologne : le Triangle de Lublin et l’Initiative des Trois Mers au programme des échanges, https://regard-est.com/ukraine-pologne-le-triangle-de-lublin-et-linitiative-des-trois-mers-au-programme-des-echanges, dostęp: 5.08.2021.

^[4] Horia-Victor Lefter, L’Initiative des Trois Mers. Forum de l’Europe centrale pour l’unité européenne, https://wszystkoconajwazniejsze.pl/horia-victor-lefter-linitiative-des-trois-mers-forum-de-leurope-centrale-pour-lunite-europeenne/, dostęp: 11.08.2021.

^[5] Bruno Cadène, Les pays des „Trois Mers” esquissent un nouveau pôle d’attraction de l’Union européenne Les pays des „Trois Mers” esquissent un nouveau pôle d’attraction de l’Union européenne https://www.franceculture.fr/geopolitique/les-pays-des-trois-mers-esquissent-un-nouveau-pole-dattraction-de-lunion-europeenne, dostęp: 11.08.2021.

^[6] Dorota Richard, L’Initiative de « Trois mers » – la coopération Nord-Sud au centre de l’Europe, le nouvel axe de la politique étrangère polonaise, https://www.iris-france.org/84654-linitiative-de-trois-mers-la-cooperation-nord-sud-au-centre-de-leurope-le-nouvel-axe-de-la-politique-etrangere-polonaise/, dostęp: 10.08.2021.

^[7] Initiative des Trois Mers, https://europe-limousin.eu/linitiative-des-trois-mers/, dostęp: 11.08.2021.

^[8] Christophe-Alexandre Paillard, L’Initiative des trois mers, un nouveau terrain d’affrontement majeur russo-américain, https://www.areion24.news/2018/09/09/linitiative-des-trois-mers-un-nouveau-terrain-daffrontement-majeur-russo-americain/, dostęp: 13.08.2021.

^[9] Dorota Richard, op. cit.

^[10] Ibidem.

^[11] Ibidem.

^[12] Horia-Victor Lefter, op. cit.

^[13] B.F.G. Fabrègue, op. cit.

^[14] Bruno Cadène, op. cit.

^[15] Dorota Richard, op. cit.

^[16] Hadrien Desuin, op. cit.

^[17] Juliana Barazer, op. cit.