Projekt ClimeNous. Geopolityka podatku węglowego

Artykuł w skrócie:

W ubiegłym roku światło dziennie ujrzały pierwsze kompleksowe propozycje dot. ustanowienia tzw. mechanizmu „granicznej korekty emisji dwutlenku węgla” (ang. carbon border adjustment mechanism – CBAM).
Teoretycznie CBAM ma zapobiegać tzw. ucieczce emisji gazów cieplarnianych, zachęcać do wdrażania czystszych technologii za granicą oraz zapewniać równe szans w konkurencji producentom lokalnym i zagranicznym. Liczne są jednak obawy, że w praktyce będzie on miał za skutek faworyzowanie jedynych rynków kosztem innych.
Geopolityczne a także geoekonimczne skutki wdrażania CBAM-u, trudne dziś do określenia, stanowić będą wypadkową trajektorii szerszej globalnej polityki klimatycznej oraz polityk na które państwa decydują się – lub z których rezygnują – w celu maksymalizacji swojej pozycji w międzynarodowym układzie sił

Czym jest podatek węglowy (CBAM)?

W lipcu 2021 r. Komisja Europejska[1] oraz grupa amerykańskich senatorów[2] niemal równolegle upubliczniły projekty regulacji mających wprowadzić podatek węglowy po obu stronach Atlantyku. Co jednak kryje się za tym popularnym dziś terminem? Najkrócej rzecz ujmując, CBAM tworzą taryfy, podatki, opłaty lub inne środki stosowane wobec towarów importowanych, określanych w oparciu o ich emisje gazów cieplarnianych i/lub rabaty dla eksportu krajowego na rynki, które nie wprowadziły porównywalnych ograniczeń emisji. Innymi słowy, CBAM tworzą instrumenty mające na celu wyrównanie przez kraj przyjmujący dany towar różnicy kosztów wynikających z emisji gazów cieplarnianych związanych z ich produkcją w kraju pochodzenia.

W UE CBAM uważany jest za kluczową część szerszego zakresu działań na rzecz budowy autonomii strategicznej UE. Funkcjonuje on jako instrument mający na celu projekcję i promocję europejskiej władzy regulacyjnej poza granicami UE. Ponadto miały on wzmocnić pozycję UE jako światowego lidera w walce ze zmianami klimatycznymi, rozwiązać problem ucieczki emisji oraz zwiększyć polityczną i „społeczną akceptowalność” środków transformacji klimatycznej. Wprowadzenie CBAM zostało uznane za kluczowy priorytet dla francuskiej prezydencji Rady UE oraz kolejnych prezydencji czeskiej i szwedzkiej[3], przy czym szczegóły dot. jego funkcjonowania pozostają do rozstrzygnięcia przez Parlament Europejski i państwa członkowskie.

Prekursorskie ambicje UE spotykają się jednak ze znaczącym sprzeciwem ze strony państw, które postrzegają CBAM jako środek protekcjonistyczny skierowany przeciwko nim i ich przemysłowi. Do takich państw należą Chiny, Rosja lub potencjalnie przyszła amerykańska administracja republikańska, jeśli zostanie podjęta decyzja o odejściu od polityki klimatycznej. Ich realizacja może również doprowadzić do znacznej restrukturyzacji światowych łańcuchów dostaw w odpowiedzi na wdrażane środki implementujące CBAM. Wdrażanie CBAM-u tworzy ryzyko zaistnienia nowych i pogłębienia już istniejących rozbieżności gospodarczych i handlowych pomiędzy państwami przestrzegającymi przepisy CBAM a tymi, które nie są w stanie lub nie chcą się do nich stosować. Jednakże tak długo jak systemy regulacyjne dotyczące emisji dwutlenku węgla wprowadzone przez inne jurysdykcje będą postrzegane jako równoważne z normami UE, tak długo zgrubne ujednolicenie środków może być akceptowalne.

Podstawowe założenia podszywające mechanizm CBAM obejmują zapobieganie ucieczce emisji gazów cieplarnianych (tj. wyciekowi emisji poprzez przenoszenie produkcji lub łańcuchów dostaw do krajów o mniej rygorystycznej polityce klimatycznej), zachęcanie do wdrażania czystszych technologii za granicą oraz zapewnienie równych szans w konkurencji producentom lokalnym i zagranicznym[4]. W ramach systemu dostosowawczego na granicach opłata graniczna w postaci CBAM nakładana na towary w zależności od ich wbudowanej zawartości węgla i różnicy w mających zastosowanie kosztach emisji dwutlenku węgla ma wyeliminować motywację importerów do preferowania tańszych, brudniejszych towarów względem czystszych odpowiedników, produkowanych w tych jurysdykcjach, gdzie realizowana jest bardziej ambitna polityka klimatyczna.

Dla pełnego zrozumienia koncepcji mechanizmu CBAM i w celu umożliwienia dokonania skutecznej analizy jego skutków dla gospodarki i handlu koniecznym jest zidentyfikowanie i uwzględnienie wszystkich składowych stanowiącej go układanki. Literatura przedmiotu identyfikuje co najmniej następujące elementy, których forma uwzględnienia w środkach wdrażających CBAM będzie miała zasadniczy wpływ na jego kształt i skuteczność: mechanizm lub konstrukcja polityki, zakres przepływów handlowych (tj. import, eksport), zakres geograficzny, zakres sektorowy, zakres emisji, określenie emisji wbudowanych (tj. rzeczywiste emisje, wartości domyślne), obliczenie korekty, wykorzystanie przychodów, harmonogram wycofywania bezpłatnych uprawnień oraz administracja[5]. Określenie wpływu każdego z tych elementów nie będzie jednak przedmiotem poniższej analizy, której zakres ograniczony został do wymiaru geopolitycznego skutków implementacji CBAM. Podejmując się analizy nawet tak zawężonego obszaru tematycznego warto być zaznajomionym przynajmniej z kluczowymi elementami dotychczasowych propozycji unijnych i amerykańskich.

CBAM w UE

Rozważając propozycję KE ws. europejskiego podatku węglowego należy pamiętać o rozróżnieniu pomiędzy nowym instrumentem w postaci CBAM-u – przeznaczonego dla przedsiębiorstw spoza UE – a funkcjonującym już od 2005 r. unijnym systemem handlu emisjami, tzw. EU ETS, który został zaprojektowany dla podmiotów wchodzących w skład UE. To funkcjonalne rozróżnienie jest fundamentalne, ponieważ rolą systemu EU ETS nie jest redukowanie emisji poza UE, lecz wyłącznie tych generowanych przez popyt w UE. Z tego względu CBAM stanowi narzędzie, poprzez które Unia przyczyniałaby się do ograniczania emisji poza UE.

Proponowany system CBAM będzie wymagał od importerów określonych produktów w UE płacenia za tony emisji dwutlenku węgla wygenerowane przy wytwarzaniu tych produktów w formie certyfikatów CBAM, obliczanych na podstawie tygodniowych średnich emisji w ramach unijnego systemu ETS i wyrażanych w euro za tonę wyemitowanego CO2. CBAM ma być wprowadzany stopniowo od 2023 roku w formie szczegółowych wymogów dotyczących raportowania emisji, przechodząc następnie do pełnego wdrożenia przepisów do 2026 roku. Objęte nim produkty będą początkowo ograniczone do żelaza, stali, cementu, nawozów, aluminium i wytwarzania energii elektrycznej. Będą one następnie rozszerzane do 56 kategorii towarów w dół łańcucha wartości. Ten wąski zakres sektorowy obejmuje wyłącznie emisje bezpośrednie (tzw. emisje „Scope 1”). Zakładane jest także przeznaczanie przyszłych dochodów z CBAM na cel zasobów własnych UE, bez wskazania dokładnego celu. Chociaż ostatecznym celem CBAM w UE jest objęcie szerokiej gamy produktów, wniosek KE w obecnym kształcie obejmuje w zasadzie wyłącznie takie, które uznane zostały za narażone na wysokie ryzyko ucieczki emisji, których objęcie systemem będzie logistycznie wykonalne. Po 2026 r. EU CBAM zostałby stopniowo rozszerzony na inne towary i usługi, podczas gdy obecny system dystrybucji europejskim producentom tzw. darmowych uprawnień do emisji w ramach systemu zostałby stopniowo wycofywany w latach 2026-2035. Wedle propozycji KE, unijny CBAM miałby zastosowanie tylko do importu do UE, co może mieć za skutek wypieranie niektórych europejskich produktów niskoemisyjnych przez bardziej emisyjne produkty zagraniczne lub, przeciwnie, do wyparcia ich na rynkach zagranicznych przez czystsze, niskoemisyjne produkty[6].

Warto zwrócić uwagę na jeszcze przynajmniej trzy inne różnice pomiędzy propozycją CBAM a funkcjonującym już systemem EU ETS. Po pierwsze, średnia cena aukcyjna, po której importerzy mogliby nabywać proponowane certyfikaty CBAM ma odzwierciedlać średnią ceną aukcyjną z poprzedniego tygodnia, podczas gdy producenci krajowi objęci EU ETS mogą obecnie nabywać je po cenie spot z danego dnia. Mając na uwadze fakt, że producenci nabywają dziś certyfikaty do emisji EU ETS zarówno w związku z tym wymogiem ustanowionym regulacyjnie, który może mieć wobec nich zastosowanie, jak również w celach komercjalnego obrotu handlowego, różnica ta prawdopodobnie może skutkować faworyzowaniem CBAM przez producentów krajowych. Po drugie, EU CBAM, w przeciwieństwie do EU ETS, nie miałby opierać się na bezwzględnym limicie emisji gazów cieplarnianych importowanych, ponieważ wprowadzenie takich ilościowych limitów importu miałoby za skutek ograniczenie przepływów handlowych z pogwałceniem zasad WTO. Jeśli system EU ETS okaże się skutecznym narzędziem ograniczania unijnych emisji, to brak równoważnego pułapu w systemie EU CBAM mógłby stworzyć ryzyko ucieczki emisji, a tym samym osłabienia EU ETS. Po trzecie, propozycja KE nie przewiduje swobodnego handlu i przechowywania certyfikatów przez podmioty objęte CBAM. Niewykorzystane certyfikaty zakupione w poprzednim roku miałyby być automatycznie anulowane do 30 czerwca. W przeciwieństwie do uczestników CBAM, operatorzy systemu ETS mogą wykorzystywać okresy słabszych ambicji politycznych do gromadzenia tanich uprawnień, a następnie przechowywać je bezterminowo lub nimi handlować. Mogą też zabezpieczać się przed przyszłym wzrostem cen uprawnień za pomocą kontraktów terminowych, ale też sprzedawać lub przechowywać 100% nadwyżki uprawnień, podczas gdy importerzy tracą dwie trzecie z nich.

CBAM w Stanach Zjednoczonych

W USA toczą się od wzeszłego roku coraz liczniejsze dyskusje na temat wprowadzenia środków ograniczających emisję dwutlenku węgla. W marcu 2021 r. przedstawicielka USA ds. handlu Katherine Tai włączyła CBAM do krajowej agendy polityki handlowej[7], w maju ub. r. specjalny wysłannik ds. klimatu Kerry uznał CBAM za użyteczne narzędzie w wyrównywaniu szans z Chinami[8], w grudniu wyraził swoje poparcie dla amerykańskiego CBAM[9].

Zaproponowane latem ubiegłego roku amerykańskie prawo proponujące wprowadzenie CBAM nałożyłaby cła na import aluminium, cementu, żelaza, stali, gazu ziemnego, ropy naftowej i węgla począwszy od 2024 roku[10]. Amerykańska propozycja znacznie różni się jednak od unijnej. Ta nie opiera się na cenach emisji dwutlenku węgla, ale na krajowych kosztach przestrzegania przepisów dotyczących redukcji emisji w poszczególnych sektorach, obliczanych na szczeblu lokalnym, stanowym i federalnym na podstawie trudnego do określenia wprzód kosztu przestrzegania przepisów dotyczących emisji dwutlenku węgla (tzw. „shadow pricing”), a także oferuje potencjalne wyłączenia dla krajów słabiej rozwiniętych i podobnie ambitnych programów. Określenie wysokości opłaty opierałoby się na krajowych kosztach przestrzegania przepisów, ponoszonych przez każdy sektor w związku z jakimkolwiek federalnym, stanowym lub lokalnym prawem lub regulacją mającą na celu obniżenie emisji, w tym państwowymi systemami opłat za emisję dwutlenku węgla, ale także normami efektywności paliwowej.

Opłata CBAM nie jest w amerykańskiej propozycji jednakowa dla wszystkich przedsiębiorstw, lecz różni się w zależności od wybranej ścieżki dostosowania. W związku z powyższym wdrożenie amerykańskiej korekty granicznej z tytułu emisji dwutlenku węgla prawdopodobnie spowoduje wyższe koszty. Dochody z amerykańskiego CBAM miałyby być przeznaczone na administrację związaną z implementacją CBAM-u, badania, rozwój i demonstrację technologii dekarbonizacji, dotacje na rzecz sprawiedliwości ekologicznej, programy odpornościowe oraz wsparcie dla małych przedsiębiorstw.

Los amerykańskiej propozycji legislacyjnej dot. CBAM zależy od szeregu czynników, lecz nie należy wykluczać potencjału zaistnienia porozumienia międzypartyjnego celem wdrożenia przeciwdziałań wobec chińskim zakłóceniom w handlu. Istnieje natomiast perspektywa zacieśnienia współpracy UE-USA w obszarze współpracy dot. CBAM, ponieważ administracja Bidena umieściła w centrum amerykańskiej polityki handlowej zmiany klimatyczne i potencjalne dostosowania na granicach emisji dwutlenku węgla[11]. Mimo różnic, zarówno unijna, jak i amerykańska propozycja dot. CBAM opiera się na tym samym paradygmacie. Ich celem jest nałożenie na towary importowane kosztów porównywalnych z tymi ponoszonymi przez producentów krajowych. Zarówno unijne, jak i amerykańskie propozycje CBA spowodują jedynie niewielki spadek globalnej emisji. W najlepszych warunkach mogą one chronić narażone na handel i emitujące duże ilości dwutlenku węgla branże przed zdominowaniem przez import brudnych surowców. Dostosowanie limitów emisji dwutlenku węgla do warunków klimatycznych musiałoby więc być ukierunkowane na sektory o największym potencjale redukcji emisji gazów cieplarnianych.

Inne jurysdykcje

Warto również wspomnieć o kilku z pośród innych przykładów realizacji CBAM’u lub innych mechanizmów o podobnych celach. W Kanadzie mieszkańcy niektórych prowincji otrzymują zryczałtowany zwrot kosztów emisji dwutlenku węgla w ramach rocznego zeznania podatkowego, a w Austrii rząd wprowadził system podatku węglowego i dywidendy, jak również szereg przyjaznych obniżek podatków i dopłat[12]. Austriacki podatek węglowy ma zostać wprowadzony w lipcu 2022 r.[13] Wielka Brytania również pracuje nad własnymi przepisami, jednocześnie bacznie się przyglądając rozwojowi dyskusji nt. CBAM w ramach UE[14]. Inne kraje sąsiadujące z UE oraz kraje OECD dążą do osiągnięcia zgodności z CBAM poprzez zbadanie możliwości rozwoju krajowych systemów ustalania cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla. Wiele państw – zwłaszcza rozwijających się – wyraża jednak obawy co do jego kształtu, sprawiedliwości i wykonalności.

Propozycja UE wdrażania CBAM pojawia się w czasie zwiększonych napięć w międzynarodowym handlu, wywołanych pandemią COVID-19 oraz pogłębionych trwającą wojną na Ukrainie. Moment przedłożenia przedmiotowej propozycji przez UE oraz zaostrzenie kontroli UE nad unijnymi inwestycjami zagranicznymi i handlem skłania niektórych partnerów handlowych UE do interpretowania pomysłu wprowadzenia EU CBAM jako narzędzia ochrony jednolitego rynku pod przykrywką polityki klimatycznej. Obawy te nie są bezpodstawne. W minionych latach UE nasiliła działania na rzecz obrony swoich strategicznych interesów gospodarczych w zakresie inwestycji zagranicznych i dostępu do jednolitego rynku, także przeciwdziałania nieuczciwym praktykom handlowym, i.in. poprzez rekordową ilość środków antysubsydyjnych i antydumpingowych[15] oraz aktualizację unijnej strategii przemysłowej UE7[16]. W październiku 2021 r. został również uruchomiony unijny mechanizm kontroli inwestycji zagranicznych[17], a KE opracowuje obecnie inny jeszcze instrument, który uprawniałby Komisję do stosowania ograniczeń handlowych, inwestycyjnych lub innych wobec każdego państwa spoza UE, które w nieuzasadniony sposób ingeruje w wybory polityczne dokonywane przez UE lub jej państwa członkowskie[18].

Wprowadzenie CBAM wraz ze stopniowym wycofywaniem bezpłatnych przydziałów obciążyłoby pełnymi kosztami emisji dwutlenku węgla związanymi z produkcją zarówno producentów, jak i importerów w UE. Niewątpliwie producenci objęci opłatami wynikającymi z wdrażania CBAM będą zmuszeni bądź zachęceni przeniesieniem nowych kosztów z nim związanych na odbiorców docelowych poprzez podnoszenie cen, aby zachować swoje marże zysku. Ogólnie jednak, „[e]fekt netto dla importerów będzie prawdopodobnie bardzo mały. Koszt netto CBAM dla importerów, który uwzględnia odzyskanie środków poprzez wyższe ceny rynkowe, jest znacznie niższy niż opłaty CBAM. Ogólnie rzecz biorąc, całkowity koszt netto CBAM powinien osiągnąć ledwie 1,0 mld EUR w 2026 r. i 1,6 mld EUR w 2035 r. w przypadku importu od sześciu głównych partnerów handlowych (tj. USA, Chin, Turcji, Korei Płd., Rosji i Ukrainy)”[19]. Docelowo jednak droższe materiały podstawowe będą miały wpływ na marże zysku pośrednich producentów unijnych, wykorzystujących te materiały w swoich produktach. Tym samym wpływ CBAM na zagranicznych producentów produktów końcowych prawdopodobnie byłby pozytywny, ponieważ za materiały podstawowe płaciliby mniej niż ich konkurenci z UE, co dałoby im przewagę konkurencyjną. Co znamienne, EU CBAM miałby prawdopodobnie stosunkowo niewielki wpływ na import z Chin. Sektory objęte wnioskiem KE w obecnym kształcie stanowią 1,8% wartości chińskiego eksportu do Europy w 2019 r., a potencjalne ich rozszerzenie na inne sektory mogłoby zwiększyć ten udział do ok. 5%[20]. Nie mniej, perspektywa upowszechnienia się CBAM-u wykazuje potencjał dla utworzenia nowego pola rywalizacji między państwami, a przeciwnicy tego rozwiązania mogą podawać argumenty, że jego wprowadzenie stanowi niedozwolone subsydium wywozowe w ramach Porozumienia WTO w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych.

Międzynarodowe prawo handlowe jako quasi-geopolityczne pole bitwy, na którym może rozstrzygnąć się los CBAM

Wydaje się wielce prawdopodobnym, że gros walki o przyszłość CBAM-u rozegrać się może na polu prawa handlu międzynarodowego.

Przeciwnicy CBAM podnoszą szereg argumentów przeciwko jego implementacji. Popularny jest argument o rzekomej sprzeczności CBAM-u z zasadami WTO i jego percepcja jako formy protekcjonizmu gospodarczego. Na takie postrzeganie mogą mieć wpływ różne czynniki, np. rozwiązania określające zasady równoważności wymogów i produktów, cele, na jakie dochody z podatku są przeznaczane, czy też decyzja, aby kalkulacja ceny realizowana była oparta o rzeczywiste emisje.

Aby zniwelować możliwą sprzeczność z prawem WTO, środki wprowadzające CBAM musiałyby być zgodne z zapisami Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu WTO (GATT), który wymaga równego traktowania „podobnych” towarów, lub poprzez Artykuł XX GATT, przyznający wyjątki od zobowiązań GATT m.in. w odniesieniu do środków mających na celu ochronę środowiska. Chociaż Artykuł XX GATT daje członkom WTO uzasadnienie do nakładania środków mających na celu ochronę środowiska, w artykule tym nie ma wyraźnych postanowień odnoszących się konkretnie do środków podejmowanych w celu osiągnięcia celów klimatycznych. Bez jasnych wskazówek zawartych w artykułach GATT, decydenci zamierzający wprowadzić związane z handlem środki dotyczące klimatu, takie jak CBAM, prawdopodobnie znajdą się w organie rozstrzygania sporów WTO, aby przedyskutować prawne uzasadnienie swoich działań. Indywidualny charakter sporów WTO nie zapewnia państwom stabilnych ram dla podejmowania środków niezbędnych do realizacji celów klimatycznych w ramach Porozumienia paryskiego. Co więcej, mnożą się obawy o perturbacje, jakie wywoła przyjęcie handlowych środków odwetowych przez kraje, których eksporterzy ucierpią najbardziej w wyniku przyjęcia CBAM, przypuszczalnie podobnych do tych, jakie nastąpiły po nieudanej próbie włączenia lotów zewnętrznych do systemu EU ETS w 2012 roku. Trudności administracyjne związane z prowadzeniem rachunkowości dotyczącej emisji dwutlenku węgla, rejestracją importerów itp. również czynią wprowadzanie CBAM-u procesem trudnym i prawnie wątpliwym.

CBAM: między geopolityką a geoekonomią

Najczęściej CBAM jest krytykowany jako koń trojański, który pod egidą walki o klimat podważać będzie porządek polityczno-gospodarczy będący u podwali wolnego handlu i jako taki stanowi instrument do realizacji celów geopolitycznych lub geoekonomicznych. Jego wdrożenie jednak już w samej tylko UE będzie brzemienne w skutki, w pierwszej kolejności gospodarcze, w dalszej polityczne, które wpłyną na światowy układ sił, jakkolwiek wpływ ten pozostaje dziś trudny do oszacowania.

Europejskiego CBAM-u obawia się Rosja, której firmy energetyczne mogą tracić nawet miliardy dolarów rocznie z powodu nowego podatku. Podatek CBAM ukierunkowany na import gazu ziemnego miałby znaczące konsekwencje dla Rosji, głównego dostawcy energii do UE, który jest w dużym stopniu uzależniony od eksportu węglowodorów i produktów metalurgicznych. Obecna propozycja unijnego mechanizmu CBAM mogłaby zwiększyć koszty importu rosyjskich produktów wysokoemisyjnych, takich jak stal czy gaz, o 1,9 mld euro do 2035 r.[21]. Unijny CBAM prawdopodobnie wyeliminowałby rosyjskie nawozy agrochemiczne z rynków UE, ponieważ stałyby się one nieopłacalne. Rosyjska produkcja stali mogłaby być jednak stosunkowo dobrze zabezpieczona ze względu na jej relatywnie niską emisyjność. Rosja ma obecnie wypracowywać własne ramy redukcji emisji dwutlenku węgla zgodnie z Porozumieniem Paryskim[22], lecz ich los – jak również stanowisko rosyjskie wobec unijnego CBAM-u – zależeć będą od tego, jak rozwijać będą się jej relacje polityczne i gospodarcze z Zachodem[23].

W kwestii Chin, ich przywódcy wielokrotnie wypowiadali się przeciwko unijnemu systemowi CBAM. Prezydent Xi Jinping powiedział w kwietniu ubiegłego roku, że „przeciwdziałanie zmianom klimatycznym jest wspólnym obowiązkiem (…) i nie powinno być kartą przetargową w geopolityce, celem ataków na inne kraje ani usprawiedliwieniem dla barier handlowych”[24] a jego stanowisko niedługo później potwierdził premier Li Keqiang[25].

Chiny mogłyby również podnieść efektywną cenę emisji dwutlenku węgla tak, aby była ona zgodna z unijną, ale mogłyby również napotkać znaczne wewnętrzne przeszkody polityczne w osiągnięciu wyższych standardów środowiskowych. W perspektywie długoterminowej CBAM może mieć jednak stosunkowo większy wpływ na inne kraje – takie jak Rosja – niż na Chiny, co wzmocnić może konkurencyjność chińskiego eksportu w perspektywie średnio- i długoterminowej.[26] Chiny mogą również podnieść efektywną cenę emisji dwutlenku węgla, co nie pozostałoby bez wpływu na ocenę już istniejących taryf celnych, mających wpływ na import UE z Chin. Większość produktów objęta jest dziś ogólną taryfą importową, ale istnieją również bardziej dotkliwe taryfy w postaci ceł antydumpingowych dla produktów zalewających rynek i wyrównawczych dla produktów wspieranych państwowo.

Niezależnie od powyższego, globalna dyskusja nt. polityki klimatycznej i CBAM-u w szczególności zdaje się osiągnęła już punkt wrzenia, po którym należy się spodziewać, że jakkolwiek instrument ten będzie dalej kontestowany, to decyzja o konieczności jego implementacji zdążyła już dojrzeć, przynajmniej w państwach tworzących tzw. Globalną Północ. Faktyczny wpływ na geopolitykę oraz układ sił politycznych i gospodarczych w przestrzeni zależeć będzie od docelowego kształtu wdrażanych rozwiązań. Jednak już główne założenia co do celowości rozwiązania jakie stanowi CBAM sugerują na jakich odcinkach tematycznych wpływ ten będzie mógł być najsilniej dostrzegalny. Wdrożenie CBAM ma zmniejszać uzależnienie od producentów zewnętrznych poprzez innowacje technologiczne napędzane badaniami, ma pomóc w zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, która szkodzi wewnętrznej produkcji przemysłowej, ma przeciwdziałać ucieczce emisji poprzez narzucenie równych warunków konkurencji oraz podnosić zgodność z produkcji z normami środowiskowymi. Jednocześnie skuteczność, czy raczej pożyteczność, podatku węglowego zależeć będzie w przeważającej mierze od równoległych działań podejmowanych – lub nie – w państwach na dzień dzisiejszy mniej zainteresowanych realizacją globalnych ambicji klimatycznych poprzez CBAM. Pierwszym chrztem bojowym tego nowego rozwiązania powinien być EU CBAM, którego los najpewniej wyznaczy przyszłość analogicznych rozwiązań w innych jurysdykcjach. W czasach, gdy Smithowska „ręka rynku” nie jest już niewidzialna, a co najwyżej ordoliberalna[27], akcje i reakcje wywołane wdrażaniem CBAM-u niewątpliwie determinowane będą rachunkiem geopolitycznych i geoekonomicznych zysków i strat poszczególnych państw lub ich bloków, niezależnie od nominalnie wspólnej globalnej agendy klimatycznej.

[1] Proposal for a regulation of the European Parliament and of the Council establishing a carbon border adjustment mechanism, Komisja Europejska https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwivt9-YkNf2AhXJFXcKHTmxAXgQFnoECAYQAQ&url=https%3A%2F%2Fec.europa.eu%2Finfo%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2Fcarbon_border_adjustment_mechanism_0.pdf&usg=AOvVaw338lRdmJi8ArMeBFtLc_h8, dostęp 21.03.2022/

[2] Bill proposal no GAI21718 59G to amend the Internal Revenue Code of 1986 to establish a border carbon adjustment for the importation of certain goods. U.S. Senate, https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwi0yoC73LH2AhXFl4sKHRnDBtgQFnoECAUQAQ&url=https%3A%2F%2Fwww.coons.senate.gov%2Fimo%2Fmedia%2Fdoc%2FGAI21718.pdf&usg=AOvVaw3H0b1fIIN5KaierDup4Gvy

[3] Note from the General Secretariat of the Council to Permanent Representatives Committee/Council, 14441/21, Council of the European Union, https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwi43ISa39b2AhUol4sKHRmGCaoQFnoECAIQAQ&url=https%3A%2F%2Fpresidence-francaise.consilium.europa.eu%2Fmedia%2Fl5fjwokc%2Ftrio-programme.pdf&usg=AOvVaw0iks7DthkqAh07nLktYWHC, dostęp: 21.03.2022.

[4] Carbon leakage, European Commission, https://ec.europa.eu/clima/eu-action/eu-emissions-trading-system-eu-ets/free-allocation/carbon-leakage_en, dostęp: 21.03.2022.

[5] A. Marcu, M. Mehling, A. Cosbey, Border Carbon Adjustments in the EU: Issues and Options, ERCST; A. Marcu, M. Mehling, A. Cosbey, A. Maratou, Guide to the European Carbon Border Adjustement Mechanism (II; s. 68), ERCST, w: Stockholm Environment Institute, Swedish policy positions and perspectives on CBAM (2022), https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwj9ufyq6Nb2AhWKtYsKHRpmAr4QFnoECAsQAQ&url=https%3A%2F%2Fwww.sei.org%2Fpublications%2Fswedish-policy-positions-perspectives-cbam%2F&usg=AOvVaw1UnxfU9ZW4JJCAdC–B0pZ, dostęp: 21.03.2022.

[6] S. Evans, M. A. Mehling, R. A. Ritz, P. Sammon, Border carbon adjustments and industrial competitiveness in a European Green Deal, “Climate Policy”, 21(3), s. 307–317, https://doi.org/10.1080/14693062.2020.18 56637, dostęp: 21.03.2022.

[7] 2021 Trade Policy Agenda and 2020 Annual Report of the President of the United States on the trade agreements program, Office of the United States Trade Representative, https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwiI1dmz7tb2AhWEv4sKHdfGAwAQFnoECAYQAQ&url=https%3A%2F%2Fustr.gov%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2Ffiles%2Freports%2F2021%2F2021%2520Trade%2520Agenda%2FOnline%2520PDF%25202021%2520Trade%2520Policy%2520Agenda%2520and%25202020%2520Annual%2520Report.pdf&usg=AOvVaw3co81Q48Zfio5CcK-S-g_N, dostęp: 21.03.2022.

[8] Financial Times, China must cut emissions to avoid climate ‘chaos’, warns US envoy Kerry, https://www.ft.com/content/35a9fb4f-9f3a-4cff-b9ee-72da27b5a3d4, dostęp: 21.03.2022.

[9] F. Simon, John Kerry: Carbon border tariffs are ‘a legitimate idea to have on the table’, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/emissions-trading-scheme/interview/john-kerry-carbon-border-tariffs-are-a-legitimate-idea-to-have-on-the-table/, dostęp: 21.03.2022.

[10] Bill proposal no GAI21718 59G to amend the Internal Revenue Code of 1986 to establish a border carbon adjustment for the importation of certain goods. U.S. Senate, https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwi0yoC73LH2AhXFl4sKHRnDBtgQFnoECAUQAQ&url=https%3A%2F%2Fwww.coons.senate.gov%2Fimo%2Fmedia%2Fdoc%2FGAI21718.pdf&usg=AOvVaw3H0b1fIIN5KaierDup4Gvy

[11] 2021 Trade Policy Agenda and 2020…, op. cit.

[12] Not Even Free Money Can Fix a Carbon Tax, Robinson Meyer, Atlantic Council, https://www.theatlantic.com/science/archive/2022/01/carbon-tax-rebate-policy/621363/, dostęp: 21.03.2022.

[13] Austrian Ministry of Finance publishes draft bill to reduce Corporate Income Tax and introduce Carbon Tax, EY, 18 listopada 2021 r.,https://www.ey.com/en_gl/tax-alerts/austrian-ministry-of-finance-publishes-draft-bill-to-reduce-corporate-income-tax-and-introduce-carbon-tax, dostęp: 21.03.2022.

[14] London mulls carbon border tax with an eye on Brussels, Politico, https://www.politico.eu/article/carbon-border-tax-carbon-pricing-steve-barclay-carbon-leakage-cbam/, dostęp: 21.03.2022.

[15] Actions against imports into the EU, European Commission, Luty 2021, https://ec.europa.eu/trade/policy/accessing-markets/trade-defence/actions-against-imports-into-the-eu/, dostęp: 21.03.2022.

[16] Commission proposes new Regulation to address distortions by foreign subsidies in the Single Market, European Commission, maj 2021 https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_1982, dostęp: 21.03.2022.

[17] EU foreign investment screening mechanism becomes fully operational, European Commission, październik 2021, access: https://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=2187, dostęp: 21.03.2022.

[18] Strengthening the EU’s autonomy – Commission seeks input on a new anti-coercion instrument, European Commission, Marzec 2021, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_21_1325, dostęp: 21.03.2022.

[19] A. Assous, T. Burns, B. Tsang, D. Vangenechten, B. Schäpe, A storm in a teacup impacts and geopolitical risk of the European carbon border adjustment mechanism, E3G, https://www.e3g.org/publications/a-storm-in-a-teacup/, s. 9.

[20] Ibidem., s. 32.

[21] EU carbon border tax to cost Russia billions, EUobserver, https://euobserver.com/tickers/152794, dostęp: 21.03.2022.

[22] Russian Lawmakers Back The Nation’s First Ever Climate Law, Bloomberg, https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-04-20/russian-lawmakers-back-the-nation-s-first-ever-climate-law, dostęp: 21.03.2022.

[23] Russia’s Ukrainian War Could Impact EU Carbon Proposal Too, Seab Vray, Tax Foundation, https://taxfoundation.org/eu-carbon-border-adjustment-mechanism-cbam/, dostęp: 21.03.2022.

[24] Xi Jinping Holds Video Summit with French and German Leaders, Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, https://www.mfa.gov.cn/ce/cebe//eng/mhs/t1869825.htm, dostęp: 21.03.2022.

[25] Li Keqiang Attends the Second Summit of Partnering for Green Growth and the Global Goals 2030 (P4G), Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, https://www.fmprc.gov.cn/ce/cgmandalay/eng/zgyw/t1880095.htm, dostęp: 21.03.2022.

[26] EU’s planned carbon border tax to impact Russia the most -study, Reuters, https://www.reuters.com/business/environment/eus-planned-carbon-border-tax-impact-russia-most-study-2021-09-01/, dostęp: 21.03.2022.

[27] What Is Ordoliberalism? Nicholas Baum, Exponent Mag, https://exponentsmag.org/2021/02/02/what-is-ordoliberalism/, dostęp: 21.03.2022.