Obecne relacje chińsko-tureckie

Analiza w skrócie:

– Turcja odgrywa strategicznie bardzo ważną rolę w chińskiej Inicjatywie Pasa i Szlaku.

– Ankara postrzega Pekin jako alternatywnego partnera w obszarze technologicznym, militarnym i gospodarczym.

– Turecka krytyka polityki Chin względem Ujgurów uciszyła się podczas kryzysu gospodarczego w Turcji, która nie może sobie pozwolić na utratę wpływów chińskiego kapitału i inwestycji w tamtejszą infrastrukturę strategiczną.

Relacje turecko-chińskie na przestrzeni ostatnich lat — krótkie wprowadzenie

Pomimo nawiązania stosunków dyplomatycznych pomiędzy Turcją a Chinami w 1971 roku ocieplenie relacji pomiędzy tymi krajami nastąpiło dopiero w latach 90., częściowo na skutek odmowy przez Zachód sprzedaży poszczególnych zestawów broni do Turcji w związku z konfliktem Ankary z Partią Pracujących Kurdystanu (PKK). Ankara zwróciła się o pomoc do Pekinu i otrzymała niezbędne know-how, które pozwoliło jej rozwinąć pociski balistyczne o zasięgu 100-150 kilometrów[1]. Według Tureckiego Biura Statystycznego chińsko-turecka wymiana handlowa w 2018 roku kształtowała się na poziomie 23 miliardów dolarów, co przełożyło się na fakt, że Chiny zostały trzecim największym partnerem handlowym Turcji[2]. Turecki profit z wymiany wynosi jedynie cztery miliardy, co rząd w Ankarze stara się nadrobić poprzez rozwijanie eksportu i przyciąganie chińskich inwestorów w trudnym dla tureckiej gospodarki czasie[3].

Współpraca gospodarcza

Z powodu niewłaściwego traktowania Ujgurów (muzułmańskiej grupy etnicznej zamieszkującej autonomiczny region Sinciang na północnym zachodzie Chin) relacje dyplomatyczne i ekonomiczne między krajami zostały zawieszone w 1999 i 2000 roku. Stopniowe odbudowywanie stosunków od 2000 roku zaowocowało nawiązaniem „partnerstwa strategicznego” między Turcją a Chinami w aspekcie ekonomicznym i kulturowym. W obu krajach lata 2012 i 2013 były celebrowane jako „lata Turcji i Chin”. Przełom w relacjach spowodowała Inicjatywa Pasa i Szlaku, która poszerzyła współpracę ekonomiczną i militarną w ramach rozwijanego „partnerstwa strategicznego”. Szybki wzrost gospodarczy Turcji po światowym kryzysie ekonomicznym został zatrzymany przez sankcje nałożone przez Rosję w 2015 roku w związku z zestrzeleniem rosyjskiego samolotu nad granicą turecko-syryjską[4]. Nieudany zamach stanu w Turcji w 2016 roku, o którego przeprowadzenie został oskarżony Fethullah Gülen, lider wpływowej grupy religijnej Hizmet, był początkiem kryzysu gospodarczego, z którym Turcja boryka się do dziś. Rozmowy akcesyjne z Unią Europejską, rozpoczęte w 2005 roku, obecnie nie zadowalają żadnej ze stron. Zmusiło to Turcję do balansowania i szukania parterów poza UE, w tym w Azji, Afryce i na Bliskim Wschodzie. Turcja widzi ogromną szansę na odbudowę niestabilnej gospodarki z pomocą chińskiego kapitału pochodzącego z Inicjatywy Pasa i Szlaku. W 2019 roku wymiana handlowa pomiędzy Chinami a Turcją wynosiła 21,08 miliarda dolarów, na dużą korzyść Pekinu. Eksport z Chin do Turcji wynosił 18,49 miliarda, zaś eksport z Turcji do Chin zaledwie 2,58 miliarda[5].

Niepewna turecka gospodarka potrzebuje ulepszenia infrastruktury oraz technologii. Turcja chce korzystać z multilateralnej polityki, prowadzonej zarówno z Amerykanami i Europą, jak i Chinami i Rosją[6]. Kontrowersyjna w Europie i Stanach Zjednoczonych chińska firma Huawei inwestuje duże środki w rozwój technologiczny Turcji, stwarzając tam miejsca pracy i zapewniając pole do współpracy chińskich i tureckich naukowców. Odpowiedzialność za rozwój sieci 5G w Turcji wzięła firma telekomunikacyjna Turkcell we współpracy z Huawei. W ciągu następnych dwóch lat zobligowały się one zapewnić sieć 5G dla użytkowników na terenie całego kraju.[7]

Inicjatywa Pasa i Szlaku

Turcja jako regionalna siła łącząca Europę i Azję odgrywa bardzo ważną rolę w Inicjatywie Pasa i Szlaku. Prezydent Recep Tayyip Erdoğan spotkał się z chińskim prezydentem Xi Jinpingiem w czerwcu 2019 roku, krótko przed szczytem G20, gdzie obaj wyrazili chęć wzmocnienia współpracy strategicznej i zbudowania nowych strategii rozwoju[8]. Fundusz Jedwabnego Szlaku (Silk Road Fund) i Azjatycki Bank Inwestycji Infrastrukturalnych (Asian Infrastructure Investment Bank) mają być użyte do opracowania innowacyjnych dróg kooperacji w celu osiągnięcia wzrostu gospodarczego przez obydwa państwa. Erdoğan podkreślił znaczenie Chin i chęć jeszcze bliższej współpracy na innych polach, a także potwierdził aktywne uczestnictwo Turcji w Inicjatywie Pasa i Szlaku, zachęcając chińskich przedsiębiorców do inwestowania pieniędzy w turecką infrastrukturę i obiekty strategiczne.[9] To przeciwieństwo polityki Unii Europejskiej, której przykładem jest podkreślenie przez ministra spraw zagranicznych Litwy Linasa Linkevičiusa znaczenia nałożenia zasad i ograniczeń na chińskie inwestycje w europejską infrastrukturę strategiczną[10]. W czerwcu 2020 roku turecka minister handlu Ruhsar Pekcan zapewniła, że po opanowaniu pandemii COVID-19 Turcja gotowa jest na bliską współpracę z Chinami na wielu płaszczyznach w ramach Inicjatywy. Podczas rozmowy telefonicznej ze swoim chińskim odpowiednikiem, Zhong Shanem, Pekcan zachęcała chińskich biznesmenów do inwestowania w Turcji. Obie strony wyraziły chęć kontynuacji współpracy w obszarach transportu lotniczego oraz wiz dla swoich obywateli[11].

W listopadzie 2019 roku przez stambulski tunel kolejowy pod Cieśniną Bosfor przejechał po raz pierwszy pociąg towarowy z chińskiej prowincji Shaanxi[12]. „Środkowy Korytarz” (Middle Corridor) odgrywa bardzo ważną część chińskiej Inicjatywy dla Turcji i pozostałych jej uczestników. Korytarz ma w przyszłości łączyć Azję, Afrykę i Europę. Kolej skróci czas transportu towarów między Chinami a Turcją z jednego miesiąca do 12 dni, podczas gdy cała trasa między Chinami a Europą Zachodnią z użyciem tunelu Marmaray w Stambule zajmie 18 dni[13]. Turcja ma zyskać na tym projekcie przede wszystkim ze względu na swoje położenie geograficzne.

Znaczenie Inicjatywy Pasa i Szlaku dla Turcji

Partnerstwo gospodarcze z Chinami ma szczególną wartość strategiczną dla Turcji z uwagi na wiele ważnych i długoterminowych kwestii. Tureckie linie kolejowe ulepszone z pomocą chińskiego kapitału usprawnią bezpośrednie połączenie między Bliskim Wschodem, Turcją, Rosją i Europą. Turcja skorzysta na tym poprzez usprawnienie wymiany handlowej. Dostawy handlowe za pomocą pociągów towarowych są alternatywą dla dystrybucji drogą morską. Użycie kolei zredukuje czas dostaw oraz zapewni bezpieczniejszy sposób dostarczania dóbr z Chin do Turcji i Europy. Pociągi są również bardziej ekonomiczną formą dostaw, ich użycie zmniejsza koszty finansowe oraz biurokrację.

Jednym z największych zarzutów wobec Chin jest to, że wykorzystują one ogromne kwoty z funduszu Inicjatywy Pasa i Szlaku do zadłużenia swoich partnerów, a następnie przejmowania ich zabezpieczeń, często w postaci aktywów strategicznych, jak surowce naturalne, porty, lotniska czy autostrady[14]. Przykładem tego są chińskie inwestycje w najnowsze i największe tureckie lotnisko w Stambule, oddane do użytku w 2018 roku. Według umowy Turcja musi spłacić ponad 22 miliardy euro lub zwracać Chinom 1,1 miliarda co roku przez następne 25 lat.[15] Turcja natomiast nie obawia się wystąpienia tego zjawiska z powodu swojej multilateralnej polityki. Całkowita zmiana priorytetów i postrzeganie Chin jako czołowego partnera gospodarczego miałoby opłakane skutki dla już osłabionej tureckiej gospodarki.

Współpraca militarna

We wrześniu 2010 roku tureckie i chińskie siły powietrzne przeprowadziły wspólne ćwiczenia wojskowe w bazie lotniczej Konya w Turcji. Był to pierwszy przypadek, kiedy którekolwiek z państw NATO współpracowało militarnie z Chińczykami na terenie swojego kraju. Turcja ze swojej strony zapewniła jednak partnerów z NATO, że żadna z natowskich maszyn F-16 nie brała udziału w ćwiczeniach[16].

Chińska Korporacja Importu i Eksportu Maszyn Precyzyjnych (China Precision Machinery Import-Export Corporation) w 2013 roku wygrała turecki przetarg o wartości 4 miliardów dolarów na koprodukcję pocisków długodystansowych. Turcja odrzuciła konkurencyjne oferty amerykańskich, europejskich i rosyjskich firm i wybrała partnera, który znajdował się na liście amerykańskich sankcji[17]. Ankara podjęła tę decyzję przede wszystkim z dwóch powodów: ceny i możliwości dzielenia się chińską technologią. Decyzja wywołała oburzenie wśród krajów NATO. Chińskie systemy byłyby w stanie „nauczyć się” działania technologii obronnej NATO i poznać jej szczegóły. Mocny sprzeciw krajów członkowskich NATO sprawił, że Turcja zmuszona była do pięciokrotnego przekładania daty rozpoczęcia projektu, ostatecznie w 2015 roku wycofując się z umowy z Chińczykami[18]. Mimo że projekt zakończył się niepowodzeniem, był on ważną lekcją dla Sojuszu. Po pierwsze, chińskie systemy są na wysokim poziomie technologicznym, na którym mogą konkurować z Zachodem. Po drugie, sytuacja pokazała, że Turcja nie boi szukać się partnerów poza swoimi tradycyjnymi sojusznikami z NATO i zza oceanu.

Obecnie Turcja i Chiny nadal prowadzą konsultacje militarne oraz współpracują w zakresie cyberbezpieczeństwa i wywiadu. Turecka rakieta balistyczna Bora, zbudowana w oparciu o chiński pocisk B-611, została użyta w tureckich starciach z Partią Pracujących Kurdystanu (PKK) w 2019 roku[19]. Użycie pocisku w połączeniu z obecnością oficerów chińskiej armii na ćwiczeniach wojskowych „Efez” (Ephesus) w 2018 roku świadczy o kontynuacji całkiem dobrych stosunków militarnych.

Niemniej jednak, pomimo współpracy chińsko-tureckiej na wielu płaszczyznach, w niektórych przypadkach dochodziło do różnicy zdań między Ankarą i Stambułem. Było to widoczna m.in. podczas tureckiej interwencji militarnej w północnej Syrii we wrześniu 2019 roku. Rzecznik prasowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Chin, Geng Shuang, apelował o szukanie dyplomatycznego rozwiązania sporu i poparł niepodległość i niezależność Syryjskiej Republiki Arabskiej[20].

Turcja pozostaje również główną konkurencją Chin w produkcji uzbrojonych samolotów bezzałogowych[21]. Jakość oraz skuteczność tureckich dronów została przetestowana podczas konfliktu między Azerbejdżanem a Armenią w Górskim Karabachu. Sprawdzone w boju tureckie drony były jednym z decydujących czynników, które dały Azerbejdżanowi przewagę i zwycięstwo w konflikcie[22].

Kwestia Ujgurów

Turcja w ostrych słowach skrytykowała politykę Chin względem Ujgurów. Według raportów Reutersa członkowie tej grupy etnicznej są prześladowani przez Komunistyczną Partię Chin i wysyłani do „obozów reedukacyjnych”, gdzie nie mają kontaktu ze światem zewnętrznym i są monitorowani przez strażników 24 godziny na dobę[23]. W 2009 roku ówczesny premier Turcji Erdoğan wprost nazwał traktowanie Ujgurów „ludobójstwem”[24]. Jednakże dziesięć lat później, w lipcu 2019 roku, Erdoğan powiedział, że rozwiązanie problemu może zostać znalezione.[25] Od tamtego momentu kwestia Ujgurów był dla polityka tematem tabu, na który prawie w ogóle się nie wypowiadał, a w Turcji doszło do aresztowania setek Ujgurów i wysłania ich do ośrodków detencyjnych[26]. Ankara nie przyznaje się do bezpośredniej deportacji Ujgurów do Chin, jednak aktywiści zarzucają jej wywożenie więźniów do krajów takich, jak Tadżykistan, co ułatwia Pekinowi przeprowadzanie aresztowań[27]. Ujgurzy, którzy udzielili wywiadu brytyjskiemu The Sunday Telegraph, obawiają się, że ich bliscy zostali przekazani z Turcji do Tadżykistanu, gdzie Pekin wykorzystał swoje wpływy, by deportować ich do obozów pracy w Chinach.[28]

Wnioski

W obliczu panującego kryzysu gospodarczego Turcja nie może pozwolić sobie na stracenie poważnego inwestora, jakim są Chiny. W stosunkach z Pekinem dyplomacja Erdoğana musi balansować między skomplikowaną kwestią Ujgurów i ratowaniem własnej gospodarki, a relacjami z krajami muzułmańskimi i Zachodem. Chińskie inwestycje w turecką infrastrukturę są kluczowe dla Erdoğana w obliczu słabnącej tureckiej gospodarki. Zaangażowanie Turcji w konflikty zbrojne — m.in. w Syrii, Libii oraz Górskim Karabachu — obciążyło nie tylko turecki budżet, lecz również nadszarpnęło postrzeganie Turcji przez inwestorów z krajów zachodnich. Dla Pekinu współpraca gospodarcza i militarna z Turcją to poszerzanie wpływów w Azji oraz furtka do Europy, zaś strategiczne położenie Turcji jest kluczowe dla Chin w kwestii rozwoju Inicjatywy Pasa i Szlaku.

Rekomendacje:

Unia Europejska, oferując Turcji alternatywy gospodarcze, może zmniejszyć wpływy Chin w Europie oraz wznowić rozmowy na temat akcesji Turcji do Unii Europejskiej. Otwartość państw europejskich na Turcję oraz jeszcze bliższa współpraca gospodarcza może pomóc ustabilizować turecką gospodarkę, a w przyszłości doprowadzić do kontynuacji rozmów na temat akcesji Turcji do UE. Dzięki dialogowi między Unią a Turcją może zostać ustalona wspólna strategia dotycząca Chin, na której obie strony mogą zyskać: zmniejszą się wpływy chińskie w Eurazji, a Turcja będzie bliżej dołączenia do UE.

Państwa członkowskie NATO powinny szukać bliższej kooperacji wojskowej z Turcją, która posiada drugą co do wielkości armię w Sojuszu i jest jego bardzo ważnym strategicznym członkiem. Zacieśnienie współpracy wojskowej oraz wspólny rozwój nowych technologii, np. dronów, może przyczynić się do zwiększenia pewności i zaufania Turcji do partnerów w NATO oraz do ustabilizowania wzajemnych stosunków, umożliwiając skupienie się na zagrożeniach zewnętrznych.

[1] Lavi, G., Lindenstrauss, G., ‘China and Turkey: Closer Relations Mixed with Suspicion’, Strategic Assessment, 19 (2016), s. 119-126.

[2] DW, Turkey, China seek to expand economic ties despite political differences. Dostępne na: https://www.dw.com/en/turkey-china-seek-to-expand-economic-ties-despite-political-differences/a-49425011 [14 grudnia 2020].

[3] DW, Turkey, China seek to expand economic ties despite political differences, Dostępne na: https://www.dw.com/en/turkey-china-seek-to-expand-economic-ties-despite-political-differences/a-49425011 [20 listopada 2020].

[4] The Guardian, Shooting down of Russian jet – how the day unfolded. Dostępne na: https://www.theguardian.com/world/2015/nov/24/shooting-down-of-russian-jet-how-the-day-unfolded [20 listopada 2020].

[5] Kulaksiz, S., ‘Financial Integration via Belt and Road Initiative: China-Turkey Cooperation’, Global Journal of Emerging Market Economies, 11 (2019), s.48-64.

[6] Daily News, Silk road train ‘first step towards a game changer’. Dostępne na: https://www.hurriyetdailynews.com/silk-road-train-first-step-towards-a-game-changer-148533 [20 listopada 2020].

[7] CNBC, 4.5G, 5G and beyond: Turkey’s digital transformation. Dostępne na: https://www.cnbc.com/2019/04/08/photos-inside-12-billion-istanbul-new-airport-biggest-in-the-world.html [14 grudnia 2020].

[8] Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, Xi Jiping Meets with President Recep Tayyip Erdogan of Turkey. Dostępne na: https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/zxxx_662805/t1673155.shtml [14 grudnia 2020].

[9] Zan, T., ‘“Turkey Dream” and the China-Turkish Cooperation under “One Belt and One Road” Initiative’, Journal of Middle Eastern and Islamic Studies (in Asia) 10 (2016), s. 50-72.

[10] Instytut Nowej Europy, Przyszłość sojuszu transatlantyckiego: nowe możliwości dla Europy i Stanów Zjednoczonych — podsumowanie spotkania w ramach Warsaw Security Forum. Dostępne na: http://ine.org.pl/wp-content/uploads/2020/11/Przyszłość-sojuszu-transatlantyckiego-nowe-możliwości-dla-Europy-i-Stanów-Zjednoczonych-–-podsumowanie-spotkania-w-ramach-Warsaw-Security-Forum.pdf.

[11] Belt & Road News, Turkey Ready to expand Belt & Road Cooperation. Dostępne na: https://www.beltandroad.news/2020/06/14/turkey-ready-to-expand-belt-road-cooperation/ [20 listopada 2020].

[12] Doing Business in Turkey, Turkey as Middle Corridor in One Belt, One Road. Dostępne na: https://doingbusinessinturkey.com/turkey-as-middle-corridor-in-one-belt-one-road/ [20 listopada 2020].

[13] Ibidem.

[14] The Japan Times, ‘Debt trap’ diplomacy is a card China seldom plays in Belt and Road initiative. Dostępne na: https://www.japantimes.co.jp/opinion/2020/09/01/commentary/debt-trap-diplomacy-bri-china/ [20 listopada 2020].

[15] Bloomberg, China’s ICBC, Turkey’s Largest Airport In Talks for Refinancing. Dostępne na: https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-02-10/istanbul-airport-in-talks-with-chinese-banks-on-6-billion-loans [14 grudnia 2020].

[16] Reuters, China mounts air exercise with Turkey, U.S. says. Dostępne na: https://www.reuters.com/article/us-china-turkey-usa-idUSTRE6975HC20101008 [20 listopada 2020].

[17] Soylemez, M., Turkey and China: An Account of a Bilateral Relations Evolution (Hong Kong, Asia Centre, 2017).

[18] Reuters, Chinese firm under U.S. sanctions wins Turkish missile deal. Dostępne na: https://www.reuters.com/article/us-turkey-china-defence-idUSBRE98Q0SC20130927 [20 listopada 2020].

[19] Foreign Policy, Erdogan is Turning Turkey Into a Chinese Client State. Dostępne na: https://foreignpolicy.com/2020/09/16/erdogan-is-turning-turkey-into-a-chinese-client-state/ [20 listopada 2020].

[20] China Daily, Turkish troops push deeper into Syria. Dostępne na: https://www.chinadaily.com.cn/a/201910/11/WS5d9fc34aa310cf3e3556fcdd.html [20 listopada 2020].

[21] Nikkei Asia, Turkey begins to rival China in military drones. Dostępne na: https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/Turkey-begins-to-rival-China-in-military-drones [20 listopada 2020].