Pacific Islands Development Forum „Unią Europejską” Pacyfiku Południowego?

Pacific Islands Development Forum „Unią Europejską” Pacyfiku Południowego?Pobierz

Notatka w skrócie:

– Forum Rozwoju Wysp Pacyfiku jako IGO posiada własną osobowość prawną, co pozwala mu na głęboką integrację jej członków, stanowienie norm względem tworzących go podmiotów, a także przedstawiania wspólnego stanowiska na forum międzynarodowym, przede wszystkim ONZ;

– rywalizacja o przywództwo na Pacyfiku pośród państw Oceanii, wykluczając jednak wielkich partnerów, jakimi są Australia i Nowa Zelandia, odbywa się między Republiką Fidżi a Papuą Nową Gwineą;

– deklaracja z Suvy, efekt 3. konstytuującego szczytu PIDF, została przyjęta jako prawnomiędzynarodowy wkład wysp Pacyfiku na COP21 w Paryżu w 2015 roku. Kluczowym założeniem Deklaracji było zobowiązanie do ograniczenia globalnego wzrostu temperatury do poziomu poniżej 1,5⁰C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej.

Regionalizm w ramach społeczności lokalnej, tj. państw oraz terytoriów zależnych, na Pacyfiku Południowym, jest najbardziej złożoną formą współpracy regionalnej na świecie. Wynika to przede wszystkim z różnego stopnia autonomii, jaką posiadają kraje omawianego kontynentu. Otóż po latach kolonializmu, a potem trudnej drogi budowy bądź odbudowy własnego państwa oraz podkreślenia tożsamości narodowej czy kształtowania własnych mechanizmów ustrojowych, prawnych i kulturowych podczas procesów dekolonizacji, nie wszystkie jednostki terytorialne zdecydowały się na formę pełnej niezależności od swojej byłej metropolii.

I tak na Pacyfiku Południowym występują suwerenne państwa, państwa wolno stowarzyszone (ang. free assosiated states) oraz zamorskie terytoria zależne, przy czym te dwa ostatnie twory funkcjonują w ramach ustawodawstwa państwa partnerskiego (USA, Wielkiej Brytanii czy Francji, ale bynajmniej nie w sposób dający się ogólnie scharakteryzować, a umowy partnerskie są ad hoc dostosowywane do bilateralnych relacji, gdzie dla przykładu Nowa Zelandia, „większy brat” względem Wysp Cooka oraz Niue, nie zdecydowała się wcale na zawarcie umów dwustronnych, ale operowanie w ramach wewnętrznego prawodawstwa, aby dodatkowo podkreślić podległość wspomnianych wysp do porządku prawnego kształtowanego w Wellington)[1].

Jak powszechnie wiadomo, Unia Europejska stanowi najbardziej rozwinięty system współpracy regionalnej, gdzie kształtowane przez tęże organizację międzynarodową normy skierowane są bezpośrednio tak do państw członkowskich, jak i ich obywateli. Przekazywanie kompetencji przez suwerenne państwa, jak dotychczas pierwotnych i naczelnych aktorów stosunków międzynarodowych, dla Unii wiąże się z dobrowolnym aktem woli państw-członków. Wszak wszystkie te państwa są w pełni niezależnymi prawnie i politycznie podmiotami, a stąd władne one są przekazać część swoich kompetencji organizacji ponadnarodowej, która ma działać dla ich dobra i w ich interesie.

Forum Rozwoju Wysp Pacyfiku (ang. Pacific Islands Development Forum, PIDF)[2] zostało formalnie powołane do życia poprzez podpisanie porozumienia w 2015 roku. Nie był to jednakże początek działania organizacji. Dwa poprzednie spotkania miały charakter nieformalny. Nie przyniosły one również żadnych prawnie wiążących postanowień czy umów międzynarodowych. Trzeci szczyt, pod nazwą „Building Climate Resilient Green Blue Pacific Economies”, wprowadził dwa istotne z punktu prawa międzynarodowego rozwiązania. Przede wszystkim państwa Oceanii wynegocjowały, a następnie przyjęły umowę multilateralną – porozumienie konstytuujące działalność PIDF. Dzięki temu możliwe było zawarcie w treści tegoż traktatu międzynarodowego normy stanowiącej o podmiotowości prawnej, jaką uzyskała tym samym organizacji.

Jako IGO, PIDF posiada własną osobowość prawną, co pozwala mu wreszcie na głęboką integrację jej członków, stanowienie norm względem tworzących go podmiotów, ale także możliwość przedstawiania aktów jednostronnych, przedstawiających wspólne stanowisko na forum międzynarodowym, przede wszystkim przed ONZ, dotyczących w szczególności kwestii zmian klimatu, tak mocno zagrażających egzystencji mikropaństw w Oceanii[3].

Powstanie PIDF, tuż obok istniejących od dekad Secretariat of the Pacific Community (SPC) oraz Forum Wysp Pacyfiku (ang. Pacific Islands Forum, PIF) stworzyło oś nowej fali regionalizmu w regionie Pacyfiku. Współpraca regionalna pomiędzy małymi państwami wyspiarskimi jest jednak z wielu powodów nieefektywna i niewydolna ekonomicznie. Najistotniejszą trudnością na drodze do harmonizacji regionu – docelowo o ścisłych ramach współpracy oraz współzależności polityczno-gospodarczej, jaką obserwujemy w Unii Europejskiej – jest nadmierna fragmentacja organizacji regionalnych oraz subregionalnych, tworzących tzw. efekt spaghetti. Dodatkowo organizowane są szczyty, konferencje, umowy ramowe oraz inne instytucje ad hoc, które nie tylko nie posiadają osobowości, uprawnień czy katalogu sankcji za niewykonanie wspólnie przyjętych porozumień, ale przede wszystkim dodatkowo dzielą ten region, gdyż nie każde PICT (ang. Pacific Island Country and Territory) uczestniczy we wszystkich dziełach regionalnych. Powstaje zatem nie tylko wrażenie rozdrobnienia narzędzi współpracy regionalnej, ale często także konkurencja dotycząca ukonstytuowania organu, zorganizowania spotkań czy zaproszenia poszczególnych państw do stołu obrad. Zdecydowanie nie służy to dobru regionu wraz z jego geopolityczną jednością.

Wszak sama nazwa omawianej organizacji regionalnej jest niezbicie podobna do nazwy Forum Wysp Pacyfiku (PIF). Z tego i innych powodów PIDF jest powszechnie postrzegane jako wyzwanie dla funkcjonującego od 1971 roku PIF. Nowo powstała organizacja została przyjęta przez mikropaństwa Pacyfiku Południowego jako nadzieja na zaangażowanie się w sprawy Pacyfiku, wolnego od politycznej wojny, tak dotkliwie obecnej podczas spotkań PIF. Według strony internetowej Forum Rozwoju Wysp Pacyfiku organizacja ta jest „jedyną platformą”, która odpowiada na potrzeby procesu regionalizacji prawnej i politycznej w omawianym regionie.

PIF zawiesiło bowiem Fidżi w funkcjach członka w latach 2009-2014 z powodu oskarżeń o brak demokratycznych procesów wyborczych. Rząd Fidżi, podczas kolejnego już puczu, nie chciał przeprowadzić wyborów powszechnych, podczas gdy PIF nalegało na wprowadzenie podstawowego wymogu demokracji. Tu należy bowiem podkreślić, iż rywalizacja prowadzona między państwami Oceanii o przywództwo na Pacyfiku odbywa się między Republiką Fidżi właśnie a Papuą Nową Gwineą, z wykluczeniem wielkich partnerów, jakimi są Australia oraz Nowa Zelandia[4].

Szczyt Inauguracyjny PIDF (tzw. PIDF1) odbył się w dniach 5-7 sierpnia 2013 roku, a już rok później doszło do drugiego szczytu (PIDF2) w dniach 18-20 czerwca 2014 roku. Oba fora zorganizowano na terytorium Fidżi. Idea powołania organizacji została jednak uchwycona już w 2012 roku, podczas spotkania liderów Pacyfiku podczas szczytu „Zaangażowanie się w Pacyfik”, który odbył się w dniach 23-24 sierpnia. Do października 2021 r. zorganizowano także szczyt w 2016 oraz 2019 roku.

Zgodnie z wytycznymi PIDF, zrównoważony rozwój regionalny powinien opierać się na trzech filarach: wzroście gospodarczym, rozwoju społecznym oraz zrównoważeniu środowiskowym. Jeśli zaś chodzi o potwierdzenie tych jakże idealistycznie brzmiących wartości, Forum przypomina swoją udaną rolę m.in. w ustanowieniu pierwszej i prawdziwie reprezentatywnej platformy Pacyfiku w sprawie zielonej gospodarki, nadając wreszcie wartość głosom nigdy niesłyszanym na tym poziomie podejmowania decyzji, umożliwiając tym samym mieszkańcom Pacyfiku efektowne radzenie sobie z wyzwaniami wynikającymi ze zmian klimatu[5].

Dodatkowo należy wskazać, iż rezultatem trzeciego, konstytuującego szczytu PIDF w 2015 roku było przyjęcie w 2015 r. Deklaracji z Suvy[6]. Każde ówczesne państwo członkowskie – Fidżi, Sfederowane Stany Mikronezji, Kiribati, Nauru, Wyspy Marshalla, Palau, Wyspy Salomona, Timor Wschodni, Tokelau, Tonga, Tuvalu, Vanuatu – jednogłośnie poparło treść i przesłanie tego dokumentu. Deklaracja została przyjęta jako prawnomiędzynarodowy wkład wysp Pacyfiku, własna, regionalna propozycja skierowana na COP21[7] w Paryżu, odbywającego się w dniach 7-8 grudnia 2015 roku. Kluczowym założeniem Deklaracji było zobowiązanie do ograniczenia globalnego wzrostu temperatury do poziomu poniżej 1,5⁰C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej[8].

Oprócz tak znaczącej inicjatywy na arenie międzynarodowej, jaką była Deklaracja z Suvy, w procesie negocjowania Protokołu z Paryża ws. przeciwdziałania skutkom zmian klimatycznych, Pacyficznym mikropaństwom, gospodarkom znajdującym się na skraju ubóstwa, w pełni uzależnionym od gospodarki morskiej, tj. połowu tuńczyka, turystyki zagranicznej oraz przekazów pieniężnych głównie z Wellington, Canberry, PIDF zdaje się być organizacją odpowiednią na nowe stulecie. Poprzednie bowiem IGO zostały powołane albo przez byłe metropolie kolonialne (SPC), albo z inicjatywy spoza mikropaństw (PIF z inicjatywy Nowej Zelandii).

Jak zaznacza Profesor Uniwersytetu Południowego Pacyfiku Sandra Tarte, Forum Rozwoju Wysp Pacyfiku jest odpowiedzią na potrzebę nowego regionalizmu, nowatorskich strategii dyplomatycznych i pobudzających podejść do rozwoju w regionie Oceanii[9]. Począwszy od inauguracyjnego szczytu w 2015 roku, kolejne spotkania obejmowały niekonwencjonalną dla organizacji międzyrządowych mieszankę uczestników: głów państw, polityków, dyplomatów, liderów biznesu, naukowców, a także przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego.

Czy można zatem nazwać Pacific Islands Development Forum „Unią Europejską” Pacyfiku Południowego? Jeszcze nie. Spełnia ona warunki międzyrządowej organizacji międzynarodowej – posiada statut będący zgodnie z prawem umów międzynarodowych charakter wiążącej umowy międzynarodowej w świetle prawa międzynarodowego – została powołana przez niezależne państwa, tj. główne, pierwotne podmioty obrodu międzynarodowego, konstytuujący dokument nadał organizacji osobowość prawną, a także wymienił strukturę oraz cele działania na forum międzynarodowym. Choć najdonioślejszym efektem aktywności PIDF była Deklaracja z Suvy, stanowiąca bezsprzecznie ramy dla Protokołu z Paryża po COP21, wybicie się spośród innych regionalnych i subregionalnych IGO oraz instytucji czy inicjatyw ad hoc na Pacyfiku wciąż pozostaje wyzwaniem. I bynajmniej nie powinno tu chodzić o polityczną rywalizacji organizacji ani poszczególnych wyspiarskich państw, ale o dobrobyt regionu i jego mieszkańców stojących na krawędzi tragedii podnoszenia się poziomu morza, zakwaszania i ocieplania oceanu, destrukcji łańcucha pokarmowego, a wreszcie ich własnego bezpieczeństwa żywnościowego, terytorialnego i narodowego.

[1] Por. J. Siekiera, Polityka regionalna na Pacyfiku Południowym, Wydawnictwa Uniwersytetu Wrocławskiego, Warszawa 2021.

[2] PIDF Initiatives, PIDF, http://www.pidf.int/, dostęp 30.10.2021.

[3] J. Barnett, J. Campbell, Climate Change and Small Island States: Power, Knowledge and the South Pacific, Earthscan, Londyn 2010.

[4] G. Wyeth, Pacific Island Solidarity: Papua New Guinea and Fiji, The Diplomat, https://thediplomat.com/2018/07/pacific-island-solidarity-papua-new-guinea-and-fiji; J. Hayward-Jones, Pacific island leadership: PNG steps up, The Lowy Interpreter, http://www.lowyinterpreter.org/post/2014/08/28/Pacific-island-leadership-PNG-steps-up.aspx, dostęp 30.10.2021.

[5] Strategic Profile, PIDF, http://www.pidf.int/strategic-profile, dostęp 30.10.2021.

[6] Suva Declaration on Climate Change, podpisana dnia 4 września 2015 roku w stolicy Fidżi.

[7] Konferencja Stron (Conferences of the Parties, COP) Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (ang. Conference of the Parties of the United Nations Framework Convention on Climate Change, UNFCCC) w Paryżu, tzw. COP21, odbyło się w dniach 30 listopada-11 grudnia 2015 roku; www.cop21.gouv.fr, dostęp 30.10.2021.

[8] Mówi o tym Art. 8 Deklaracji.

[9] S. Tarte, A New Regional Pacific Voice? An Observer’s Perspective On The Pacific Islands Development Forum, Inaugural Summit, Denarau, Fiji, 5-7 August 2013, “Pacific Islands Brief”, 28 August 2013.