Paradygmat niezaangażowania w polityce zagranicznej Algierii

W celu zaprezentowania czytelnikom pozaeuropejskiego punktu widzenia na sytuację międzynarodową Instytut Nowej Europy zdecydował się opublikować tekst algierskiego analityka politycznego Arslana Chikaoui na temat polityki zagranicznej tego kraju. Aby nie ograniczać argumentacji autora i umożliwić czytelnikom zrozumienie stanowiska Algierii zdecydowaliśmy się na odejście od standardowego formatu analizy INE i opublikowanie oryginalnego tekstu wraz z komentarzem naszego analityka ds. śródziemnomorskich – Macieja Pawłowskiego.

Analiza w skrócie:

W epoce przekształcania mapy sojuszy geopolitycznych w związku z wojną rosyjsko-ukraińską i pandemią Covid-19 oraz z potencjalnym rozwojem wielobiegunowego świata, Algieria wiąże swoje interesy z tworzeniem nowej wersji Ruchu Państw Niezaangażowanych[1].
Algieria będzie nadal bronić i promować rozwiązywanie kryzysów i konfliktów o różnym natężeniu, w szczególności w regionie świata arabskiego, Afryki, Sahelu i basenu Morza Śródziemnego poprzez rozwiązania polityczne z pominięciem rozwiązań militarnych.
Pomimo tej nowej dynamiki geopolitycznej, Algieria pozostaje ważnym graczem w procesach pojednania i stabilizacji, biorąc pod uwagę swoje doświadczenie, a nawet sprawdzoną wiedzę fachową zdobytą na przestrzeni ostatnich pięćdziesięciu lat.

Od czasu uzyskania niepodległości w 1962 r. Algieria opiera swoją dyplomację na promowaniu zasad samostanowienia, poszanowania granic odziedziczonych po podziałach kolonialnych, nieingerencji w sprawy wewnętrzne państw, pokojowego rozwiązania konfliktów, dobrosąsiedztwa, nie-interwencjonizmu bez względu na ich charakter (wojskowy lub inny) oraz postawy niezaangażowana. Wskutek doświadczeń polegających na prowadzeniu walk o niepodległość państwo opiera swoją politykę zagraniczną na wyrażaniu sprzeciwu wobec zagranicznych ingerencji w innych państwach. W obliczu nowych wyzwań, szybko zmieniającego się regionu, kwestii bezpieczeństwa, integracji i konwergencji regionalnej, Algieria znajduje się w fazie adaptacji i konsolidacji swojej doktryny polityki zagranicznej w celu strategicznego dostosowania się do przekształceń międzynarodowych.

Dynamika dyplomatyczna zapoczątkowana przez Algierię od czasu kryzysu zdrowotnego Covid-19, z jej dyplomacją ekonomiczną, polityką sąsiedztwa, dyplomacją parlamentarną, dyplomacją społeczeństwa obywatelskiego, dyplomacją prewencyjną i dyplomacją wielostronną, pokazuje chęć zajęcia pozycji na arenie międzynarodowej jako kluczowego partnera w regionie bez kwestionowania fundamentalnych zasad doktrynalnych jego polityki zagranicznej, obronnej i bezpieczeństwa w obliczu nowych, wschodzących graczy, takich jak Chiny, Indie i Turcja, którzy wstrząsają ustalonym porządkiem.

Wobec braku systematycznego dostosowania, które byłoby równoznaczne z zaprzeczeniem zasad doktrynalnych, na których Algieria zbudowała swoją politykę zagraniczną od czasu uzyskania niepodległości, lub nieustępliwej opozycji, która by ją izolowała, Algieria wydaje się coraz bardziej zmierzać w kierunku polityki interesów niedogmatycznych.

Tchnienie nowego życia w Ruch Państw Niezaangażowanych i definiowanie nowych paradygmatów jego adaptacji do nowej ery byłoby podejściem, za którym zdaje się opowiadać Algieria. Wyraźnie zaznacza zarówno swoją postawę niezaangażowania – jak ma to miejsce w przypadku wojny rosyjsko-ukraińskiej – ale także przynależności do obszarów o znaczeniu strategicznym, takich jak Morze Śródziemne, Sahel, Afryka i Świat Arabski. Wizyta prezydenta Wenezueli Maduro w Algierze w czerwcu 2022 r. i podpisanie porozumienia o współpracy strategicznej między krajami jest wyraźnym przesłaniem ożywienia Ruchu Państw Niezaangażowanych. Przynależność Algierii do inicjatywy i jej zaangażowanie w realizację jego celów są zapisane w akcie założycielskim państwa algierskiego, którym jest Deklaracja z listopada 1954 r. o jej niezależności od francuskiego kolonizatora[2].

Dzisiaj, biorąc pod uwagę kontekst niosącej ryzyko konfrontacji między aktorami światowych mocarstw i dla wielu krajów afrykańskich lub azjatyckich, które odmawiają przynależności do jednego lub innego obozu, Algieria jest naturalnym sponsorem ruchu państw niezaangażowanych, który narodziły się wraz z Afro-Azjatycką Konferencją w Bandung w 1955 r.[3] Rola Algierii wpisuje się w logikę jej geostrategicznej zmiany pozycji jako kluczowego aktora, w szczególności dzięki jej przywiązaniu do trzech postulatów bronionych przez ten ruch, a mianowicie: dekolonizacji, multilateralizmu i rozwoju gospodarczego.

Podczas swojej wizyty w Turcji w maju 2022 r. prezydent Algierii Tebboune stwierdził: „naszą polityką jest niezaangażowanie i nie zamierzamy z niej zrezygnować”. Od początku wojny rosyjsko-ukraińskiej i pomimo historycznych relacji, które wiążą ją z Rosją, Algieria zachowuje równy dystans od walczących stron. Pod koniec marca 2022 r. w Algierii odbyła się wizyta sekretarza stanu USA Blinkena, a następnie w maju ministra spraw zagranicznych Rosji Ławrowa. Z tej okazji algierski prezydent Tebboune[4][5] oświadczył, że: „Rosja i Stany Zjednoczone są naszymi przyjaciółmi, wszyscy inni są naszymi przyjaciółmi, z wyjątkiem państwa, z którym mamy problem z powodu Palestyny. Kto chce nas osądzać, niech to zrobi. Staramy się najlepiej, jak potrafimy ożywić Ruch Państw Niezaangażowanych. Widzimy, dokąd zmierza świat. Bez względu na liczbę biegunów pozostajemy jednakowo zdystansowani. Nasze interesy gospodarcze zakładają współpracę ze wszystkimi stronami. Natomiast jeśli chodzi o interesy polityczne i kwestie stabilności, to jesteśmy skoncentrowani przede wszystkim na naszych interesach, interesach Algierczyków”[6]. Jednocześnie szef sztabu armii algierskiej, generał Chengriha[7], również potwierdził neutralność Algierii wobec konfliktów międzynarodowych, kiedy przyjął dyrektora generalnego Międzynarodowego Sztabu Wojskowego NATO gen. Wiermanna: „Na szczeblu międzynarodowym Algieria nadal przyjmuje politykę neutralności. Nasz kraj dba o to, by nie uczestniczyć w napięciach między różnymi stronami”. Ze swojej strony przewodniczący Senatu (Izba Wyższa) Goudjil w rozmowie z ambasadorem Kuby w Algierze Vergara[8] wskazał na potrzebę czerpania inspiracji z zasad państw niezaangażowanych oraz stwierdził, że kraje Trzeciego Świata będą musiały lepiej się przygotować na głębokie zmiany, których doświadcza obecnie świat. Marszałek Izby Wyższej podczas ostatniej rozmowy telefonicznej ze swoim tureckim odpowiednikiem Sentopą[9] również podkreślił „konieczność współpracy w celu opracowania nowej koncepcji niezaangażowania, która jest dostosowana do nowej sytuacji międzynarodowej”. Wszystkie te towarzyszące deklaracje polityczne pokazują, że istnieje konsensus wśród algierskiej elity rządzącej w kwestii postawy niezaangażowania Algierii i jej pragnienia zaktualizowania Ruchu Państw Niezaangażowanych.

Ponadto, organizując w Algierze spotkanie Ligi Arabskiej zaplanowane na 1 listopada 2022 r. z podwójną symboliką – obchodami 68. rocznicy wybuchu rewolucji przeciwko kolonizacji francuskiej, a także 44. rocznicy Deklaracji Algierskiej 15 listopada 1988 r., przez Organizację Wyzwolenia Palestyny (OWP), uważaną przez władze Autonomii jako deklarację niepodległości – zaznacza stałość stanowiska Algierii w kwestii samookreślenia i niepodległości narodów. Co więcej, organizując Igrzyska Śródziemnomorskie w czerwcu 2022 r. Algieria zaznacza swoje członkostwo w tej strategicznej przestrzeni, w której jest jednym z ważnych graczy w odniesieniu do kwestii i wyzwań, z jakimi zmierzą się dwa brzegi Morza Śródziemnego, potocznie nazywanego „Jeziorem”. Konflikty i ich złowrogie następstwa wokół Jeziora stają się poważnymi problemami dla rozwoju odnowionej, pokojowej i zrównoważonej współpracy między północnym i południowym brzegiem. Morze Śródziemne pozostaje problemem na trzech poziomach: strategicznym, gospodarczym i ekologicznym. Wszystko to oznacza, że Algieria nie może stać na uboczu i wyraźnie to potwierdza.

Algieria stopniowo zmierza w kierunku nowej ery, w której próbuje dostosować się do nowego globalnego kontekstu. Przekazuje to społeczności międzynarodowej pewnymi sygnałami, takimi jak przystąpienie do Dialogu Śródziemnomorskiego NATO, wezwanie do rozwiązywania konfliktów o niskiej i średniej intensywności w Libii, Mali i Jemenie poprzez inkluzywny dialog polityczny oraz oferowanie pomocy jako państwo posiadające doświadczenie i wiedzę na tym polu (np. Iran-Irak, Iran-USA, Etiopia-Erytrea i inne), realizacji arabskich i afrykańskich umów o wolnym handlu (GZALE i ZLECAf), chęci zrewidowania układu o stowarzyszeniu z Unią Europejską, aby dostosować go do nowych wyzwań oraz wznowieniem dialogu z WTO w celu ewentualnego członkostwa. Algieria już teraz polega na uprzywilejowanych platformach integracji regionalnej i subregionalnej (Unia Afrykańska, Współpraca 5+5, CEMOC, Transsaharyjska Inicjatywa Zwalczania Terroryzmu, Afripol) i zamierza ponownie uruchomić, z nowymi paradygmatami, Ruch Niezaangażowanych.

Krótko mówiąc, globalny kontekst geopolityczny i geoekonomiczny ulega przeobrażeniu, a zasadnicze stanowisko Algierii pozostaje nieodwołalne i niezmienne, co wyjaśnia jej zaangażowanie w ożywienie nowej koncepcji Ruchu Państw Niezaangażowanych.

Maciej Pawłowski: Algieria, podobnie jak Wenezuela, Kuba, Serbia bądź Iran, postrzegana jest jako państwo politycznie bliskie Rosji i Chinom. Jak jednak pokazuje tekst Arslana Chikhaoui, jej polityka zagraniczna jest znacznie bardziej złożona. Zakłada ona, że globalny układ polityczny zmierza w kierunku rywalizacji amerykańsko-chińskiej bądź wielobiegunowości. Kluczowe znaczenie dla rozwoju wydarzeń ma wynik wojny w Ukrainie, która w wielu państwach Globalnego Południa postrzegana jest jako de facto starcie Rosji z USA.

W obliczu przewidywanych zmian układu międzynarodowego Algieria zamierza zachować neutralność, reaktywując znany z czasów zimnej wojny Ruch Państw Niezaangażowanych. Jego członkami miałyby być ww. kraje, postrzegane dziś jako zbliżone do Rosji i Chin, ale również Turcja i wiele innych państw afrykańskich, azjatyckich i latynoamerykańskich. Jeżeli – w wyniku wojny w Ukrainie – osłabieniu ulegnie międzynarodowa pozycja Rosji, wówczas do nowej organizacji mogliby dołączyć również jej dotychczasowi sojusznicy, np. Białoruś, państwa Azji Centralnej czy też Armenia. Nowy Ruch Państw Niezaangażowanych miałby służyć jego członkom do realizacji swoich interesów poprzez współpracę bądź negocjacje z USA, Chinami i Unią Europejską. W zależności od tego, który z wielkich graczy przedstawi korzystniejszą ofertę rozwiązania danego problemu, z nim dane państwo podjęłoby doraźną współpracę.

W interesie NATO, UE oraz samej Polski jest utrzymywanie możliwie jak najlepszych relacji z takimi państwami, jak Algieria i pogłębianie współpracy z nimi w dziedzinie bezpieczeństwa i energetyki. Konieczne jest jednak przy tym zachowanie jedności transatlantyckiej, gdyż rywalizacja między USA i UE przyczyni się jedynie do wzrostu wpływów Chin w niniejszych krajach. Z tego względu koncepcja strategicznej autonomii UE w dziedzinie bezpieczeństwa jest projektem szkodliwym. Jej realizacja jedynie osłabiłaby pozycję negocjacyjną Zachodu w relacjach z państwami określającymi się jako „niezaangażowane”.

[1] Communiqué final de la conférence afro-asiatique de Bandung, www.cvce.eu, dostęp: 01.05.2017.

[2] La proclamation de Novembre 1954, www.ministerecommunication.gov.dz, dostęp: 31.10.2018.

[3] La Conférence de Bandung, un des leviers devant mener la coopération entre les pays du Sud, Algérie Presse Service, dostęp: 16.04.2021.

[4] Conflits dans le monde : Tebboune réitère la position de l’Algérie, www.tsa-algerie.com, dostęp: 17.05.2022.

[5] Le général de corps d’armée Chengriha remet une lettre manuscrite du Président Tebboune au Président serbe, L’Echo d’Algérie, dostęp: 12.10.2021.

[6] Ang.: „Russia and the United States are our friends, all the others are our friends, except the one with whom we have a problem because of Palestine. Whoever wants to judge us let him do it. We are trying as best we can to reinvigorate the Non-Aligned Movement. We see where the world is heading. Regardless of the number of poles, we are equidistant from all. Our commercial interests work with everyone, but when it comes to political interests and stability, we look first and foremost at our interests, the interests of the Algerian people”.

[7] Algérie-OTAN : Le chef de l’armée algérienne réaffirme la neutralité de son pays, www.aa.com.tr, dostęp: 11.05.2022.

[8] Algérie-Cuba : Les principes du non-alignement réaffirmés, Revue la Sentinelle, dostęp: 28.03.2022.

[9] Goudjil s’entretient avec son homologue turc : Alger et Ankara pour un nouveau concept du non alignement, le Jeune Indépendant, dostęp: 4.05.2022.