Podsumowanie wizyty Joe Bidena na Bliskim Wschodzie (13-16 lipca)

Zakończyła się czterodniowa wizyta Joe Bidena na Bliskim Wschodzie. Od środy do soboty (13-16 lipca 2022 r.) Prezydent USA przebywał w Izraelu oraz w Arabii Saudyjskiej, gdzie spotkał się z przywódcami zarówno obu wymienionych państw, jak również: Bahrajnu, Egiptu, Iraku, Jordanii, Kataru, Kuwejtu, Omanu, Zjednoczonych Emiratów Arabskich (ZEA) oraz przywódcą Autonomii Palestyńskiej. Wziął udział w szczycie USA-GCC+3 (Gulf Cooperation Council + Egipt, Irak, Jordania) oraz nowego formatu I2U2 (Indie, Izrael, ZEA oraz USA). Wśród bardzo wielu poruszonych tematów warto omówić: irański program nuklearny, inicjatywy gospodarczo-infrastrukturalne w obliczu zagrożenia chińskiego, bezpieczeństwo energetyczne (zwł. rynek ropy naftowej) oraz relacje izraelsko-arabskie i bezpieczeństwo w regionie.

Kwestia irańska

Dwa dni przed wylotem Bidena do Izraela, Jake Sullivan, doradca ds. bezpieczeństwa narodowego, poinformował, że według amerykańskich informacji wywiadowczych, Iran planuje przekazanie Rosji w trybie pilnym nawet kilkuset dronów, w tym bojowych, oraz uprzednie przeszkolenie Rosjan w zakresie ich użycia. Następnie, już w trakcie prezydenckiej podróży, uczestniczący w niej Sullivan dodał, że w ostatnich tygodniach Iran odwiedziły dwie delegacje rosyjskie, którym zaprezentowane zostały możliwości operacyjne wspomnianych dronów. We wtorek 19 lipca wizytę w Teheranie mają złożyć Władimir Putin oraz Recep T. Erdogan.

Pracujący nad pozyskaniem broni jądrowej oraz mający planować wsparcie dla Rosji w jej wojnie na Ukrainie Iran był przedmiotem rozmów już w podczas pierwszych rozmów w Izraelu. We wspólnej deklaracji wydanej przez Joe Bidena oraz premiera Yaira Lapida 14 lipca, Stany Zjednoczone zadeklarowały, że „nigdy nie pozwolą Iranowi na pozyskanie broni jądrowej” i w tym celu „są gotowe użyć wszelkich posiadanych środków”. W wyemitowanym tego samego dnia wywiadzie dla izraelskiej stacji Channel 12 TV prezydent USA opowiedział się za dalszym uznawaniem Korpusu Strażników Rewolucji Irańskiej (IRGC) za organizację terrorystyczną, nawet gdyby ceną miał być brak powrotu do porozumienia nuklearnego JCPOA z Iranem. Dodał, że „w ostateczności” jest gotów użyć siły przeciwko Iranowi. Jednocześnie, w wystąpieniu u boku Yaira Lapida przyznał, że nadal wierzy w dyplomację jako najlepszy sposób na powstrzymanie Iranu, co spotkało się ze sprzeciwem Lapida („Panie Prezydencie, dyplomacja ich nie powstrzyma”). Biden stwierdził, że irańskim przywódcom została złożona propozycja warunków, na jakich możliwy byłby dla USA powrót do JCPOA i że Waszyngton czeka na odpowiedź, ale „nie zamierza czekać w nieskończoność”.

W wielostronnym oświadczeniu wydanym przez USA oraz państwa GCC (Arabia Saudyjska, Oman, ZEA, Katar, Bahrajn i Kuwejt) w Jeddah w Arabii Saudyjskiej wyrażono przekonanie, że region Zatoki Perskiej powinien być wolny od broni masowego rażenia oraz wsparcie dla dyplomatycznych wysiłków na rzecz powstrzymania irańskiego programu nuklearnego. W dwustronnym komunikacie amerykańsko-saudyjskim pojawiła się również deklaracja o konieczności walki z irańskimi wpływami w regionie oraz próbami jego destabilizacji. W wystąpieniu na forum szczytu GCC+3 (Egipt, Irak, Jordania) Joe Biden zapewnił, że Stany Zjednoczone „nie opuszczą” Bliskiego Wschodu i „nie stworzą próżni do wypełnienia przez Chiny, Rosję lub Iran”.

Inicjatywy gospodarczo-infrastrukturalne

W obliczu nasilającej się rywalizacji amerykańsko-chińskiej oraz przeradzania się jej w rywalizację „Zachodu” z Chinami (czy, szerzej, światem autorytarnym), należy wspomnieć o szeregu inicjatyw dwu- i wielostronnych omawianych i/lub ogłoszonych podczas podróży Joe Bidena.

Po pierwsze, 14 lipca odbył się pierwszy, wirtualny szczyt liderów państw nowo powstałej inicjatywy I2U2 (Indie, Izrael, UAE/ZEA, USA). Strony zgodziły się, że należy budować connectivity na obszarze Bliskiego Wschodu wspierając inwestycje prywatne w szeroko pojętą infrastrukturę, bezpieczeństwo żywnościowe i zdrowotne, eksplorację kosmosu, nowe technologie, zieloną transformację etc. W ramach jednej z inicjatyw ZEA mają zainwestować 2 miliardy dolarów w budowę parków żywnościowych w Indiach, których celem będzie zmniejszenie marnowania żywności, ochrona źródeł wody pitnej oraz maksymalizacja wydajności upraw przy wykorzystaniu najnowszych technologii na rzecz poprawy bezpieczeństwa żywnościowego na obszarze Azji Południowej i Bliskiego Wschodu. W ramach drugiej z inicjatyw, strony mają zbudować hybrydową elektrownię o mocy 300 MW w indyjskim stanie Gudżarat.

Po drugie, USA oraz Izrael uruchomiły dialog strategiczny w obszarze technologii (Strategic High-Level Dialogue on Technology), którego celem jest połączenie potencjałów technologicznych obu krajów w ramach nowego, ulepszonego formatu na rzecz sprostania wyzwaniom współczesności, ochrona krytycznych innowacji i technologii oraz promocja wspólnych wartości. Strategic Dialogue ma odbywać się rokrocznie począwszy od jesieni 2022 r.

Po trzecie, w ramach odprężenia w relacjach amerykańsko-saudyjskich Rijad zaangażuje się finansowo w projekt globalnego partnerstwa infrastrukturalnego (Partnership for Global Infrastructure and Investment, PGII) ogłoszony przez Joe Bidena podczas szczytu G7 w czerwcu 2022 r. Strony mają także współpracować w obszarze technologii 5G/6G, cyberbezpieczeństwa, eksploracji kosmosu (Rijad zdecydował o przystąpieniu do Artemis Accords, zainicjowanego przez Waszyngton porozumienia zrzeszającego obecnie 20 państw), zdrowia publicznego czy też czystej energii. Prezydent USA zdecydował się na nowe otwarcie w relacjach z Arabią Saudyjską, choć podczas spotkania z Muhammadem ibn Salmanem (MBS) wspomniał o morderstwie Jamala Chaszodżdżiego i stwierdził, że uważa, że to MBS jest za nie odpowiedzialny.

Po czwarte, USA planują rozwinąć współpracę z państwami arabskimi na rzecz budowy powiązań infrastrukturalnych, gospodarczych czy technologicznych. Przykładowo, państwa GCC planują wkład we wspomnianą inicjatywę PGII w wysokości 3 miliardów USD. Wraz z Egiptem, Irakiem i Jordanią zdecydowały się przystąpić do ogłoszonej w maju 2022 roku przez USA inicjatywy „Roadmap for Global Food Security – Call to Action”. Stany Zjednoczone mają włączyć się finansowo w pomoc żywnościową dla Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej.

Kwestia palestyńska

We wspólnej amerykańsko-izraelskiej deklaracji Joe Biden potwierdził swoje poparcie dla „rozwiązania dwupaństwowego”, czyli równoległego istnienia państwa żydowskiego i palestyńskiego, gdzie zarówno Izraelczycy, jak i Palestyńczycy mogliby „cieszyć się tym samym poziomem bezpieczeństwa, wolności i dobrobytu”. W komunikacie wydanym po spotkaniu Bidena z Mahmudem Abbasem, przywódcą Autonomii Palestyńskiej, padły te same słowa, a oprócz tego Biden przypomniał, że Stany Zjednoczone uznają Jerozolimę za stolicę Izraela. Podczas wspólnego wystąpienia u boku Abbasa, Biden zapowiedział, że Waszyngton będzie „kontynuował naleganie na pełne i przejrzyste wyjaśnienie” śmierci Shireen Abu Alkeh, amerykańsko-palestyńskiej dziennikarki stacji Al-Jazeera, zabitej przez służby izraelskie w maju 2022 roku. W wystąpieniu wygłoszonym w szpitalu Augusta Victoria we wschodniej Jerozolimie, Biden wspomniał o swoich irlandzkich korzeniach i porównał sytuację Palestyńczyków do wielowiekowego „podejścia” Brytyjczyków do katolickich Irlandczyków.

W osobnym oświadczeniu prezydent USA ogłosił szereg inicjatyw o łącznej wartości 316 milionów dolarów na rzecz wsparcia społeczeństwa i państwa palestyńskiego w obszarach: ochrony zdrowia, technologii, gospodarki, żywności, pomocy dla uchodźców oraz dialogu i współpracy międzyludzkiej między Izraelczykami i Palestyńczykami. Już w kwietniu 2021 r. administracja Joe Bidena zapowiedziała wznowienie wsparcia dla Palestyńczyków cofniętego przez administrację Donalda Trumpa w 2018 roku.

Bezpieczeństwo w regionie

W szeregu oświadczeń oraz wystąpień (I2U2, wspólna deklaracja USA-Izrael, rozmowy USA-Bahrajn, USA-ZEA), strony wyraziły poparcie dla budowy ładu bliskowschodniego z wykorzystaniem Abraham Accords. Arabia Saudyjska ogłosiła otwarcie swojej strefy powietrznej dla wszystkich samolotów, które spełniają saudyjskie przepisy, w tym dla izraelskich samolotów cywilnych.

Stany Zjednoczone oraz państwa Zatoki Perskiej będą zacieśniać współpracę w obszarze obrony morskiej (Combined Task Force 153 oraz Task Force 59), przeciwdronowej, przeciwrakietowej i innej. Ważne miejsce w rozmowach, szczególnie z Arabią Saudyjską, zajęła kwestia jemeńska, gdzie od 2 kwietnia obowiązuje kruchy rozejm, przedłużony na 2 miesiące w czerwcu. Waszyngton i Rijad opowiadają się za jego przedłużeniem, co stanowi bardzo poważne wyzwanie. Obie strony opowiadają się także za rozwiązaniem dwupaństwowym dla Izraela i Palestyny, jednak wizja ta pozostaje odległa. W dniu 16 lipca 2022 roku podpisano porozumienie zakładające podłączenie irackiej sieci energetycznej do sieci państw Zatoki Perskiej. USA i Arabia Saudyjska wydały także deklaracje dotyczące sytuacji w Afganistanie, Libanie, Libii, Sudanie, Syrii oraz na Ukrainie – jednak bez przełomowych deklaracji.

Energetyka

W tygodniach poprzedzających podróż Joe Bidena Biały Dom przekonywał, że rynki surowców będą jedynie jednym z tematów rozmów w Rijadzie. Jake Sullivan podczas lotu z Tel Awiwu do Dżuddy (Jeddah) stwierdził wręcz, że nie należy spodziewać się specjalnego oświadczenia dwustronnego ws. wydobycia ropy, gdyż wszelkie istotne decyzje zapadną na szczeblu OPEC+. Tym niemniej, Joe Biden od dłuższego czasu na różne sposoby zabiega o obniżenie cen surowca na rynkach światowych.

W wystąpieniu wygłoszonym podczas szczytu GCC faktycznie rządzący Arabią Saudyjską książę koronny Muhammad ibn Salman zapowiedział zwiększenie możliwości produkcyjnych ropy naftowej z 12 milionów baryłek dziennie do 13 milionów w perspektywie do 2027 roku. Dodał, że jest to technicznie maksymalny możliwy pułap dla Królestwa. Wyraził przekonanie, że potrzebne są dalsze inwestycje zarówno w czystą energię, jak i w paliwa kopalne, gdyż „nierealistyczna polityka polegająca na eliminowaniu głównych źródeł energii” doprowadzi do „bezprecedensowej inflacji” oraz problemów społecznych.

Konkluzje

Podróż Joe Bidena na Bliski Wschód była ważna z kilku powodów. Po pierwsze, w wymiarze symbolicznym i praktycznym, pokazała, że Stany Zjednoczone nie lekceważą tego regionu pomimo wycofania się z Afganistanu w kontrowersyjnym stylu, priorytetowego traktowania obszaru Indo-Pacyfiku oraz poświęcenia znacznej części uwagi rosyjskiej wojnie na Ukrainie. Po drugie, dla USA istotna jest budowa powiązań gospodarczych i infrastrukturalnych w rozwijających się częściach świata, aby tworzyć realną konkurencję dla Chin i przeciwdziałać wpływom Pekinu, a w mniejszym stopniu Moskwy i Teheranu. Owoce tych wysiłków poznamy dopiero z czasem. Po trzecie, Biden miał okazję utwierdzić sojuszników i partnerów w przekonaniu, że Waszyngton nie dopuści do uzyskania broni jądrowej przez Iran. Zapowiedź użycia siły w ostateczności może zostać zweryfikowana bardzo szybko biorąc pod uwagę postępy, jakie reżim ajatollahów czyni we wzbogacaniu uranu.

Braku przełomowych deklaracji w zakresie wydobycia ropy naftowej nie należy traktować jako rozczarowania, gdyż takowe nie były spodziewane. Spotkanie państw OPEC+ planowane na dzień 3 sierpnia 2022 roku pokaże, czy Joe Bidenowi udało się wpłynąć na producentów ropy w stopniu znaczącym. Prezydent USA stwierdził, że w oparciu o rozmowy odbyte w Arabii Saudyjskiej spodziewa się dalszych kroków w zakresie zwiększenia podaży surowca w najbliższych tygodniach. Zbliżenie z Rijadem pomimo wezwań Bidena sprzed 3 lat, aby uczynić z Arabii Saudyjskiej „pariasa” na arenie międzynarodowej, wywołało znaczne kontrowersje. Wizerunkowo jest to na pewno porażka Prezydenta USA, jednak potencjalne sukcesy w realnej grze interesów mają szansę ją przynajmniej częściowo zniwelować. Poruszenie tematu morderstwa Chaszodżdżiego podczas rozmów z ibn Salmanem było ważne z symbolicznego punktu widzenia, jednak szansa, że krok ten przełoży się na realne zmiany jest niewielka.