Rachunek poniesionych przez Ukrainę strat i zysków podczas rosyjskiej agresji w 2022 roku

Analiza w skrócie:

Ukraina od początku rosyjskiej agresji ponosi ogromne straty we wszystkich aspektach, w tym w aspektach społecznym, demograficznym, gospodarczym. Pomimo poważnych strat przemyślane działania dyplomatyczne pozwalają na pozyskiwanie kolejnych zagranicznych pakietów pomocowych, zapewniających ciągłość w działaniu państwa.
Dotychczas skuteczna obrona armii ukraińskiej wymusiła zmianę prowadzonej przez państwa zachodnie polityki względem Rosji oraz pozwoliła na konsolidację narodu ukraińskiego, który cechuje się silną wolą walki.
Po uświadomieniu sobie istotnej międzynarodowej roli Ukrainy Zachód musi zdecydować się na jak najszybszą pomoc w odbudowie jej gospodarki. Pilnym problemem jest również kwestia odblokowania eksportu ukraińskich produktów rolno-spożywczych w celu zapobiegnięcia kryzysom humanitarnym.

Rosyjska inwazja na Ukrainę trwa 4 miesiące. Aktualnie ma miejsce tzw. Bitwa o Donbas, która jest II fazą konfliktu. Po ponad 100 dniach można ocenić, że Rosja osiągnęła tylko jeden ze swoich strategicznych celów – zajęcie Mariupola, tym samym utworzenie korytarza lądowego z okupowanym Krymem. Z racji na przeciągające się z perspektywy rosyjskiej walki, możliwe jest sporządzenie rachunku zysków i strat, jakie Ukraina poniosła wskutek wojny.

Rachunek strat, które Ukraina poniosła podczas rosyjskiej agresji w 2022 roku

Ukraina jako państwo napadnięte ponosi znaczne zniszczenia infrastrukturalne. Podczas debaty przeprowadzonej 21.04.2022 roku przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Bank Światowy Prezes Banku Światowego David Malpass oszacował, iż poniesione przez Ukrainę straty materialne osiągają kwotę ok. 60 mld dolarów. Przedłużające się walki oraz ostrzały rakietowo-artyleryjskie powodują wzrost liczby, szczególnie w szeroko pojętej infrastrukturze. Straty te będą uderzać w ukraińskie PKB, które wg premiera Ukrainy może osiągnąć o ponad 50% mniejszy poziom względem roku ubiegłego[1]. Szacuje się, iż w wyniku rosyjskiej inwazji zlikwidowano już około 5 mln miejsc pracy[2].

Sektorem ponoszącym ogromny uszczerbek jest rolnictwo, które jeszcze w 2021 roku odpowiadało za 10% ukraińskiego PKB. Udział produktów rolno-spożywczych w całkowitym eksporcie wynosił wówczas ponad 40% rocznie[3]. Działania wojenne znacząco wpłyną na plony, jakie w tym roku zbiorą gospodarstwa w Ukrainie.

Państwo eksportuje przede wszystkim kukurydzę, pszenicę oraz rośliny oleiste. Za uprawę pierwszego z wymienionych odpowiadają obwody znajdujące się w centrum kraju, na lewym brzegu Dniepru, między innymi obwody połtawski, sumski, czernihowski, kijowski i żytomierski. Pola pszenicy znajdą się natomiast na prawym brzegu Dniepru, gównie w obwodach dniepropietrowskim, charkowskim, ługańskim, donieckim, zaporowskim, chersońskim, mikołajowskim i odeskim. Rośliny oleiste uprawiane są w obwodach kirowohradzkim, charkowskim i dniepropietrowskim[4]. Oznacza to, że pola zbóż z największym udziałem tak w PKB, jak i w eksporcie znajdują się głównie w rejonach, w których toczyły się bądź toczą się walki. Powszechne zaminowanie terenu, wyludnienie kraju oraz zniszczenia spowodowane trwającymi walkami spowodują znaczny spadek w obsianiu, oraz w tonażu zebranych plonów.

Straty poniosą również sektory metalurgiczny i górniczy, które odpowiadają za 19% i 11% eksportu Ukrainy[5]. W marcu 2022 roku pracę wstrzymały zakłady odpowiadające za produkcję ok. 85% stali (roczna produkcja szacowana jest na około 21 mln ton). Wraz ze stabilizującą się sytuacją na frontach cześć wytwórni już wznowiło bądź będzie wznawiać w niedalekiej przyszłości działalność. Dwa z trzech największych zakładów metalurgicznych (Azowstal i Mariupolski kombinat metalurgiczny imienia Ilicza) znajdują się na terenie Mariupola. Odpowiadały one za produkcję prawie 9 mln ton stali rocznie[6]. W wyniku toczących się walk oba zakłady zostały zrujnowane, a obecnie znajdują się pod kontrolą sił rosyjskich. Sektor górniczy poniósł natomiast bardzo duże straty już w 2014 roku, kiedy to większość kopalni znajdujących się w Donieckim Zagłębiu Węglowym przeszła pod kontrolę separatystycznych republik ługańskiej i donieckiej. Pod kontrolą ukraińską pozostają między innymi kopalnie z lwowsko-wołyńskiego zagłębia górniczego.

Ze względu na toczące się walki oraz zniszczenia w infrastrukturze oba sektory – metalurgiczny i górniczy – notują ogromne straty. Powrót do stopnia produkcji i wydobycia z czasów poprzedzających rosyjską agresję będzie uzależniony przede wszystkim od ewentualnych ustępstw terytorialnych na rzecz Rosji i jej satelitów oraz skali zniszczeń.

Od ponad trzech miesięcy trwających z różnym natężeniem walk Ukraina ponosi straty w sprzęcie wojskowym oraz sile żywej. Bardzo trudno oszacować dokładne zniszczenia ukraińskie ze względu na wojnę informacyjną. Ponadto podanie przez władze w Kijowie do wiadomości publicznej liczbę realnie poniesionych strat mogłoby odbić się negatywnie na morale armii oraz społeczeństwa. Z racji na charakter konfliktu, w którym ogromną rolę pełni artyleria, można założyć, iż są one bardzo poważne. Armia ukraińska w trakcie walki wykorzystuje również amunicję i sprzęty sowieckie oraz, ze względu na wsparcie Zachodu, amunicję i sprzęty NATO. Straty w sile żywej są bardzo trudne do uzupełnienia, w szczególności w zakresie żołnierzy wyspecjalizowanych. Straty w sprzęcie wraz z wyczerpywaniem się pocisków mogą powodować poważne problemy w przeprowadzeniu kontrofensywy przeciw siłom okupacyjnym na większą skalę.

W 2014 roku Ukraina utraciła część swojego terytorium – Krym oraz tereny samozwańczych republik Ługańskiej i Donieckiej. Od początku agresji w 2022 roku kwestie okupowanych terenów są płynne. Ze względu na niepowodzenie strategiczne I fazy konfliktu wojska rosyjskie wycofały się między innymi z okolic Kijowa i Czernihowa; do niedawna trwała ograniczona kontrofensywa w rejonie Charkowa, która odrzuciła część sił rosyjskich od stolicy obwodu. Pod kontrolą rosyjską pozostaje Chersoń, lądowy pas łączący Krym z Rosją i samozwańczą DRL oraz większa część obwodów ługańskiego i donieckiego. Wojska rosyjskie znajdują się w niewielkiej odległości od Zaporoża. Aktualnie główne walki toczą się w rejonie Siewierodoniecka, Słowiańska i Kramatorska, istnieje ryzyko wzięcia w okrążenie sił ukraińskich w rejonie Siewierodoniecka). Kwestia ewentualnych strat terytorialnych nie jest przesądzona. Sytuacja na frontach jest względnie stabilna.

Dużym problemem dla Ukrainy jest również ogromna emigracja oraz migracja wewnątrz kraju, która wpływają na wydajność gospodarki państwa. Ewakuacja dużej ilości osób w obrębie kraju, głównie z terenów objętych walkami lub okolic, oraz związana z nią relokacja wielu firm znacząco wpływa na wielkość produkcji we wszystkich sektorach. Szacuje się, że od początku inwazji Ukrainę opuściło około 5,23 mln ludzi, w większości kobiety, dzieci i osoby starsze, około 2,75 mln z nich, to osoby w wieku produkcyjnym[7]. Tak ogromna skala emigracji znacząco wpłynie na gospodarkę, ale też – w przyszłości – na demografię kraju. Można założyć, iż część osób, które opuściły Ukrainę, zdecyduje się na pozostanie za granicą.

Rachunek zysków, które Ukraina poniosła podczas rosyjskiej agresji w 2022 roku

Po 2014 roku na wschodzie Ukrainy nieprzerwanie toczyła się wojna pełzająca. Po tych wydarzeniach świat zachodni przeszedł do normalnego trybu funkcjonowania, o konflikcie na wschodzie zapomniano. We wrześniu 2021 roku ogłoszono ukończenie gazociągu Nord Stream 2 (NS2). Rosyjska inwazja na Ukrainę spowodowała zawieszenie niektórych kontaktów handlowych (duża część korporacji pod presją społeczną ogłosiła zawieszenie działalności w Rosji) oraz wstrzymanie projektu NS2. Do debaty międzynarodowej powróciły kwestie terenów utraconych przez Ukrainę siedem lat wcześniej.

Jeszcze przed inwazją rosyjską państwa zachodnie zaczęły w sposób wymierny wspierać Ukrainę militarnie, po 24.02 nieporównywalnie zwiększono jej skalę. Armia ukraińska otrzymuje zmodernizowany sprzęt postsowiecki, między innymi czołgi T-72, haubice samobieżne „Goździk” oraz amunicję kalibrów sowieckich. Skuteczna obrona w I fazie konfliktu była możliwa dzięki przekazaniu ręcznych systemów Piorun, Javelin czy też Stinger. Prócz tego wsparcia państwa zachodnie zdecydowały się na przekazywanie nowoczesnego ciężkiego sprzętu, takiego jak Panzerhaubitze 2000 i holowane haubice M777. Unia Europejska zdecydowała się również na zwiększenie wsparcia o 0,5 mld euro (łącznie to około 2 mld euro). Josep Borrell wskazał, że kwota ta ma być przeznaczona na zakup ciężkiego sprzętu[8].

Krajem żywo zaangażowanym w pomoc Ukrainie są USA. Stany Zjednoczone postanowiły przekazać cztery baterie wyrzutni HIMARS, a cały pakiet pomocy wyceniany jest na około 700 mln dolarów. Prócz systemów artylerii rakietowej przekazane mają być m.in. dwa radary obrony przeciwlotniczej, pięć radarów przeciw artyleryjskich, 1 000 pocisków przeciwpancernych Javelin, 6 000 sztuk broni przeciwpancernej, cztery śmigłowce Mi-17 oraz 15 000 sztuk amunicji artyleryjskiej o kalibrze 155 mm[9].

Dalsze wsparcie militarne Ukrainy daje możliwość na skuteczne odpieranie kolejnych ataków wojsk rosyjskich. W przypadku dogodnej sytuacji ukraińskie dowództwo może zdecydować się na próbę przejęcia inicjatywy na którymś ze strategicznych kierunków. Możliwe jest, że kontrofensywa ukraińska będzie skierowana ku obwodowi chersońskim, bądź w okolicach Kramatorska.

Niewątpliwym sukcesem Kijowa jest skuteczna obrona w I fazie inwazji. Większość komentatorów zakładała szybką porażkę wojsk ukraińskich w przypadku pełnoskalowej wojny, wynikającą z ogromnej dysproporcji potencjałów. Sam plan rosyjski zakładał zapewne powtórzenie w pewnym stopniu wydarzeń z 2014 roku, kiedy wojsko ukraińskie często nie stawiało oporu. Kijów – przy pomocy państw zachodnich – w 8 lat zdołał jednak zreorganizować swoje siły oraz przygotować się do konfrontacji z silniejszym przeciwnikiem. Żołnierze i naród ukraiński cechują się bardzo wysokim morale. Kijów definitywnie zwycięża również w sferze informacyjnej. W zagranicznych mediach przebija się jedynie przekaz ukraiński, który mógł wpłynąć na decyzję o zwiększeniu pomocy. W sferze informacyjnej na sukces Kijowa niewątpliwie wpływają równie działania dyplomacji. Częste „wizyty” prezydenta Zełenskiego w zagranicznych parlamentach są transmitowane na żywo przez najważniejsze stacje. Głowa państwa umiejętnie kieruje swoje przemowy od państwa, do którego przemawia.

Rosyjska inwazja na Ukrainę poruszyła światową opinię publiczną. Społeczeństwa wielu krajów oddolnie organizowały i nadal organizują pomoc dla uchodźców oraz osób, które zdecydowały się pozostać w państwie. Tym, którzy uciekają z ogarniętego wojną kraju, zapewnia się środki lokomocji, miejsca zakwaterowania oraz wsparcie finansowe, natomiast ci, którzy pozostali w swojej ojczyźnie otrzymują leki, środki opatrunkowe, żywność o długim terminie przydatności oraz wszelkie potrzebne wyposażenie. Poza pomocą oddolną, w państwach ościennych organizowana jest pomoc rządowa, kierowana do uchodźców z Ukrainy. Rządy zapewniają odgórnie punkty rejestrowe, pomoc socjalną oraz ułatwiają uchodźcom dostęp do swoich rynków pracy. Dzieci i młodzież są sukcesywnie wdrażane do rodzimego szkolnictwa, a także zapewniane są im kursy językowe oraz odpowiednie podręczniki w języku ukraińskim.

Rząd w Kijowie może spodziewać się również ogromnego wsparcia ze strony wspólnoty międzynarodowej w kwestii szeroko pojętej odbudowy kraju. W interesie zachodu leży odbudowa ukraińskiej gospodarki w celu zahamowania wzrostu cen surowców, uniknięcia katastrofy humanitarnej u swoich granic oraz w krajach uzależnionych od produktów rolno-spożywczych z Ukrainy. W wypowiedziach medialnych pojawiają się zapowiedzi utworzenia europejskiego Planu Marshalla dla Ukrainy, na który miałyby się składać m.in. skonfiskowane rosyjskie aktywa[10]. Wejście kapitału zachodniego na ukraiński rynek byłoby dużym wsparciem i szansą na zacieśnienie współpracy. Zaimplementowanie standardów zachodnich w dziedzinie prowadzenia biznesu może skutkować wzmocnieniem współpracy. Ukraina jako kraj strefy postsowieckiej może w ten sposób zaangażować kraje zachodnie do ochrony interesów swojego kapitału przed ewentualnymi działaniami Rosji. Prócz wsparcia finansowego, Kijów może liczyć na transfer nowych technologii w różnych sektorach gospodarki, m.in. w opisanych wyżej górnictwie, hutnictwie i rolnictwie

Wnioski

Rosyjska inwazja przynosi Ukrainie ogromne zniszczenia, którym państwo będzie stawiać czoła przez lata. Straty w wymiarze gospodarczym zahamują rozwój kraju, a powrót do sytuacji sprzed inwazji będzie wymagał wsparcia na poziomie międzynarodowym, udzielonego po zawieszeniu broni lub ograniczeniu terenów objętych walkami, podobnie jak w 2014 roku. Z powodu przeciągających się walk na wschodzie kraju, które pochłaniają ogromny potencjał (gospodarka Ukrainy przestawiona jest w bardzo dużym stopniu na gospodarkę wojenną, przez co cierpią wszystkie sektory), nie wiadomo, kiedy można rozpocząć odbudowę zniszczonej infrastruktury na szeroką skalę. Sytuacja w Ukrainie będzie również bezpośrednio wpływać na sytuacje gospodarczo-społeczne w państwach ościennych oraz w państwach, którym Ukraina eksportowała m.in. produkty rolno-spożywcze. Nie wiadomo czy w wyniku przeciągającej się wojny nie dojdzie do zmian terytorialnych na niekorzyść Kijowa. W negatywnym scenariuszu Ukraina mogłaby utracić ważne tereny uprawne, przemysłowe oraz górnicze, co spowodowałoby skurczenie gospodarki.

Ogromna pomoc udzielana przez państwa NATO i UE umożliwia Ukrainie skuteczną obronę. Rozwój sytuacji od pierwszego dnia wojny pozwala założyć, iż przygotowane zostały odpowiednie scenariusze na wypadek zbrojnej konfrontacji z Moskwą. Skuteczna obrona armii pozwala ukraińskiemu rządowi wywierać naciski na swoich zachodnich partnerów w celu zwiększenia udzielanego wsparcia. W narracji pojawiają się już stwierdzenia, że nowoczesny sprzęt jest potrzebny nie tylko do skutecznej obrony, ale też do próby przejęcia inicjatywy i odzyskania terenów straconych w 2014 roku. Przemyślane działania Ukrainy spowodowały diametralną zmianę kursu polityki niektórych krajów zachodnich względem Rosji. Dla Polski, jako jednego z głównych krajów udzielających wsparcia, otwiera się ogromna szansa. Warszawa jest w ogromnym stopniu zaangażowana we wspieranie Ukrainy, prowadzi już szeroko zakrojone rozmowy ws. zacieśnienia współpracy. Podczas międzyrządowych konsultacji polsko-ukraińskich zawarto szereg porozumień m.in. ws. współpracy gospodarczej, energetycznej i transgranicznej. Polskie firmy będą też partycypować w odbudowie kraju.

Rekomendacje dla Polski i bloku państw zachodnich:

Polska jako kraj aspirujący do roli regionalnego lidera powinna nieprzerwanie wspierać w walce Kijów. Prócz pomocy militarnej, powinno być wciąż udzielane wsparcie gospodarcze, humanitarne oraz dyplomatyczne. Zdecydowana postawa władz w Warszawie będzie kontrastować z działaniami Niemiec i Francji. Będzie to również jasny sygnał dla krajów Inicjatywy Trójmorza – takich jak Rumunia, Litwa, Łotwa i Estonia – które będą widzieć w Polsce silnego i stałego lidera wspierającego swoich sojuszników.
Kraje Zachodnie powinny pilnie zintensyfikować swoje działania odnośnie eksportu produktów rolno-spożywczych z terytorium Ukrainy. Rosja używa tej karty do negocjacji nałożonych na nią sankcji. Kreml będzie winić kraje zachodnie za możliwe kryzysy humanitarne, spowodowane blokadą eksportu tych produktów.
Konieczne jest ciągłe udzielanie wsparcia ukraińskiej armii tak w wymiarze posiadanego sprzętu, jak i szkolenie żołnierzy wyspecjalizowanych. Skuteczna obrona Ukrainy będzie sukcesywnie osłabiać potencjał militarny Moskwy, ale i w mniejszym stopniu – ze względu na pomoc Zachodu – Kijowa. Wraz z zadawanymi ciężkimi stratami może zmienić się nastawienie rosyjskiego społeczeństwa, które, zmęczone skutkami gospodarczymi, będzie musiało zrelatywizować śmierć bliskich. Powszechny strach przed mobilizacją oraz wysłaniem na front może zwiększyć defetystyczne nastroje.

^[1] 7 mld dolarów miesięcznie potrzebuje Ukraina, aby zrekompensować straty wojenne, Money.pl, https://www.money.pl/gospodarka/7-mld-dolarow-miesiecznie-potrzebuje-ukraina-aby-zrekompensowac-straty-wojenne-6760750114827072a.html, dostęp: 16.05.2022.

^[2]Nearly 5 million jobs have been lost in Ukraine since the start of the Russian aggression, says ILO, United Nations Ukraine, https://ukraine.un.org/en/182130-nearly-5-million-jobs-have-been-lost-ukraine-start-russian-aggression-says-ilo, dostęp: 16.05.2022.

^[3]W 2021 roku udział rolnictwa w PKB Ukrainy był najwyższy spośród wszystkich sektorów gospodarki i wyniósł ponad 10%, Ukrinform, https://www.ukrinform.pl/rubric-economy/3401695-w-ubiegym-roku-ponad-10-pkb-zostao-wygenerowane-przez-rolnictwo-leszczenko.html, dostęp: 17.05.2022.

^[4] Spichlerz świata? Rozwój rolnictwa na Ukrainie, Ośrodek Studiów Wschodnich, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/raport-osw/2021-12-09/spichlerz-swiata, dostęp: 17.05.2022.

^[5] „Wojna pochłonie nawet połowę wartości ukraińskiej gospodarki”, Money.pl, https://www.money.pl/gospodarka/wojna-pochlonie-nawet-polowe-wartosci-ukrainskiej-gospodarki-6758150431763072a.html, dostęp: 17.05.2022.

^[6]UBS: Ukraina powoli wznawia produkcję stali, Bankier.pl, https://www.bankier.pl/wiadomosc/Ukraina-powoli-wznawia-produkcje-stali-8321482.html, dostęp: 17.05.2022.

^[7]Nearly 5 million jobs have been lost in Ukraine since the start of the Russian aggression, says ILO, United Nations Ukraine, https://ukraine.un.org/en/182130-nearly-5-million-jobs-have-been-lost-ukraine-start-russian-aggression-says-ilo, dostęp: 17.05.2022.

^[8] UE przeznaczy kolejne 0,5 mld euro na pomoc wojskową dla Ukrainy, Forsal.pl, https://forsal.pl/swiat/unia-europejska/artykuly/8417575,ue-przeznaczy-kolejne-05-mld-euro-na-pomoc-wojskowa-dla-ukrainy.html, dostęp: 17.05.2022.

^[9]Armia ukraińska dostanie HIMARS-y, Defence24, https://defence24.pl/sily-zbrojne/armia-ukrainska-dostanie-himars-y, dostęp: 06.06.2022.

^[10]„Plan Marshalla dla Ukrainy”. Michel: Zbudujemy nowoczesny, zamożny kraj, Dziennik.pl, https://gospodarka.dziennik.pl/news/artykuly/8412691,plan-marshalla-ukraina-charles-michel-ue-rosja-wojna-wladimir-putin-sankcje.html, dostęp: 17.05.2022.

JEŻELI DOCENIASZ NASZĄ PRACĘ, DOŁĄCZ DO GRONA NASZYCH DARCZYŃCÓW!

Z otrzymanych funduszy sfinansujemy powstanie kolejnych publikacji.