Analiza w skrócie:
- Agresja Putina na Ukrainę zniweczyła szanse rosyjskiej gospodarki na spowolniony, aczkolwiek zrównoważony jej rozwój w 2022 r.
- Rosja stoi w obliczu najpoważniejszego i najgłębszego kryzysu gospodarczego ostatnich trzech dekad – kryzysu, który można porównać jedynie z tym, jaki przeżywał ZSRS u progu swego demontażu.
- Unijne embargo na import rosyjskich nośników energii są najefektywniejszym sposobem odcięcia Moskwy od źródeł finansowania rosyjskich sił zbrojnych i całego aparatu bezpieczeństwa.
Wojna z Ukrainą na pełną skalę po raz kolejny na plan pierwszy wysuwa wpływ czynników geopolitycznych na rosyjską gospodarkę, której 2021 rok przyniósł długo oczekiwaną stabilizację oraz wzrost wskaźników makroekonomicznych. Silne turbulencje na światowych rynkach, wywołane ultra miękką polityką monetarną w dobie pandemii, których pokłosiem jest wciąż rosnąca inflacja, oraz otwarty konflikt zbrojny z południowym sąsiadem, który przyniósł bezprecedensowe – jak dotąd – sankcje nałożone przez kraje zachodnie na rosyjską ekonomikę, kreślą raczej czarny scenariusz jej rozwoju w dalszej części bieżącego roku. Co zatem przyniesie 2022 rok rosyjskiej gospodarce, i w jaki sposób straci ona na zachodnich sankcjach?
2021 rok – czas gospodarczej pieriedyszki
2021 rok był okresem umiarkowanego wzrostu rosyjskiej gospodarki, która silnie odczuła konsekwencje pandemicznych lockdownów. Rosyjska ekonomika nie była jednak wyjątkiem na tle światowej gospodarki, która odnotowała zahamowanie wzrostu na tle przeciągającej się pandemii. Jednym z głównych problemów była szybko rosnąca inflacja, która była z kolei rezultatem polityki prowadzonej przez banki centralne, które to wciąż utrudniały warunki kredytowania. W konsekwencji w październiku 2021 roku globalna inflacja konsumencka osiągnęła poziom 4,9% i była o 1,9% wyższa niż u progu pandemii w styczniu 2020 roku[1].
2021 rok przyniósł rosyjskiej gospodarce wiele pozytywnych bodźców, które stały się akceleratorem jej wzrostu. Do pierwszych i chyba najważniejszych należy zaliczyć nagły wzrost cen surowców energetycznych, które pobiły historyczne rekordy. Były one po części konsekwencją rosnącego popytu na nośniki energii w Chinach oraz Indiach. W konsekwencji w 2021 roku Rosja zaczęła odnotowywać szybkie tempo wzrostu gospodarczego, którego dynamika zaczęła stopniowo wyhamowywać pod koniec roku. W drugim kwartale nastąpiło silne ożywienie rosyjskiej gospodarki. Kiedy pandemiczne ograniczenia zostały częściowo zniesione, a konsumenci powrócili do sklepów, wzrost przyspieszył. W drugim kwartale 2021 roku konsumpcja gospodarstw domowych gwałtownie wzrosła, osiągając ponad 9%. W konsekwencji poziom kwartalnej gospodarczej aktywności przewyższył ten z 2019 roku. Ponadto w drugiej połowie roku zaobserwowano także wzrost inwestycji, osiągający 6,6%. Najwyższy poziom aktywności inwestycyjnej odnotowano w sektorze finansowym, hotelarstwie, sferze teleinformatyki oraz handlu hurtowym i detalicznym[2].
2021 rok był dla Rosji również czasem pozytywnej korekcji wskaźników makroekonomicznych. Rządowa agencja informacyjna TASS, powołując się na dane Banku Centralnego Rosji, podaje, że dług zagraniczny Moskwy zmniejszył się w 2021 roku o 2,5 mld dolarów[3]. Wzrost nominalny o 4,1% odnotowały także dochody społeczeństwa, które jednak z uwagi na wysoki poziom inflacji osiągnęły wzrost rzeczywisty na poziomie 0,5% w porównaniu z 2019 r. Kolejnym czynnikiem świadczącym o wychodzeniu z kryzysu rosyjskiej gospodarki była stabilizacja kursu rubla do dolara, który ukształtował się na poziomie 74 rubli za dolara[4]. O zadwalającym tempie wzrostu można mówić także w przypadku rosyjskiego PKB, który w zeszłym roku kształtowało się na poziomie 4,5%[5]. Zwiększeniu uległy poza tym rezerwy walutowe, które w pierwszym kwartale 2020 roku oscylowały na poziomie 7,7% w stosunku do krajowego PKB i wynosiły 123,13 mld dolarów, podczas gdy na koniec 2021 roku osiągnęły poziom 12% w stosunku do PBK, i wynosiły już 185,20 mld dolarów[6].
W obliczu otwartego ukraińsko-rosyjskiego konfliktu zbrojnego oraz bezprecedensowych – jak dotąd – sankcji nałożonych przez Zachód na rosyjską gospodarkę w czasie, gdy rosyjskie giełdy już odnotowały pierwsze spadki, a rosyjski rubel wciąż traci w stosunku do dolara, zasadnicze pozostaje pytanie o to, co przyniesie 2022 rok? Bezsprzecznie będzie to czas głębokiej recesji oraz kryzysu gospodarczego, jakiego Rosja nie odnotowała przez ostatnie trzy dekady.
2022 rok – prognozy sprzed 24 lutego 2022 roku
Globalne perspektywy makroekonomiczne na 2022 rok można podzielić na dwa warianty – na te sprzed 24 lutego 2022 roku, oraz na te po otwartej rosyjskiej agresji na Ukrainę. Pierwsza opcja zakładała niewielkie spowolnienie zarówno gospodarki światowej, jak i rosyjskiej, ale przyczyn tego stanu rzeczy doszukiwano się raczej w skutkach ogólnoświatowej pandemii koronawirusa. I tak zgodnie z pierwotnymi prognozami ekonomistów najbliższy rok miał przynieść gospodarce światowej spowolnienie. Gospodarki miały odczuwać konsekwencje ograniczeń pandemicznych, a proces wyszczepienia społeczeństw miał powoli wyhamowywać. Również prognozy dla rosyjskiej gospodarki nie odbiegały od normy i zakładały „normalizację” sytuacji po dwóch latach pandemii. Bank Światowy przewidywał wyhamowanie wzrostu gospodarczego dla Rosji do około 4,3% w 2022 roku oraz 3,1% w 2023 roku[7]. Przy czym były to prognozy bardzo optymistyczne. Agencja Bloomberg, na której prognozę powołuje się portal RBC, przewidywała wzrost rzędu jedynie 2,5%[8], natomiast Bank Centralny Rosji na lata 2022-2024 zakładał wzrost gospodarczy rzędu 2-3%, przy jednoczesnym założeniu wzrostu cen na ropę naftową z 65 do 70 dolarów za baryłkę w 2021 roku i z 60 dolarów do 65 dolarów w 2022 roku (zakładając, że w 2023 roku cena ropy za baryłkę będzie wynosić 55 dolarów, w 2024 roku – 50 dolarów za baryłkę)[9].
Jeżeli chodzi o wpływy do budżetu, to, zgodnie z prognozą zawartą w federalnej ustawie budżetowej na 2022 rok, miały one osiągnąć ponad 25 mld rubli, natomiast wartość krajowego produktu brutto sięgać 133 328 mld rubli. Innym, nie mniej ważnym wskaźnikiem, jest dług zagraniczny, którego wysokość na 1 stycznia 2023 roku ustawa budżetowa przewidywała na 70,7 mld dolarów. Inflacja natomiast – zgodnie z rządowymi prognozami – miała wynieść w 2022 roku 4%[10]. Była to również dość optymistyczna wizja, biorąc pod uwagę, że tegoroczny budżet zakładał cięcia tylko w wysokości 2% w porównaniu z minionym rokiem, a inflacja w Rosji przed agresją na Ukrainę wynosiła około 8%. Prognozy dotyczące wzrostu PKB również nie były zadowalające. W 2022 roku miał on osiągnąć wzrost rzędu 2,4%[11]. BŚ na przewidywał wzrost 1,8% w 2023 roku [12].
Kluczową kwestią dla rosyjskiej gospodarki pozostawało pytanie o ceny surowców energetycznych na światowych rynkach w 2022 roku, ponieważ środki z ich sprzedaży stanowią główne źródło dochodu dla budżetu państwa. W kwestii ropy naftowej kontynuacja trendu niedoboru węgla lub gazu ziemnego mogła zwiększyć zapotrzebowanie na to paliwo w celu zaspokojenia potrzeb energetycznych. Z drugiej strony, wciąż trwająca pandemia mogła nieść ze sobą negatywne ryzyko dla perspektyw popytu na surowiec. W odniesieniu do gazu ziemnego i węgla niskie poziomy ich rezerw stwarzały ryzyko nowych skoków cen. Przed 24 lutego 2022 roku Bank Światowy prognozował, że ceny ropy naftowej utrzymają się w tym roku na wysokim poziomie, podczas gdy ceny gazu ziemnego oraz węgla zaczną spadać. Przewidywano, że w 2022 roku ceny ropy będą oscylować w granicy 74 dolarów za baryłkę, a następnie spadać do 65 dolarów w 2023 roku. W tym samym czasie popyt na ropę miał powrócić do poziomu sprzed pandemii[13].
Innym niezwykle wrażliwym dla Rosji tematem jest poziom ubóstwa, o którym – zgodnie z przyjętymi przez BŚ zasadami – mówi się gdy dochód dzienny na osobę oscyluje na poziomie 5,5 dolara (jest to wskaźnik dla krajów z powyżej średnimi dochodami). Zgodnie z prognozami Banku Światowego w 2022 roku ubóstwo miało pozostawać dotkliwym problemem dla społeczeństwa. Trudną sytuację ekonomiczną rosyjskiego społeczeństwa potęgowały ograniczenia towarzyszące pandemii. Według ostatnich szacunków BŚ przed rosyjską agresją na Ukrainę stopa ubóstwa, która zmniejszyła się w 2021 roku, w 2022 roku miała powrócić do poziomu sprzed pandemii. Spowolnienie wzrostu gospodarczego, którego oczekiwano w 2022 roku, mogło jednak oznaczać, że poziom ubóstwa nadal mógł być wyższy od poziomu sprzed pandemii. Trend ten miał utrzymać się również w 2023 roku[14].
Rosyjska gospodarka po 24 lutego 2022 r. – nowe rozdanie
Powyżej zaprezentowane dane statystyczne – bez wojny i zachodnich sankcji – nie były dla Rosji zbyt optymistyczne. Ze względu na swój profil, tj. uzależnienie od eksportu surowców energetycznych oraz wysoki poziom importu, rosyjska gospodarka była bardziej podatna na turbulencje na światowych rynkach, niż zachodnie gospodarki. Prognozy wskaźników makroekonomicznych sprzed 24 lutego wyraźnie pokazywały, że Rosja miała zmierzyć się w 2022 roku ze znacznym spowolnieniem gospodarczym. Polityczna decyzja o zbrojnym ataku na sąsiednią Ukrainę praktycznie zmiotła z powierzchni ziemi i te niezbyt optymistyczne perspektywy. Zachodnie sankcje nałożone na rosyjską gospodarkę oraz globalne niekorzystne trendy, które przyniosła ukraińsko-rosyjska wojna, z całą pewnością rozpoczęły okres bezprecedensowego dla Rosji kryzysu gospodarczego, który będzie można porównać jedynie z tym, który przeżywał Związek Sowiecki u progu swojego demontażu. Recesja jest nieunikniona a prognozy nieubłagane.
Wydaje się, że swoją decyzją o bezpardonowym i brutalnym wtargnięciu na terytorium suwerennego państwa, jakim jest Ukraina, Władimir Putin unicestwił rosyjską gospodarkę. Jej odrodzenie z tak silnego ciosu, jakie zadały jej zachodnie sankcje, zajmie może nawet całe dekady. Wojna z Ukrainą pogrzebała także szanse rosyjskiego społeczeństwa na dalszy rozwój i wzrost materialnego dobrobytu. Po raz kolejny decyzja wierchuszki uczyniła z Rosji gospodarczą i społeczną autarkię, zamykającą się na wpływy z zewnątrz. Jak zatem wyglądają perspektywy gospodarcze dla Rosji po 24 lutego – dniu, który wydaje się, że wyzerował rosyjskie osiągnięcia, na które pracowano przez ostatnie trzy dekady?
Agresja Moskwy na Ukrainę rozpoczęła serię zachodnich sankcji, które mają tylko jeden cel – odciąć Rosję, a przede wszystkim jej system zbrojeniowy, od źródeł finansowania i możliwości rozwoju. Brutalność oraz bezpardonowość rosyjskiej wojny przeciw Ukrainie spowodowały, że Rosja stała się światowym liderem w liczebności nałożonych sankcji. Państwo jest obciążone większą sumą ograniczeń, niż Iran czy Korea Północna. Zachodnie sankcje w stosunku do Rosji można podzielić na trzy kategorie: finansowe, handlowe oraz personalne. Te pierwsze są najbardziej czułe na jakiekolwiek zmiany i przynoszą szybkie efekty, podczas gdy drugie działają wolniej i – w połączeniu z sankcjami finansowymi – efektywnie dławią aktywność gospodarczą[15].
Oprócz wyżej wymienionych środków kraje zachodnie zastosowały także ograniczenia w przemieszczaniu się, wprowadzone dla ściśle określonych grup społecznych. Dodatkowo 27 lutego roku szefowa Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen ogłosiła, że UE postanawia zamknąć swoje niebo dla rosyjskich przewoźników lotniczych. „Zamykamy niebo UE dla samolotów, które stanowią rosyjską własność, są zarejestrowane w Rosji lub znajdują się pod rosyjską kontrolą”[16].W nocy z 1 na 2 marca Stany Zjednoczone także ogłosiły, że zamykają swoją przestrzeń powietrzną dla rosyjskiego lotnictwa cywilnego. Do tej grupy dołączyły następnie takie kraje jak Wielka Brytania, Szwajcaria, Kanada czy Finlandia[17]. Chociaż nad rosyjskim przemysłem lotniczym zawisło widmo bankructwa, to sankcje te mają dość ograniczony zasięg społeczny z uwagi na fakt, że jedynie około 5% rosyjskiego społeczeństwa może pozwolić sobie na podróżowanie w celach turystycznych[18].
Sankcje personalne zostały natomiast wymierzone w wysoko postawionych rosyjskich funkcjonariuszy państwowych bezpośrednio odpowiedzialnych za agresję na Ukrainę oraz za wcześniejsze oficjalne uznanie separatystycznych republik Donieckiej i Ługańskiej. Zostało ono także skierowane przeciw rosyjskim oligarchom współfinansującym reżim Putina. Sankcje te – oprócz zakazu wjazdu do krajów Unii Europejskiej, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii czy Kanady – zakładają także konfiskatę ich majątków, rozlokowanych na terytoriach tych państw. Sama Unia Europejska zamroziła aktywa rosyjskich oligarchów o wartości 30 mld euro[19]. Wyjątkowe miejsce wśród listy osób objętych sankcjami zajmuje Władimir Putin, który obok syryjskiego dyktatora Baszszara al-Asada oraz białoruskiego satrapy Aleksandra Łukaszenki jest trzecią głową państwa, która znalazła się na sankcyjnych listach[20].
Jednym z najbardziej dotkliwych rodzajów sankcji, jakie dotknęły rosyjski system bankowy, było jednak odłączenie Rosji przez Brukselę od systemu wymiany informacji finansowej, w tym po części od systemu SWIFT[21]. Sankcje te objęły siedem rosyjskich banków – WTB (ros. ВТБ), Otkrytije (ros. Открытие), Nowikombank (ros. Новикомбанк), Promswjazbank (ros. Промсвязьбанк), Rossija (ros. Россия), Sowkombank (ros. Совкомбанк) oraz WEB (ros. ВЭБ – Внешэкономбанк). Ograniczenia te dotyczą także rosyjskich podmiotów prawnych, które w ponad 50% należą do wyżej wymienionych banków. Znalezienie alternatywy dla SWIFT będzie dla Rosji dość problematyczne, ponieważ serwis ten dominuje nawet w wewnętrznych rosyjskich transakcjach finansowych, stanowiąc niemalże 70% z nich. SWIFT obsługuje ponadto ponad połowę transakcji transgranicznych, dlatego chiński system CIPS (Cross-Border Interbank Payment System) czy rosyjski System Finansowych Informacji (Система передачи финансовых сообщений – СПФС)[22] nie stanowią alternatywy, która mogłaby system całkowicie zastąpić. Oznacza to poważne problemy dla rosyjskiego systemu bankowego i obsługi międzynarodowych zobowiązań Moskwy czy płatności za rosyjski gaz na światowych rynkach.
W rezultacie Rosja została skutecznie odcięta od światowego systemu finansowego, pozbawiona zachodnich technologii i preferencji handlowych, straciła część swojego lotnictwa cywilnego i połowę zgromadzonych rezerw. Zwykli obywatele zostali natomiast pozbawieni produktów IKEA czy dostępu do serwisu Netflix, tracąc jednocześnie dostęp do zagranicznych aktywów oraz prawo do podróżowania do państw zachodu. W ten sposób Rosja stała się światowym pariasem i liderem sankcji, bijąc na głowę m.in. Iran czy Koreę Północną. Na dzień 18 kwietnia 2022 roku służba BBC, powołując się na serwis castellum.ai podaje, że zachodnimi sankcjami objęto w sumie ponad 10 000 rosyjskich przedsiębiorstw oraz osób fizycznych. Prawie 3 000 z nich objęto ograniczeniami do ostatniej rosyjskiej agresji na Ukrainę, natomiast kolejne około 7 000 dołączyło do sankcyjnych list tuż po 22 lutego 2022 roku (dzień po tym, jak Rosja oficjalnie uznała niepodległość DNR i ŁNR)[23].
Na tle wyżej zasygnalizowanych sankcji, kluczowe pozostaje pytanie o stan i prognozy dla rosyjskiej gospodarki. Serwis Voxeu publikuje niezwykle pesymistyczne dane statystyczne. Przewiduje, że do końca 2022 roku produkcja przemysłowa spadnie w Rosji o 21-27%. Drastycznemu pogorszeniu ulegnie ponadto rosyjskie PKB, które odnotuje spadek rzędu od 12,5 do 16,5% w skali roku. Konsumpcja indywidualna może zmaleć od 11 do 15%, natomiast inwestycje zostaną ograniczone o 30% – 40%[24].
W kwestii o rosyjskiego PKB, Bank Światowy opublikował w kwietniu 2022 roku dane, przewidujące jego spadek na poziomie 11,2% do końca roku[25], co jest dość niepokojące, mając na uwadze ciągłe ubożenie rosyjskiego społeczeństwa. W okresie od 2013 do 2020 roku rosyjskie PKB zmniejszyło się z 2,3 tryliona dolarów do 1,5 tryliona dolarów, co daje spadek w wysokości 35%[26].
Rosyjska inwazja na Ukrainę spowodowała ponadto silną inflację, która ze względu na turbulencje wywołane ograniczeniami pandemicznymi była i tak dość wysoka przed 24 lutego i oscylowała na poziomie 8-9%. Obecnie natomiast rosyjscy obywatele borykają się z dwa razy wyższym wzrostem cen, gdyż inflacja w Rosji osiągnęła około 20% i – jak wskazują eksperci – może wciąż wzrastać[27].
Sankcje handlowe bez wątpienia odbiją się także na rosyjskim bilansie handlowym. Należy przy tym pamiętać, że z uwagi na profil rosyjskiej gospodarki i jej uzależnienie od eksportu surowców energetycznych jest to kluczowa kwestia. Możliwość dalszego sprzedawania ropy i gazu może okazać się decydująca w wychodzeniu Rosji z gospodarczej zapaści.
Wzrost gospodarki światowej zasadniczo sprzyja rosyjskiemu eksportowi. Wielkość rosyjskiego eksportu zaczyna jednak spadać w miarę realizacji unijnego celu, jakim jest ograniczenie importu energii z Rosji. O ile Rosja może być w stanie skierować część swojego eksportu ropy na inne rynki, o tyle szczególnie duża część eksportu gazu jest związana z przesyłem rurociągowym. Zakazy eksportowe wprowadzone przez samą Rosję jeszcze bardziej ograniczą eksport, natomiast spadek PKB i kursu rubla spowodował w poprzednich recesjach spadek rosyjskiego importu nawet o 30%. Oprócz tych dwóch czynników import będzie teraz również ograniczany przez zakazy eksportu, ograniczenia płatności (na zasadzie wzajemności) i dobrowolne decyzje firm zagranicznych o zaprzestaniu eksportu do Rosji. Eksperci przewidują, że w tym roku import spadnie nawet o połowę, co oznacza spadek do poziomu, jaki odnotowywano w połowie lat 2000. Ze względu na wysokie ceny eksportu i spadek importu nadwyżka na rachunku obrotów bieżących Rosji, która już w zeszłym roku osiągnęła prawie 7% PKB, będzie tymczasowo rosła. Stopniowo zacznie się jednak ona zmniejszać, ponieważ spodziewany jest spadek cen eksportu, a kraje UE już podejmują działania na rzecz ograniczenia importu energii z Rosji[28].
Innym pokłosiem rosyjskiej agresji na Ukrainę i wymierzonego w Rosję z tego tytułu szeregu sankcji są wciąż topniejące rezerwy złota rosyjskiego banku centralnego. Bank centralny Rosji poinformował, że jego rezerwy walutowe oraz rezerwy złota zmniejszyły się o 38,8 mld dolarów od czasu osiągnięcia szczytowego poziomu w lutym, dając pierwsze spojrzenie na stan posiadania od czasu inwazji na Ukrainę. Według tego oświadczenia stan zapasów zmniejszył się do 604,4 mld dolarów na dzień 25 marca 2022 roku co jest najniższym poziomem od sierpnia ubiegłego roku[29].
Skutki agresji na Ukrainę oraz zachodnich sankcji już bardzo boleśnie odczuł rosyjski rynek walutowy. W pierwszych dniach konfliktu rubel stracił około połowy swojej wartości, spadając z 84 rubli za dolara przed inwazją do 154 rubli za dolara 7 marca. I chociaż rosyjska waluta odzyskała część swojej wartości, wzrastając 8 marca do poziomu 96,5 rubla za dolara, eksperci twierdzą, że będzie musiała ona stawić czoła większej presji, ponieważ sankcje gospodarcze Zachodu są coraz dotkliwsze. W latach 2017-2021 kurs rosyjskiej waluty wynosił od 57 do 80 rubli za dolara, co oznacza, że od tego czasu straciła ona ponad 20% swojej wartości, a wydaje się, że na horyzoncie widać jeszcze więcej problemów. Eksperci walutowi JP Morgan uważają, że w ciągu 2022 roku rosyjska waluta będzie kosztować średnio 105 rubli za dolara[30].
Podsumowanie
Ostatnie trzy dekady rosyjskiej historii pokazują, że najgłębszy kryzys gospodarczy Rosja przeżyła u progu lat 90., czyli w okresie transformacji polityczno-gospodarczej, kiedy to krajowe PKB spadło o 16%. Spadek PKB o wysokości 5% rosyjska gospodarka odnotowała natomiast w 1998 roku, podczas kryzysu finansowego spowodowanego brakiem spłaty przez Moskwę swoich zobowiązań międzynarodowych, 9% podczas globalnego kryzysu gospodarczego w 2008 roku oraz 3% w 2014 roku w wyniku sankcji nałożonych po rosyjskiej aneksji Krymu i rozpętaniu wojny w Donbasie. Mając więc na uwadze niektóre prognozy – jak tą zaprezentowaną przez portal Voxeu – zgodnie z którymi Rosja może odnotować kwartalny szczyt spadku PKB nawet o 15,7%[31], bez wątpienia należy stwierdzić, że rosyjska gospodarka stoi w obliczu najpoważniejszego kryzysu ostatnich trzech dekad. Głębokość tego kryzysu będzie z całą pewnością zależeć od solidarności oraz woli politycznej krajów Zachodu, w szczególności Unii Europejskiej oraz Stanów Zjednoczonych.
Kluczowym pytaniem pozostaje kwestia znacznego ograniczenia przez UE importu rosyjskich surowców energetycznych, szczególnie gazu, jeżeli nie całkowitej z niego rezygnacji. Mając na uwadze fakt, że – jak ocenia Polski Instytut Ekonomiczny – embargo Brukseli na import rosyjskich surowców mogłoby zmniejszyć rosyjski eksport o 135 mld euro[32], decyzja ta na pewno zada decydujący cios rosyjskiej gospodarce. Jak już zresztą wcześniej zostało zasygnalizowane przez autorkę analizy, to właśnie eksport i dalsza możliwość sprzedawania przez Moskwę surowców energetycznych po bardzo korzystnych obecnie cenach na rynkach światowych będzie rozstrzygającym czynnikiem, determinującym sposób, w jaki Rosja poradzi sobie z obecnym kryzysem gospodarczym, jak i stopnia poniesionych strat przez rosyjską ekonomikę. Unijne embargo na import rosyjskich nośników energii wydaje się być najefektywniejszym i najskuteczniejszym sposobem odcięcia Kremla od źródeł finansowania putinowskiego reżimu i zapewniającemu mu bezpieczeństwo aparatu bezpieczeństwa, w tym rosyjskich sił zbrojnych, realizujących imperialne zamysły kremlowskiej wierchuszki poza rosyjskimi granicami.
[1] Доклад об экономике России, Группа Всемирного Банка, grudzień 2021, s. IX, https://documents1.worldbank.org/curated/en/099100111302157406/pdf/P177562047516f01709b360c30dafa5850d.pdf (dostęp: 02.02.2022).
[2] Ibidem, s. 10-11.
[3] Внешний долг России вырос до $478,2 млрд, 20 stycznia 2022, https://tass.ru/ekonomika/13480873 (dostęp: 02.02.2022).
[4] Эксперты прогнозируют, что рост ВВП России к концу 2022 года замедлится до 2,5%, 27 grudnia 2021, https://tass.ru/ekonomika/13311805 (dostęp: 02.02.2022).
[5] Минэкономразвития предварительно оценило рост ВВП РФ в 2021 году в 4,4-4,5%, 14 stycznia 2022, https://www.interfax.ru/business/815442 (dostęp: 02.02.2022).
[6] Объем Фонда национального благосостояния, Министерство Финансов Российской Федерации, 25 stycznia 2022, https://minfin.gov.ru/ru/perfomance/nationalwealthfund/statistics/?id_65=27068-obem_fonda_natsionalnogo_blagosostoyaniya (dostęp: 02.02.2022).
[7] Доклад об экономике России, Группа Всемирного Банка, op. cit., s. 50.
[8] Что будет с экономикой России в 2022 году. Прогнозы экспертов, 3 stycznia 2022, https://www.rbc.ru/economics/03/01/2022/61c1ac739a79476c95bd7775 (dostęp: 03.02.2022).
[9] Банк России сохранил прогноз роста ВВП РФ в 2021 году на 4-4,5%, 22 października 2021 r., https://www.interfax.ru/business/798841 (dostęp: 03.02.2022).
[10] Федеральный закон о федеральном бюджете на 2022 год и на плановый период 2023 и 2024 годов, s. 1-2, https://minfin.gov.ru/common/upload/library/2022/01/main/390_FZ.pdf (вщыезЖ 03.02.2022).
[11] Что будет с экономикой России в 2022 году. Прогнозы экспертов, 3 stycznia 2022, https://www.rbc.ru/economics/03/01/2022/61c1ac739a79476c95bd7775 (dostęp: 03.02.2022).
[12] Доклад об экономике России, Группа Всемирного Банка, op. cit., s. 54.
[13] Ibidem, s. 52, 57.
[14] Ibidem, s. 56.
[15] П. Матюша, Эффект от санкций на РФ. Когда они подействуют?, 12 marca 2022, https://www.epravda.com.ua/rus/publications/2022/03/12/683843/ (dostęp: 21.04.2022).
[16] Statement by President von der Leyen on further measures to respond to the Russian invasion of Ukraine, European Comission, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/statement_22_1441 (dostęp: 21.04.2022).
[17] Уже США и весь Евросоюз. Список стран, которые закрыли свое небо для России, 2 marca 2022, https://biz.nv.ua/spisok-stran-kakie-gosudarstva-zakryli-svoe-nebo-dlya-rossii-50220598.html (dostęp: 21.04.2022).
[18] П. Матюша, Эффект от санкций на РФ. Когда они подействуют?, op. cit.
[19] ЕС заморозил активы граждан РФ на €30 млрд, включая вертолеты, яхты и дома, 8 kwietnia 2022, https://tass.ru/ekonomika/14323611?utm_source=ru.wikipedia.org&utm_medium=referral&utm_campaign=ru.wikipedia.org&utm_referrer=ru.wikipedia.org (dostęp: 21.04.2022).
[20] США вслед за ЕС введут санкции против Владимира Путина, 26 luty 2022, https://www.rbc.ru/politics/26/02/2022/621937019a7947dc7e69dc0c (dostęp: 21.04.2022)
[21] SWIFT nie dokonuje żadnych płatności. Jest to usługa przesyłania wiadomości dotyczących transakcji finansowych. Jest on używany przez banki, w tym banki centralne, instytucje inwestycyjne i firmy do wymiany bezpiecznych komunikatów dotyczących płatności, transakcji lub papierów wartościowych. Serwis działa od 1977 roku i jest wykorzystywany przez ponad 11 000 instytucji finansowych na całym świecie.
[22] ЕС отключил семь российских банков от SWIFT: как это работает, https://www.dw.com/ru/es-otkljuchil-sem-rossijskih-bankov-ot-swift-kak-jeto-rabotaet/a-60991078 (dostęp: 21.04.2022)
[23] А. Калмыков, Россия под санкциями. Что уже ввели, чем еще грозят и когда отменят, 19 kwietnia 2022, https://www.bbc.com/russian/features-60833598 (dostęp: 21.04.2022).
[24] A. Pestova, M. Mamonov, S. Ongena, The price of war: Macroeconomic effects of the 2022 sanctions on Russia, 15 kwietnia 2022, https://voxeu.org/article/macroeconomic-effects-2022-sanctions-russia (dostęp: 21.04.2022).
[25] C. Wilkie, World Bank slashes global growth forecast to 3.2% from 4.1%, citing Ukraine war, 18 kwietnia 2022, https://www.cnbc.com/2022/04/18/world-bank-slashes-global-growth-forecast-to-3point2percent-from-4point1percent-citing-ukraine-war-.html (dostęp: 21.04.2022).
[26] П. Матюша, Эффект от санкций на РФ. Когда они подействуют?, op. cit.
[27] BOFIT Forecast for Russia 2022–2023, The Bank of Finland Institute for Emerging Economies, 28 marca 2022, https://www.bofit.fi/en/monitoring/forecasts-for-Russia-and-China/latest-forecast-for-russia/ (dostęp: 21.04.2022).
[28] Ibidem.
[29] Russia Gives First Peek Into Currency Reserves Since War Started, 31 marca 2022, https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-03-31/russia-gives-first-peek-into-currency-reserves-since-war-started (dostęp: 21.04.2022).
[30] D. Will, Experts say more ‘dark days’ are ahead for the Russian ruble as the invasion of Ukraine continues, 15 marca 2022, https://fortune.com/2022/03/15/russian-ruble-expert-opinion-invasion-ukraine-continues/ (dostęp: 21.04.2022).
[31] [31] A. Pestova, M. Mamonov, S. Ongena, op. cit.
[32] Rosja ma mało zdywersyfikowaną strukturę eksportu. Dobrze wymierzone embargo zmniejszy go o 135 mld euro, 4 marca 2022, https://forsal.pl/gospodarka/artykuly/8372096,rosja-ma-malo-zdywersyfikowana-strukture-eksportu-dobrze-wymierzone-embargo-zmniejszy-go-o-135-mld-euro.html (dostęp: 22.04.2022).
JEŻELI DOCENIASZ NASZĄ PRACĘ, DOŁĄCZ DO GRONA NASZYCH DARCZYŃCÓW!
Z otrzymanych funduszy sfinansujemy powstanie kolejnych publikacji.
Możliwość wsparcia to bezpośrednia wpłata na konto Instytutu Nowej Europy:
95 2530 0008 2090 1053 7214 0001 tytułem: „darowizna na cele statutowe”.
Źródło zdjęcia głównego:
Comments are closed.