Artykuł w skrócie:
▪ Federacja Rosyjska, dążąc do odzyskania utraconej inicjatywy i zmiany niekorzystnej sytuacji na froncie położonym za Dnieprem, realizuje zróżnicowane działania, w szczególności mające na celu osłabienie potencjału Ukrainy oraz zdolności społeczności międzynarodowej do jej wspierania.
▪ W związku ze wzmożoną aktywnością Federacji Rosyjskiej na Białorusi należy stwierdzić, że najbardziej prawdopodobnym scenariuszem dalszego rozwoju wojny rosyjsko-ukraińskiej będzie utworzenie nowego frontu na północy Ukrainy, co nie tylko zagrozi ciągłości dostaw od państw wspierających Ukrainę, ale także wymusi na Ukraińcach zaangażowanie sił setki kilometrów od frontu na południowym wschodzie.
▪ Jednakże, nawet w przypadku włączenia Białorusi do wojny lub wykorzystania jej terytorium, czy innych zasobów do utworzenia nowego frontu walki i przejęcia inicjatywy, nie można wykluczyć sytuacji użycia broni nuklearnej przez Federację Rosyjską pomimo faktu charakteryzowania się takiego zdarzenia bardzo niskim poziomem prawdopodobieństwa wystąpienia.
Prawidłowości ponad jedenastomiesięcznego przebiegu wojny rosyjsko-ukraińskiej pozwalają zarówno na określenie scenariuszy dalszego rozwoju działań zbrojnych, jak i oszacowanie ryzyka użycia broni nuklearnej przez Federację Rosyjską. Nie ulega wątpliwości, że równolegle do niegasnącego morale oraz znajomości terenu, to wsparcie państw sojuszniczo nastawionych względem Ukrainy, umożliwia Ukraińcom zniwelowanie wielokrotnej przewagi ilościowej agresora poprzez zastosowanie sprzętu zapewniającego przewagę jakościową, ze szczególnym uwzględnieniem technologii satelitarnych czy wsparcia wywiadów wykorzystujących analizę big data. Federacja Rosyjska, świadoma zarówno niekorzystnej sytuacji na froncie oddalonym na południe i południowy wschód od Dniepru, jak i strategicznego znaczenia utrzymania dostaw z Zachodu, dokonuje zróżnicowanych działań nakierowanych na osłabienie Ukrainy i państw ją wspierających. Zarówno uderzenia w ukraińską infrastrukturę, mogące skutkować wykorzystaniem kontrolowanej migracji jako narzędzia osłabiania państw wspierających Ukrainę, jak i działania Rosji na rzecz przymuszenia Białorusi do bezpośredniego albo pośredniego zaangażowania w wojnę rosyjsko-ukraińską, stanowią próbę przejęcia inicjatywy i zyskania na czasie w celu pełniejszego skorzystania ze zdolności odtworzeniowych Federacji Rosyjskiej.
Scenariusze przybliżające do zwycięstwa danej strony konfliktu nie uległy istotnym zmianom od miesięcy. W przypadku Ukrainy, scenariuszem pozytywnym jest przecięcie komunikacji lądowej pomiędzy siłami rosyjskimi operującymi w Donbasie oraz na Półwyspie Krymskim na linii Dniepr-Morze Azowskie przy jednoczesnym zneutralizowaniu sił na Krymie oraz niedopuszczeniu do przełamania linii frontu, zajmujących samozwańcze republiki. Dla Federacji Rosyjskiej, scenariuszem pozwalającym na zwycięstwo jest sparaliżowanie albo istotne utrudnienie logistyki wsparcia płynącego z Zachodu przy jednoczesnym utworzeniu nowego frontu walki oraz odzyskaniu inicjatywy w południowo-wschodniej części Ukrainy.
Niniejsza analiza opiera się na czterech założeniach:
▪ Wsparcie dla Ukrainy, przesyłane przez rozwinięte państwa Zachodu ze szczególnym uwzględnieniem Stanów Zjednoczonych Ameryki, nie będzie mniejsze aniżeli wsparcie otrzymywane w 2022 r.
▪ Federacja Rosyjska będzie skupiała się na otworzeniu frontu na północy Ukrainy w celu sparaliżowania dostaw od państw wspierających Ukraińców, bezpośrednio albo pośrednio angażując w tym celu potencjał Białorusi.
▪ Ukraina, przygotowując się na możliwe uderzenie z północy, będzie w znacznie większym stopniu uzależniać zdolność obrony państwa od dostaw sprzętu od państw wspierających, w związku z czym najistotniejsze działania obronne będą dotyczyć utrzymania korytarza zapewniającego dostawy na fronty oraz obronę Kijowa.
▪ Kreml w zakresie decyzyjności dotyczącej wykorzystania lub użycia broni nuklearnej będzie bazował na rosyjskiej doktrynie odstraszania nuklearnego.
Rosyjska doktryna odstraszania nuklearnego
Dekret o podstawach polityki państwa w zakresie odstraszania jądrowego wskazuje niektóre warunki, spełniające zamysł odstraszania nuklearnego, takie jak: atak bronią masowego rażenia na Rosję, odparcie ataku konwencjonalnego zagrażającego państwowości rosyjskiej lub państw sojuszniczych czy ataku, który mógłby pozbawić Rosję zdolności do użycia broni jądrowej[1]. Co istotne, Dmitrij Pieskow[2] w wypowiedzi z 22 marca 2022 r., odnoszącej się do wojny rosyjsko-ukraińskiej, podkreślił zasadność użycia broni nuklearnej w przypadku wystąpienia egzystencjalnego zagrożenia dla Federacji Rosyjskiej. Warto podkreślić, że oświadczenie rzecznika Władimira Putina, dotycząca możliwość użycia broni jądrowej przez Federację Rosyjską, spełnia ogólne prawidłowości działania Kremla w kontekście zarządzania eskalacją prowadzonego konfliktu zbrojnego[3]. W aspekcie prognozowania zagrożenia wykorzystaniem przez Rosję arsenału nuklearnego, szczególnym wyzwaniem są historyczne rozbieżności pomiędzy rosyjską narracją a planowaniem wojennym.
W okresie Zimnej Wojny w doktrynie odstraszania nuklearnego ZSRR obecna była zasada, zgodnie z którą Związek Radziecki zobowiązywał się do nieużycia broni nuklearnej jako pierwszy. Jednakże, sowieckie plany wojenne uwzględniały w szczególności taktyczne uderzenia nuklearne w najistotniejsze cele przeciwnika, a zasada „no first use” nie została zaadaptowana przez Federację Rosyjską[4].
Równolegle, szeroko opisywane przez badaczy doktrynalne podejście „eskalacji do deeskalacji[5]”, obejmujące uderzenie nuklearne w początkowej fazie konfliktu, wzbudza uzasadnione wątpliwości względem jej zastosowania. Między innymi w kontekście obowiązującej doktryny czy braku potwierdzenia w dotychczasowym przebiegu konfliktów zbrojnych, prowadzonych przez Federację Rosyjską, należy uznać to europocentryczne spojrzenie na rosyjską doktrynę odstraszania nuklearnego za wrażliwą na zdolność Rosjan do działania teoretycznie nieracjonalnego, ale przynoszącego strategiczne korzyści w przyszłości. Pomimo sprecyzowania doktrynalnych warunków użycia broni nuklearnej i zawarcia ich w katalogu zamkniętym, niemożliwe jest jednoznaczne rozstrzygnięcie najbardziej prawdopodobnej interpretacji poziomu zagrożenia państwowości rosyjskiej, czy państw sojuszniczych albo ataku pozbawiającej zdolności do użycia broni jądrowej, bezsprzecznie spełniającego powyższe założenia doktrynalne. W związku z tym, istotne jest podjęcie próby opracowania scenariuszy dalszego rozwoju wojny rosyjsko-ukraińskiej, uwzględniających sytuacje, w której zastosowanie doktrynalnych warunków użycia broni nuklearnej nie pozostawia szerszych wątpliwości interpretacyjnych.
Scenariusze dalszego rozwoju wojny rosyjsko-ukraińskiej w kontekście możliwości użycia broni jądrowej przez Federację Rosyjską
W scenariuszu najbardziej prawdopodobnym, Federacja Rosyjska ponownie dokona uderzenia z Białorusi, dążąc przede wszystkim do odcięcia lub sparaliżowania dostaw wsparcia dla Ukrainy w linii południkowej, ze szczególnym uwzględnieniem skierowania sił z północy w kierunku granicy z Naddniestrzem. Siły Zbrojne Ukrainy, przygotowujące się od wielu tygodni do odparcia takiego zagrożenia, zatrzymają natarcie sił rosyjskich na wielu kierunkach. Jednakże, Ukraińcy zostaną zmuszeni do zwiększenia wysiłków na rzecz logistyki wsparcia płynącego z Zachodu oraz poniosą kolejne straty w infrastrukturze. Sytuacja ta uniemożliwi siłom ukraińskim dalsze wypchnięcie sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej z południowej i południowo-wschodniej części państwa, ale także nie doprowadzi do przejęcia inicjatywy przez Rosjan na tym froncie. Ukraińcy będą dążyli do zakłócenia komunikacji sił rosyjskich na linii Dniepr-Morze Azowskie, między innymi poprzez rozwój działań nieregularnych. W najbardziej prawdopodobnym scenariuszu, Federacja Rosyjska nie użyje broni jądrowej w obawie o zbrojną odpowiedź państw wspierających Ukrainę, ze szczególnym uwzględnieniem zdolności oddziaływania kinetycznego USA. Równolegle, sytuacja militarna w wojnie rosyjsko-ukraińskiej nie pozwoli na uzasadnienie jakiegokolwiek użycia broni nuklearnej w rosyjskiej doktrynie, z wyjątkiem kontynuacji wykorzystywania jej potencjału odstraszającego w wojnie psychologicznej.
W scenariuszu pozytywnym dla Ukrainy, Białoruś nie zaangażuje się bezpośrednio w uderzenie sił rosyjskich ze swojego terytorium. Federacja Rosyjska, mimo punktowego uderzenia w istotne elementy infrastruktury komunikacyjnej, nie będzie w stanie sparaliżować zwiększającego się poziomu dostaw od państw wspierających Ukrainę, transportowanego nieustannie na oba fronty. Równolegle, Ukraińcy w porozumieniu z sąsiadującymi od zachodu i południa państwami wykorzystają uprzednio przygotowane, alternatywne linie transportu wsparcia na wypadek krótkotrwałego zablokowania niektórych tras rosyjskim oddziaływaniem kinetycznym. Siły rosyjskie nie będą w stanie wciąć się głęboko w terytorium Ukrainy oraz nie będą stanowiły realnego zagrożenia dla Kijowa. Osłabienie dynamiki uderzenia na froncie północnym oraz zniwelowanie przewagi ilościowej Rosjan Ukraińcy osiągną poprzez przewagę jakościową nowoczesnego sprzętu, znajomości terenu oraz niegasnącego morale. Siły Zbrojne Ukrainy wykorzystają część sił z frontu północnego na froncie południowym., w celu odcięcia komunikacji lądowej sił przeciwnika operujących w Donbasie od sił walczących na Półwyspie Krymskim za pomocą zintensyfikowania działań regularnych i nieregularnych. Rosja, świadoma możliwości utraty Krymu mającego znaczenie nie tylko strategiczne, ale także symboliczne, poprzez poniesienie strat na froncie północnym nie będzie w stanie wykorzystać zdolności odtworzeniowej[6] do związania sił ukraińskich walką setki kilometrów od Krymskiej Republiki Autonomicznej. Kreml zostanie zmuszony do przerzucenia sił operujących na północy w celu powstrzymania odcięcia sił na Krymie oraz niedopuszczenia do szybkiego przejęcia inicjatywy przez Ukraińców w Donbasie. W pozytywnym dla Ukrainy scenariuszu, Federacja Rosyjska nie zdecyduje się na uderzenie nuklearne, jednakże, najprawdopodobniej uzupełni walkę informacyjną projekcją sił na terytorium nieodległym od granicy rosyjsko-ukraińskiej. Niewykluczone zostanie ponowienie dokonywania prób nuklearnych na terytorium Rosji jako elementu projekcji siły, realizujący zamysł doktryny odstraszania.
W scenariuszu negatywnym dla Ukrainy, Białoruś zostanie bezpośrednio zaangażowana poprzez celowe umiędzynarodowienie konfliktu przez Rosjan lub pośrednio wesprze militarnie siły rosyjskie udostępnieniem sprzętu czy zapasów.
Federacja Rosyjska, biorąc pod uwagę błędy popełnione podczas początkowej fazy wojny z 2022 r., rozpocznie zgodne ze sztuką wojenną wielokierunkowe natarcie, które pozwoli nie tylko głęboko wedrzeć się w terytorium Ukrainy, ale także paraliżować położone w północnej części państwa linie zaopatrzenia, czy zagrozi uderzeniem na Kijów. W związku z koniecznością wsparcia walk na froncie północnym, osłabione siły ukraińskie na południowym froncie nie będą w stanie przejąć inicjatywy ani utrzymać dotychczasowych pozycji. Ukraina, opierająca zdolności obronne o wsparcie państw sojuszniczych, nie uzyska sprzętu ciężkiego, funduszy, amunicji, materiałów i zapasów oraz innych form wsparcia, niezbędnych do zniwelowania przewagi ilościowej Federacji Rosyjskiej. W tym kontekście, użycie broni nuklearnej, nawet w formie niewielkich głowic taktycznych, byłoby nie tylko nieuzasadnione strategicznie, a w dodatku mogłoby ostatecznie przekreślić szanse na zwycięstwo Rosji poprzez militarną reakcję państw wspierających Ukrainę. W negatywnym scenariuszu, umiędzynarodowienie konfliktu poprzez włączenie się Białorusi nie spowoduje reakcji sojuszu NATO, uwzględniając także brak rzeczywistych prób zdestabilizowania sytuacji na Białorusi w celu sparaliżowania białoruskiego wsparcia.
W scenariuszu najmniej prawdopodobnym, dotychczasowe prawidłowości prowadzenia działań zbrojnych w wojnie rosyjsko-ukraińskiej zostaną zmienione przez jedną lub obie strony konfliktu. Biorąc pod uwagę dotychczasową politykę USA oraz innych państw NATO, starających się oddziaływać na konflikt w sposób oddalający konieczność bezpośredniego zaangażowania sił własnych czy sojuszu NATO w konflikt, istotną zmianą mogłoby być zaniechanie powstrzymywania się przed uderzeniem w terytorium agresora lub państw go wspierających. W przypadku Ukrainy, oznaczać to może w szczególności uderzenie wyprzedzające na pozycje przeciwnika, zlokalizowane na terytorium Białorusi w przypadku oficjalnego przystąpienia reżimu Łukaszenki do wojny po stronie rosyjskiej, czy uderzeń wyprzedzających na zgrupowania sił rosyjskich, czy uderzeń w cele istotne strategicznie, zlokalizowane na terytorium Federacji Rosyjskiej. Co istotne, wyżej wspomniane oddziaływanie kinetyczne może być rezultatem zarówno uzyskania przewagi i dążenia do zadania przeciwnikowi możliwie największych strat w celu znacznego odwleczenia w czasie zdolności odtworzeniowych Rosji. Wspomniane działania mogą stanowić także rezultat wykorzystania nadarzającej się okazji do odcięcia czy okrążenia operujących na Ukrainie sił przeciwnika, w szczególności w perspektywie wolumenu wsparcia niewystarczającego do dalszego niwelowania przewagi ilościowej sił rosyjskich czy zagrożenia celów o żywotnym znaczeniu dla ukraińskiej obronności czy państwowości. W kontekście możliwości uzyskania przewagi w walce przez Ukraińców, w przypadku zneutralizowania sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej na terytorium Autonomicznej Republiki Krymu lub Donbasu, Rosja może powziąć decyzję o uderzeniu jądrowym na podstawie uznania zajęcia samozwańczych republik (Ługańskiej Republiki Ludowej i Donieckiej Republiki Ludowej) lub Republiki Krymu. Równolegle, również uderzenie w terytorium Białorusi może zostać uznane atak konwencjonalny, zagrażający państwowości państwa sojuszniczego. Scenariusz najmniej prawdopodobny obejmuje nie tylko możliwość wznowienia prób nuklearnych na terytorium Federacji Rosyjskiej, ale także uderzenie na siły ukraińskie zajmujące okupowane uprzednio terytoria uznawane przez Krym za wchodzące w skład federacji czy nawet paraliżujące uderzenia nuklearne w wybrane, nieliczne cele na Ukrainie.
Wnioski
Pomimo bardzo małego prawdopodobieństwa zaistnienia takiego zdarzenia, nieracjonalne jest całkowite wykluczenie możliwości użycia broni nuklearnej przez Federację Rosyjską. Warto podkreślić, że jedną z cech kultury strategicznej Federacji Rosyjskiej jest realizacja polityki nieracjonalnej w szczególności w aspekcie gospodarczym a równocześnie pozwalającej na osiągnięcie w dłuższej perspektywie celów strategicznych, uznawanych przez Rosjan za cenniejsze aniżeli ponoszone koszty czy straty. Utworzenie nowego, północnego frontu walki, związane będzie z dążeniem Rosji do południkowego przecięcia zaopatrzenia Ukrainy w pomoc państw Zachodu. Kierunki rosyjskiego uderzenia mogą szczególnie dotyczyć obszaru ukraińskiego pogranicza z Polską, korytarza Białoruś – Żytomierz – Winnica – Naddniestrze, czy korytarza na linii Białoruś – Równe –Chmielnicki – Dniestr. Coraz większą rolę w trwaniu niepodległej i suwerennej Ukrainy odegrają decyzje państw, mających odzwierciedlenie w ilości i jakości przekazywanego wsparcia. Najbardziej prawdopodobny scenariusz oznaczać będzie kolejne miesiące walk, które doprowadzą do znacznego wyczerpania potencjałów stron. Nie przesądza to o braku możliwości osiągnięcia zwycięstwa politycznego i militarnego przez Ukraińców, niemniej, scenariusz ten najprawdopodobniej nie doprowadzi do rzeczywistego pokonania Federacji Rosyjskiej.
Z drugiej strony, perspektywa zwycięstwa nad bohatersko walczących Ukraińców w krótkim okresie jest mało prawdopodobna z uwagi na morale, spajające społeczeństwo ukraińskie w wysiłku nakierowanym na całkowite wypchnięcie sił rosyjskich z okupowanych terytoriów.
Niemożliwą do jednoznacznego rozstrzygnięcia pozostaje kwestia interpretacji możliwego zajęcia przez Siły Zbrojne Ukrainy części lub całości terytoriów nieuznawanych międzynarodowo za rosyjskie a jednocześnie uznawanych przez Rosję za część Federacji. Również w przypadku celowego, bądź nie, oddziaływania kinetycznego Ukrainy na zgrupowania sił przeciwnika czy strategicznie istotne cele, zlokalizowanem na terytorium Federacji Rosyjskiej czy Białorusi, mogą zostać uznane za działania zagrażające państwowości rosyjskiej czy zagrożenie dla państw sojuszniczych. Nie ulega wątpliwości, że spójność polityczna Zachodu pozostanie w najbliższych miesiącach warunkiem koniecznym niedopuszczenia do realizacji kolejnego etapu polityki odzyskiwania przez Rosję strefy wpływów utraconej rozpadem ZSRR. Rezultatem przegranej wojny dla Federacji Rosyjskiej może być nie tylko zaprzepaszczenie szansy na realizację polityki mocarstwowe w Europie Środkowo-Wschodniej, ale także destabilizacja oraz głębokie zmiany w Białorusi.
Foto: PAP
[1] A. M. Dyner, Rosyjska polityka w zakresie odstraszania jądrowego, PISM 2020, nr 39/2020, źródło: https://pism.pl/publikacje/Rosyjska_polityka_w_zakresie_odstraszania_jadrowego [dostęp: 17.01.2023].
[2] Przyp. red. Rzecznik Prezydenta Federacji Rosyjskiej.
[3] M. Dyner, Rosyjska polityka w zakresie odstraszania jądrowego, dz. cyt.,, s. 3, [dostęp: 17.01.2023].
[4] Congressional Research Service, Russia`s Nuclear Weapons: Doctrine, Forces and Modernization, 2022, źródło: https://sgp.fas.org/crs/nuke/R45861.pdf [dostęp: 17.01.2023].
[5] L. Wachs, The Role of Nuclear Weapons in Russia`s Strategic Deterrence, SWP Comment, No. 68, 2022, źródło: https://www.swp-berlin.org/publications/products/comments/2022C68_NuclearWeaponsRussias_Deterrence.pdf [dostęp: 17.01.2023].
[6] Przyp. red. Zdolność odtworzeniowa to uzupełnienie strat wynikających z prowadzenia działań zbrojnych
za pomocą własnego potencjału, w tym strat ludzkich, sprzętu itd.
Comments are closed.