Scenariusze rozwoju wojny na Ukrainie a możliwa reakcja USA

Inwazja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę skłania ku refleksji nad możliwością zaangażowania się Stanów Zjednoczonych Ameryki w rozwiązanie konfliktu. Spełnienie się pesymistycznego dla Ukrainy scenariusza rozwoju konfliktu rosyjsko-ukraińskiego spowodowało dotychczas reakcję wielu państw, w szczególności w postaci nałożenia sankcji na Rosję.

W odniesieniu do rosyjskiej agresji, niniejsza analiza opiera się na następujących założeniach:

rozpoczęcie inwazji na Ukrainę przez Federację Rosyjską w dniu 24 lutego 2022 r. stanowi kolejny etap realizacji polityki mocarstwowej, mającej na celu odzyskanie przez Rosję strefy wpływów utraconej w wyniku rozpadu ZSRR;
celem politycznym wojny na Ukrainie jest uniemożliwienie Ukrainie dalszej integracji z Zachodem, w tym w strukturach UE oraz NATO;
Putin zamierza zrealizować cel polityczny wojny na Ukrainie poprzez zbrojne obalenie władz ukraińskich i ustanowienie marionetkowego, prorosyjskiego rządu, będącego stabilizatorem poszerzonej strefy wpływów.

Pomimo znacznej dysproporcji potencjałów, ukraińskie siły zbrojne w ciągu czterech dni zdołały m.in. odbić lotnisko w Hostomlu, zablokować w Chersoniu ofensywę z Półwyspu Krymskiego, nie dopuścić do zajęcia Kijowa czy obronić Charków. Jednakże, pomimo licznych strat, Federacja Rosyjska wysyła do boju kolejne jednostki, napotykając przy tym wyzwania w zakresie zaopatrzenia oraz heroiczną postawę Ukraińców. Na podstawie wyżej wymienionych założeń oraz dotychczasowych obserwacji rozwoju wojny na Ukrainie, wyniki przeprowadzonej analizy pozwoliły na określenie prawdopodobnego zaangażowania Stanów Zjednoczonych Ameryki w odniesieniu do możliwych scenariuszy rozwoju konfliktu zbrojnego.

1. Scenariusze rozwoju wojny na Ukrainie

Na podstawie określenia czterech możliwych scenariuszy rozwoju wojny na Ukrainie, przyporządkowane zostały prawdopodobne reakcje Stanów Zjednoczonych, wpisujące się w wieloletnie trendy postrzegania geostrategicznego znaczenia Ukrainy i Europy Wschodniej dla USA. Warto podkreślić, że prawdopodobny scenariusz tak pozytywny, jak i negatywny, w ocenie autora nie różnią się pomiędzy sobą istotnie co do prawdopodobieństwa ich wystąpienia. Istotnie mniej prawdopodobnym scenariuszem, względem trzech pozostałych, jest scenariusz niespodziankowy.

W scenariuszu najbardziej prawdopodobnym przedłużająca się inwazja na Ukrainę ujawni problem sił rosyjskich z zaopatrzeniem i logistyką. Pomimo zadania poważnych strat siłom zbrojnym Federacji Rosyjskiej przez Ukrainę wykorzystującą wsparcie międzynarodowe, Putin skieruje do walki kolejne jednostki. Wielotygodniowa walka doprowadzi zarówno do masowych zniszczeń na Ukrainie, jak i do wyczerpania możliwości gospodarczych dalszego prowadzenia pełnoskalowej wojny z wielu kierunków. Z uwagi na brak przejęcia inicjatywy przez którąkolwiek ze stron, Stany Zjednoczone Ameryki będą kontynuować wzmacnianie obecności militarnej na obszarze Wschodniej Flanki NATO, wspierać finansowo i sprzętowo Ukrainę, nakładać sankcje uderzające w gospodarkę rosyjską oraz wywierać presję na Federację Rosyjską w celu doprowadzenia do zawieszenia broni. Pomimo presji USA, Federacja Rosyjska nie zgodzi się na warunki kapitulacji mniej korzystne niż utrzymanie status quo a społeczność międzynarodowa nie będzie zdolna do przymuszenia Putina do jakichkolwiek ustępstw.

W scenariuszu pozytywnym dla Ukrainy, przedłużająca się ofensywa rosyjska zostanie przełamana lub zablokowana na pozycjach, które uniemożliwią osiągnięcie celu politycznego wojny. Scenariusz ten zmusi Federację Rosyjską do zaproponowania warunków zawieszenia broni akceptowalnych dla Ukrainy. Jednym z punktów zapalnych, podminowujących możliwość osiągnięcia trwałego zażegnania konfliktu, pozostanie kwestia uznania niepodległości samozwańczych republik – donieckiej i ługańskiej. W scenariuszu pozytywnym dla Ukrainy, wsparcie finansowe i materiałowe dla ukraińskich sił zbrojnych w połączeniu z koordynowanymi przez USA sankcjami nakładanymi przez coraz szerszą społeczność międzynarodową nie pozwolą Federacji Rosyjskiej na uzyskanie pozycji negocjacyjnej, pozwalającej na uzyskanie strategicznych korzyści z przeprowadzonej inwazji. Stany Zjednoczone Ameryki odegrają jedną z wiodących ról w wymuszeniu zawieszenia broni oraz doprowadzenia do osiągnięcia co najmniej status quo. USA będą także starały się wykorzystać porażkę Federacji Rosyjskiej do dalszego jej osłabienia, poprzez utrzymanie niektórych sankcji.

W scenariuszu negatywnym dla Ukrainy, siły ukraińskie zostaną pokonane w wyniku zaangażowania znacznie większego potencjału względem wykorzystanego podczas pierwszych czterech dób konfliktu. Putin, mając świadomość niewielkich postępów w początkowej fazie inwazji oraz siły oporu Ukraińców, zintensyfikuje inwazję kierując na Ukrainę uprzednio utrzymywane w odwodzie, doświadczone w boju jednostki. W wyniku wyniszczającej Ukrainę wojny, prowadzonej na przeważającej powierzchni państwa, znaczne straty po stronie ukraińskiej oraz brak zbrojnego wsparcia sił zbrojnych innych państw, doprowadzą do konieczności wszczęcia przez rząd ukraiński rozmów o warunkach zawieszenia broni. Federacja Rosyjska w pozycji zwycięzcy uzależni zakończenie inwazji od spełnienia szeregu warunków na czele z dymisją obecnego rządu, nie wykluczając możliwych roszczeń terytorialnych na obszarze lewobrzeżnej Ukrainy i obszarów leżących na wybrzeżu Morza Czarnego. Pomimo zaangażowania USA w postaci państwa koordynującego i kierującego kolejne sankcje, wsparcie materialne i finansowe Ukraińców nie pozwoli na przeciwstawienie się inwazji.

W scenariuszu niespodziankowym, pogłębiający się kryzys Federacji Rosyjskiej oraz impas inwazji na Ukrainie doprowadzi Putina do konieczności umiędzynarodowienia konfliktu, poprzez uzyskanie wsparcia sojuszniczych państw lub wykorzystanie broni jądrowej. W konflikt zbrojne włączą się państwa NATO lub Chińska Republika Ludowa. Co istotne, w przypadku umiędzynarodowienia konfliktu w Europie Wschodniej, zbrojna prezencja Chin, Japonii czy USA u arktycznych i pacyficznych wybrzeży Rosji wymusi podział sił i osłabi potencjał zabezpieczenia logistycznego i wspierania wyczerpanych sił rosyjskich, dokonujących przedłużającej się inwazji na Ukrainę.

2. Znaczenie Ukrainy i Europy Wschodniej dla strategicznych interesów geopolitycznych USA w latach 1991-2021

Aktualna postawa Stanów Zjednoczonych Ameryki względem inwazji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę wpisuje się w długofalowy trend spadku znaczenia geostrategicznego regionu Europy Wschodniej dla globalnych interesów USA. W okresie lat 1991-2001, obszar postsowiecki był jedną z najistotniejszych przestrzeni realizacji amerykańskich interesów globalnych. Jednakże, w opozycji do uwarunkowań zimnowojennych, w ostatniej dekadzie XX wieku Amerykanie byli świadomi możliwości względnie swobodnego rozwoju globalnej strefy wpływów, co wpłynęło na skorygowanie ich geostrategii. Począwszy na pojawieniu się nowych rynków inwestycyjnych, przez możliwość poszerzania strefy wpływów USA drogą promocji atrakcyjnej kultury, osiągnięcia politycznych korzyści wiązania państw postsowieckich z Zachodem w ich drodze demokratyzacji i liberalizacji a skończywszy na nawiązywaniu współpracy wojskowej, Stany Zjednoczone Ameryki cementowały zwycięstwo nad pogrążoną w kryzysie spadkobierczynią ZSRR.

Równolegle do zażegnania dalszego rozwoju konfliktu w państwach byłej Jugosławii czy przesunięcia wschodniej granicy NATO, USA osiągnęło sukces geostrategiczny w wyniku przystąpienia Ukrainy do Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej. Memorandum Budapesztańskie o Gwarancjach Bezpieczeństwa podpisały Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Rosja, porozumiewając się w zakresie respektowania suwerenności i nienaruszalności terytorialnej Ukrainy. Pogrążona w kryzysie Rosja odzyskała ponad 1 700 rakiet nuklearnych pozostających na terytorium Ukrainy po rozpadzie ZSRR a Stany Zjednoczone doprowadziły do pokojowego rozbrojenia trzeciej potęgi nuklearnej świata. Ukraina otrzymała gwarancje bezpieczeństwa, którą niemal 20 lat później złamała Rosja przy względnej bierności pozostałych sygnatariuszy.

Istotną reorientację geostrategiczną zapoczątkował atak na World Trade Center. Począwszy od dwudziestoletniego zaangażowania w Wojnę w Afganistanie, przez II Wojnę w Zatoce Perskiej, a skończywszy na punktowych operacjach kontrterrorystycznych na całym świecie, USA realizowały strategiczny interes geopolityczny, zwalczając przeciwnika niepaństwowego. Obszarami realizacji wojny z międzynarodowym terroryzmem był w szczególności Bliski Wschód, Azja Centralna czy Afryka Wschodnia. Istotność geostrategiczna europejskiego regionu postsowieckiego wynikała przede wszystkim z wykorzystania art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego do skutecznego wezwania europejskich państw sojuszniczych NATO do walki z terroryzmem pod przewodnictwem zaatakowanych Stanów Zjednoczonych. Spadek strategicznego znaczenia europejskiego obszaru postradzieckiego zauważyła i wykorzystała Federacja Rosyjska. Kilkuletnie rządy Władimira Putina doprowadziły do stabilizacji Rosji, co pozwoliło na skuteczne zablokowanie geostrategicznych interesów państw europejskich. Wywołując Wojnę w Gruzji w 2008 r., Rosja zablokowała realizację planu pogłębionej integracji i współpracy Białorusi, Ukrainy oraz państw kaukaskich z Unią Europejską, wysyłając jednocześnie Zachodowi wyraźny sygnał o skutkach naruszania interesów rosyjskich w obszarze postradzieckim. Jednakże, dopiero kryzys uwidocznił i zdynamizował właściwe zagrożenie hegemonii USA; w dobie największego kryzysu finansowego, to Chińska Republika Ludowa utrzymywała roczne tempo wzrostu PK na poziomie 9,4-9,6% [1].

Ogłoszona w listopadzie 2011 r. przez administrację Baracka Obamy reorientacja geostrategiczna USA, wskazała konieczność skupienia dotychczas globalnie rozproszonej potęgi amerykańskiej na obszarze Azji Południowo-Wschodniej. Amerykański pivot na Pacyfik wiązał się z rezygnacją z zaangażowania militarnego i poszerzania stref wpływów na obszarach o niższej istotności geostrategicznej, w tym na europejskim obszarze postradzieckim. Wykorzystując te uwarunkowania, Federacja Rosyjska już w 2014 r. zajęła Półwysep Krymski oraz doprowadziła do destabilizacji Obwodu Ługańskiego i Obwodu Donieckiego. Nie ulega wątpliwości, że zarówno sankcje nałożone przez USA oraz UE, jak i próba odstraszania Rosji poprzez zwiększenie kontyngentu wojsk sojuszniczych we Wschodniej Flance NATO nie stanowiły skutecznych narzędzi powstrzymania Federacji Rosyjskiej od destabilizacji Ukrainy. Równolegle, Federacja Rosyjska utrwaliła pozycję wiarygodnego i silnego partnera militarnego na Bliskim Wschodzie, angażując się w zwalczanie ISIS na obszarze zdominowanym przed dekadą przez USA.

Już w pierwszym roku prezydentury, Joe Biden dał wyraźny sygnał względem oparcia europejskiej architektury bezpieczeństwa o silną pozycję Niemiec, mającą w zamyśle równoważenie wpływów Rosji. Jednakże, Federacja Rosyjska wiąże politycznie Republikę Federalną Niemiec strategicznymi interesami w zakresie podaży paliw płynnych, umożliwiających zarówno osiąganie korzyści długoterminowych, jak i doraźnymi korzyściami w spółkach energetycznych dla prominentnych i wpływowych polityków, zarówno niemieckich, jak i innych państw wspólnoty.

Współczesne przeobrażenia globalnego układu sił zmuszają USA do skupienia potęgi na powstrzymywaniu dalszego wzrostu pozycji Chin na obszarze oddalonym tysiące kilometrów od Europy. Dopóki wojna na Ukrainie nie doprowadzi do zaburzenia ładu międzynarodowego w Eurazji, naruszającego zdolność Stanów Zjednoczonych Ameryki do dalszej obrony pozycji hegemonicznej względem rosnącej potęgi Chin lub uniemożliwiającego utrzymanie dotychczasowych wpływów politycznych i ekonomicznych w strukturach europejskich, dopóty USA nie będzie miało skłonności do bezpośredniej interwencji zbrojnej w wojnie na Ukrainie (niezależnie od udzielanego wsparcia miltarnego).

[1] Dane dostępne na portalu World Bank, źródło: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?locations=CN [dostęp: 26.02.2022].

Dla potrzeb niniejszej analizy przyjęta została definicja geostrategii jako strategicznej realizacji interesów geopolitycznych, autorstwa Zbigniewa Brzezińskiego (Z. Brzeziński, Wielka Szachownica, przeł. T. Wyżyński, wyd. Politeja, Warszawa 1999).