Tekst przygotowany w ramach Akademii INE, cyklu publikacji tworzonych przez młodych analityków i praktykantów Instytutu Nowej Europy.
Ostatnie rozmowy dyplomatyczne między Erdoğanem i Putinem, które miały miejsce 2 listopada br., uznane zostały przez obserwatorów sytuacji międzynarodowej za sukces tureckiej dyplomacji. Przywrócenie Rosji do porozumienia ONZ w sprawie dostaw zboża do Europy i reszty świata stanowi znaczący ruch geopolityczny pozwalający Ankarze na zyskanie strategicznej pozycji międzynarodowej w konflikcie.
Umowa Black Sea Grain Initiative, o której mowa, została przyjęta i wynegocjowana 22 lipca przez Organizację Narodów Zjednoczonych, w ramach której Turcja przyjęła funkcję mediatora w konflikcie Rosja-Ukraina. Stanowi to realizację założeń doktryny Davutoğlu, która uwzględniając realną pozycję geopolityczną Turcji w stosunkach międzynarodowych, pozwala na stosowanie narzędzi „soft power” takich jak mediacje, aby oddziaływać na środowisko międzynarodowe. Układ zakładał czas obowiązywania na 120 dni, zaś jego celem było zapewnienie gwarancji bezpieczeństwa dostaw żywności z terenów objętych wojną[1]. W ramach nadzoru funkcjonowania układu powstało Wspólne Centrum Koordynacyjne Inicjatywy Zbożowej Morza Czarnego, w którego skład wchodziły nie tylko państwa bezpośrednio zaangażowane, takie jak Ukraina czy Rosja, ale także przedstawicielstwo Turcji, co zostało uznane przez komentatorów za sukces rządu tureckiego[2].
Kontrola nad podtrzymaniem przyjętego ładu jest dla Ankary szansą na wzmocnienie pozycji w kształtowaniu bezpieczeństwa regionalnego, a także ukazanie wizerunku istotnego gracza na arenie międzynarodowej, jeśli chodzi o relacje pozostałych państw z Rosją.
W ostatnich dniach października doszło do zawieszenia warunków umowy ze strony Rosji, co spotkało się z natychmiastową reakcją tureckiego MSZ. Recep Tayyip Erdoğan zdecydował się na bezpośrednie skontaktowanie się z Putinem 2 listopada w celu przekonania go do przywrócenia ruchu morskiego na terenach okupowanych. Komentując negocjacje w mediach narodowych Erdoğan przyznał, że udało się przekonać prezydenta Rosji do przywrócenia bezpieczeństwa dostaw żywności[3]. Ponownie ukazało to wzrost znaczenia Ankary w rokowaniach z Federacją Rosyjską, zważywszy na realizowaną przez Moskwę politykę wobec państw zachodnich wspierających Ukrainę w konflikcie zbrojnym.
Celem władz tureckich jest obecnie stworzenie neutralnych relacji z Rosją, tak aby docelowo stać się mediatorem w kontekście wojny na Ukrainie oraz stać się głównym, a nawet jedynym graczem pomiędzy skonfliktowanymi stronami oraz ich sojusznikami. Zagwarantowałoby to lepszą pozycję Turcji m.in. w negocjacjach z Unią Europejską, a także ukazałoby jej wizerunek jako potencjalnego sojusznika, z którym trzeba się liczyć.
Ponadto uwzględniając ostatnie osiągnięcie Erdoğana, jakim jest przedłużenie umowy przed ostatecznym upływem terminu, powoduje, że Ankara staje się coraz ważniejszym graczem w rozmowach z Federacją Rosyjską[4].
Turcja jako hub energetyczny
W trakcie rozmów w październiku, prezydent Rosji zaproponował utworzenie na terenie państwa tureckiego hubu energetycznego umożliwiającego tranzyt energii do Europy[5]. Według oświadczenia Erdoğana, tuż po spotkaniu zlecono ministrom ds. energii obu państw rozpoczęcie badań w celu utworzenia centrum dystrybucji gazu. Temat ponownie powrócił podczas rozmów bilateralnych na początku listopada w trakcie omawiania powrotu Moskwy do układu o dostawach zboża. Realizując swoje zadania jako mediator w konflikcie Rosja-Ukraina, Turcja także próbuje osiągnąć swoje cele polityki zagranicznej, które od paru lat skutecznie realizuje. Ankara przed wydarzeniami na Ukrainie starała nawiązywać współpracę z Unią Europejską w ramach tranzytu energii. Dostawy energii miał według projektu przebiegać z Azerbejdżanu, poprzez Bałkany, aż do centrum UE poprzez rurociąg TurkStream. Jednak struktury unijne, nie wykazywały chęci nawiązania umowy tranzytowej. Kładąc w tamtym okresie nacisk na transformację energetyczną oraz mając zapewnione dostawy z Rosji. Obecnie Europa stoi przed ogromnym wyzwaniem energetycznym, w którym dostawy energii są zagrożone. Stanowi to szansę na powrót do negocjacji oraz projektu dostaw energii, które zapewniłyby Turcji silną pozycję w Europie w obliczu zagrożeń bezpieczeństwa energetycznego. Utworzenie hubu energetycznego miałoby nie tylko ogromne znaczenie dla relacji rosyjsko-tureckich, ale także mogłoby zmienić pozycje geopolityczną Turcji na Bliskim Wschodzie, gdzie nadal toczy się rywalizacja o pozycję hegemona regionalnego. Jak oświadczył turecki prezydent:
„Teraz Turcja jest centrum gazu ziemnego i energii. W związku z tym będzie też eksport energii od nas”[6].
Jest to wysoka rangą deklaracja, która będzie kształtować dalsze kroki Ankary wobec UE, ale także samej wojny na Ukrainie. Dotychczas Turcja jako członek NATO nie przyłączyła się do sankcji nakładanych na Rosję, co daje możliwość dalszej współpracy energetycznej[7]. Ponadto Putin komentując utworzenie hubu energetycznego w Turcji oznajmił:
Erdoğan jest przywódcą, który dotrzymuje słowa. Pogodzenie się z nim może być trudne. Jednak po uzgodnieniu i uścisku dłoni dotrzymuje obietnicy. Od tego zależy również wybór Türkiye jako nowego centrum dystrybucji gazu ziemnego [8].
W dobie obecnych wydarzeń świadczy to o dalszym rozkwicie współpracy turecko-rosyjskiej, a także wyraża specyfikę tych relacji opierających się naprzemienne na kooperacji oraz rywalizacji czego przykładem może być Bliski Wschód oraz Kaukaz Południowy.
Foto: PAP/EPA
[1] The Black Sea Grain Initiative: What it is, and why it’s important for the world, https://turkiye.un.org/en/201845-black-sea-grain-initiative-what-it-and-why-its-important-world, dostęp:19.11.2022.
[2] Joint Coordination Centre for the Black Sea Grain Initiative, https://www.un.org/en/black-sea-grain-initiative/background, dostęp: 19.11.2022.
[3] Turkey says grain shipments in Black Sea will resume with Russia’s agreement, https://www.washingtonpost.com/world/2022/11/02/grain-deal-ukraine-turkey-russia/, dostęp:19.11.2022.
[4] Tweet Sekretarza Generalnego ONZ ws. umowy, https://twitter.com/antonioguterres/status/1593151007714078722?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1593151007714078722%7Ctwgr%5E90f1604143245a9054f42f4789413b615623bb7a%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.un.org%2Fen%2Fblack-sea-grain-initiative, dostęp:19.11.2022.
[5] Erdoğan announces deal with Putin to create gas hub in Turkey, https://www.theguardian.com/world/live/2022/oct/19/russia-ukraine-war-live-russia-warns-of-fight-for-kherson-in-very-near-future-hundreds-of-thousands-in-ukraine-without-water-or-power?filterKeyEvents=false&page=with:block-635025ae8f08032b8dcabdf7#block-635025ae8f08032b8dcabdf7, dostęp:19.11.2022.
[6] Ibidem.
[7] Erdogan instructs government to start work on Russian gas hub, https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/erdogan-instructs-government-to-start-work-on-russian-gas-hub/, dostęp: 20.11.2022.
[8] Putin calls Erdogan strong leader and tough but reliable partner, https://tass.com/politics/1528839, dostęp: 20.11.2022.
Comments are closed.