Szachtar Donieck – wizytówka Ukrainy i Rinata Achmetowa

Analiza w skrócie:

Szachtar Donieck – wizytówka Ukrainy i Rinata Achmetowa (pdf)Pobierz

– Szachtar Donieck jest współczesnym ambasadorem Ukrainy, a jego sukcesy i regularne występy w europejskich rozgrywkach działają na korzyść Kijowa.

– Za sukcesem klubu na arenie krajowej i międzynarodowej stoi najbogatszy ukraiński oligarcha – Rinat Achmetow.

– Sukces klubu w Pucharze UEFA w 2009 roku został wykorzystany w walce politycznej wewnątrz kraju.

– Od czasu wybuchu konfliktu o Donbas, Szachtar Donieck wzmocnił działania pro-społeczne w kraju, szczególnie w rejonie objętym działaniami militarnymi. Tym samym klub stał się ważnym elementem budowy tożsamości ukraińskiej we wschodniej części Ukrainy.

Szachtar Donieck ważnym klubem w Europie

Na Ukrainie jest kilka klubów piłkarskich, których właścicielami są oligarchowie. Stanowią one swego rodzaju wizytówkę sportową do kontaktów nie tylko z przedstawicielami innych stowarzyszeń w kraju, ale również z prezesami zagranicznych klubów, biznesmenami chętnymi zainwestować w reklamę lub politykami, którzy traktują wizytę na meczu jako okazję do nawiązania nowych – intratnych – relacji. Ponadto własny zespół daje możliwość do stałego promowania swojej osoby poprzez najpopularniejszą dyscyplinę sportową na świecie.

Jednym z takich klubów jest Szachtar Donieck. W październiku tego roku rozpoczął on swój 15. sezon w Lidze Mistrzów UEFA – najbardziej prestiżowych i eksponowanych medialnie rozgrywkach klubowych na świecie. Mowa tutaj o okresie po rozpadzie Związku Radzieckiego, czyli czasie, w którym rywalizacja klubów ze wschodniej Europy z czołowymi klubami zachodnioeuropejskimi stała się dużo trudniejsza. Mimo wszystko klub ze wschodniej Ukrainy zdołał wejść do czołówki europejskiego futbolu i utrzymuje się tam już od kilkunastu lat. Szachtar Donieck w rankingu UEFA zajmuje obecnie 12. miejsce, co plasuje go w ścisłej elicie – najwyżej spośród klubów wszystkich państw poradzieckich. Konflikt w Donbasie nie wpłynął destrukcyjnie na klub, jak prognozowano w 2014 roku. Co więcej – zdaje się, że wzmocnił on swoją pozycję oraz znaczenie dla kraju i regionu. Za działaniami klubu stoi najbogatszy obywatel Ukrainy.

Najbogatszy oligarcha za sterami

Rinat Achmetow, bo o nim mowa, swój kapitał skoncentrował w potężnej donieckiej grupie kapitałowej System Capital Management – SCM – w skład której wchodzą m.in.: Metinvest Holding – przemysł wydobywczy i hutniczy; DTEK – biznes energetyczny; FUIB – pierwszy ukraiński bank międzynarodowy; Media Group Ukraine – telewizja, Internet, wydawnictwo; oraz ESTA Holding – nieruchomości. Ponadto spółka SCM obejmuje także klub piłkarski Szachtar Donieck oraz stadion Donbass Arena.

Achmetow został prezesem klubu piłkarskiego Szachtar 11 października 1996 roku, po tym jak w wyniku zamachu bombowego na stadionie zginał ówczesny prezes Akhat Bragin. Po przejęciu sterów przez ukraińskiego oligarchę od razu rozpoczęto szereg przemian. Zbudowano nowe obiekty treningowe, zainwestowano w szkółkę i zdecydowano się na przeprowadzenie międzynarodowych transferów. W 2000 roku Szachtar Donieck po raz pierwszy w historii wszedł do fazy grupowej Ligi Mistrzów UEFA. Od 1996 roku klub sięgnął 13 razy po mistrzostwo kraju (4 razy z rzędu w latach 2017-2020), 13 razy po puchar Ukrainy (łącznie z sukcesem w 1995 roku), oraz 8 razy po Superpuchar (15 razy był finalistą). Największe sukcesy międzynarodowe to ćwierćfinał Ligi Mistrzów UEFA w sezonie 2010/2011, zdobycie Pucharu UEFA w 2009 roku po pokonaniu w finale Werderu Brema, oraz półfinał Ligi Europy UEFA w 2016 roku. Do tego można również dodać finał Superpucharu UEFA z 2009 roku. Okres od przejęcia sterów przez Achemtowa jest określany przez kibiców ukraińskiego klubu jako sportowy rozkwit Szachtara Donieck. Dodatkowo największe derby piłkarskie na Ukrainie, czyli rywalizacja z Dynamem Kijów, określane mianem ukraińskiego klasyku (раинское«классико») ukształtowały się około 2000 roku, kiedy to Szachtar zaczął święcić większe sukcesy.

Achmetow inwestuje bardzo dużo w klub i traktuje go w dwojaki sposób. Z jednej strony przez lata wspierał ukraińską młodzież, dawał szansę na sportowy start, a obecnie wspiera akcje humanitarne w Donbasie. Z drugiej strony, klub jest dla niego inwestycją, która pozwala na budowę międzynarodowej opinii, nawiązywanie zagranicznych kontaktów i utrzymywanie wpływów w Doniecku, gdzie wciąż trwa konflikt. Majątek Rinata Achmetowa jest wyceniany na 5,7 miliardów dolarów. W ciągu lat wspierał on kilka ugrupowań politycznych: Partię Regionów, której wieloletnimi liderami byli były premier Mykoła Azarow oraz były premier i prezydent Wiktor Janukowycz; Blok Opozycji, raczej prorosyjski w swoich poglądach; Partię Radykalną Ołeha Laszki; oraz Batkiwszczynę Julii Tymoszenko. W ukraińskich mediach można wyczytać, że oligarchia nie ma sprecyzowanego gustu politycznego, a zmienia się on w zależności od pojawiających się szans na utrzymanie wielkiego konglomeratu własnych biznesów. Achmetow utrzymuje bardzo dobre stosunki z premierem Denisem Szmyhalem oraz dobre stosunki z prezydentem Zełeńskim. W wyborach samorządowych Achmetow z jednej strony wsparł Sługę Narodu, a z drugiej kandydatów reprezentujących partie opozycyjne.

Świętowanie po zwycięstwie w Pucharze UEFA

Szczególnie ciekawy jest okres, w którym Szachtar Donieck odniósł swój największy sukces – chodzi o zwycięstwo w Pucharze UEFA (dzisiaj Liga Europy UEFA). Świętowanie sukcesu w Doniecku w 2009 roku szybko przerodziło się w polityczny manifest. Lider Partii Regionów Wiktor Janukowycz wygłosił przemówienie, w którym jasno dał do zrozumienia, iż sukces Szachtara na europejskiej arenie jest również sukcesem Partii Regionów, która wówczas stanowiła o sile parlamentarnej kraju. Powiązanie klubu z ugrupowaniem politycznym Wiktora Janukowycza nie było w żadnym stopniu zaskakujące, ponieważ obwód doniecki był jednym z najważniejszych politycznych bastionów Partii Regionów, a sam Achmetow od lat wspierał tę partię, szczególnie od momentu Pomarańczowej Rewolucji. Szachtar oraz jego sukcesy na arenie międzynarodowej stały się platformą budowy kapitału politycznego Wiktora Janukowycza, które po części doprowadziły do zwycięstwa w wyborach prezydenckich w 2010 roku. Motywacje Achmetowa były zatem oczywiste – chodziło mu o zabezpieczenie olbrzymiego konsorcjum biznesowego, a wsparcie polityczne jest w tym procesie niezbędne.

Klub w czasie konfliktu o Donbass

Znaczenie klubu nie uległo dekonstrukcji od momentu, kiedy wybuchł konflikt w Donbasie w 2014 roku. W warunkach regularnych działań zbrojnych trudno organizować funkcjonowanie klubu piłkarskiego, szczególnie, gdy działania wojenne prowadzone są kilkaset metrów od stadionu, a ośrodek treningowy klubu został zniszczony. Dlatego Szachtar Donieck mecze domowe zaczął rozgrywać w oddalonym o 1000 km Lwowie. Później Szachtar przeniósł rozgrywanie swoich meczów do Charkowa, a od maja tego roku domowe mecze rozgrywa na Stadionie Olimpijskim w Kijowie. Wybudowana na Mistrzostwa Europy w piłce nożnej w 2012 roku Donbass Arena, która kosztowała 400 mln dolarów, od momentu wybuchu konfliktu stoi pusta. Obecność reprezentacji na wschodzie kraju w trakcie najważniejszego sportowego wydarzenia w historii Ukrainy miała pomóc wzbudzić poczucie jedności w całym narodzie, a w regionie Donbasu, gdzie istniały (i nadal istnieją) silne rosyjskie wpływy, wzmocnić ukraińską tożsamość.

Istotny ambasador Ukrainy

Obok futbolu reprezentacyjnego, to właśnie Szachtar stał się głównym ambasadorem Ukrainy w świecie futbolu, a jego znaczenie wzrosło po 2014 roku. Po wybuchu konfliktu w Donbasie i konieczności ucieczki, by móc normalnie funkcjonować jako organizacja sportowa, Szachtar nie zrezygnował z utrzymania jakości sportowej. Rinat Achmetow, który jest wielkim miłośnikiem futbolu, wiedział, że szczególnie teraz potrzebna jest silna drużyna, zdolna konkurować na europejskiej arenie. Sukces sportowy klubu zawsze wiąże się ze wzrostem znaczenia społecznego, a świadomy tego właściciel może w ten sposób budować odpowiednią platformę wprowadzania zmian. Szachtar Donieck jest klubem, który umiejętnie oddziałuje na społeczeństwo. W 2018 roku Szachtar utworzył fundację „Shakhtar Social”, która stała się jednym z głównych elementów życia całej organizacji. Klub poprzez fundację promuje takie wartości jak ochrona zdrowia, tolerancja, edukacja, czy równość płciowa. Sztandarowym celem jest walka z wykluczeniem społecznym. Olbrzymim sukcesem jest fakt, że Szachtarowi i jego fundacji udaje się kontynuować program, szczególnie na wschodzie kraju w regionie objętym konfliktem. Klub z Doniecka w trakcie sporu militarnego stał się miejscem, w którym dzieci i społeczność kibicowska jest w stanie czerpać korzyści z racji funkcjonowania fundacji Szachtara, mimo, że piłkarze domowe mecze od 6 lat rozgrywają poza macierzystym obiektem. Działania te doceniają obserwatorzy z zagranicy i w 2019 roku projekt fundacji Szachtara „Come On, Let’s Play!” otrzymał na konferencji European Football for Development Network nagrodę „More Than Football” w uznaniu społecznych działań klubu.

Należy pamiętać, że skutki tych działań w długiej perspektywie wpłyną pozytywnie na budowę tożsamości ukraińskiej, ze szczególnym uwzględnieniem wschodniego regionu kraju. Klub – świadomie bądź nie – w duchu pozytywnych wartości kreuje nową lokalną społeczność ukraińską, która za kilkanaście lat może wyraźnie odrzucać wpływy rosyjskości – kulturowe, społeczne oraz polityczne.

Powyżej wskazane kwestie w połączeniu z sukcesem sportowym oraz regularną ekspozycją klubu ze wschodniej Ukrainy w międzynarodowych rozgrywkach, a także w strukturach organizacyjnych futbolu europejskiego, pomagają jednoznacznie stwierdzić, iż Szachtar Donieck pełni obecnie funkcję jednego z najważniejszych ambasadorów Ukrainy na zewnątrz kraju. Od czasu wybuchu konfliktu w Donbasie stał się wręcz jednym z kluczowych elementów utrzymania tożsamości ukraińskiej w spornym regionie, a także symbolicznym sukcesem legitymizującym administrację Ukrainy nad problemowym obszarem. Władze kraju, niezależnie jakie nastawienie prezentują wobec Rosji i samego konfliktu, pozwalają utrzymać Rinatowi Achmetowi swój gigantyczny majątek, bo wiedzą, że rozsądnie inwestuje on w klub, który swoimi sukcesami na boisku i poza nim pomaga Ukrainie zyskać przychylność międzynarodowej opinii publicznej.

Autorzy:

Aleksander Olech – Specjalista w dziedzinie terroryzmu i bezpieczeństwa w Europie, a także międzynarodowych konfliktów zbrojnych i migracji. Obecnie doktorant nauk o bezpieczeństwie w Akademii Sztuki Wojennej. Prezentował swoje badania na międzynarodowych konferencjach m.in.: w Wielkiej Brytanii, Francji, Turcji oraz na Ukrainie.

Mieszko Rajkiewicz – Doktorant na Wydziale Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalista z zakresu polityzacji i globalizacji sportu. Prowadzi badania dotyczące dyplomacji sportowej oraz znaczenia „soft power” we współczesnym sporcie.