Szanse i wyzwania dla Polski, wynikające z osłabienia rosyjskiego ośrodka siły

Artykuł w skrócie:

Polska staje przed dziejową szansą istotnego, pośredniego osłabienia rosyjskiego ośrodka siły poprzez udzielanie Ukrainie wsparcia w przeciwstawianiu się inwazji Federacji Rosyjskiej.
Do głównych szans Polski, wynikających z dotychczasowych rezultatów wojny w Ukrainie, należy zdynamizowanie powiązań politycznych, gospodarczych i społecznych w europejskim obszarze postsowieckim.
Do głównych wyzwań Polski należy natomiast zdynamizowanie procesu federalizacji Unii Europejskiej pod niemieckim przewodnictwem oraz wprowadzenie systemowych rozwiązań, kierowanych do uchodźców wojennych z Ukrainy[1].

Niemiecki i rosyjski ośrodek siły zapisały się w historii państwowości polskiej jako podmioty wielokrotnie zagrażające suwerenności i niepodległości państwa. Uwzględniając długookresowe prawidłowości kształtowania się międzynarodowego układu sił w Europie, istotne jest poddanie analizie współczesnych uwarunkowań rozwoju pozycji międzynarodowej Polski. Osłabienie rosyjskiego ośrodka siły wraz z wizerunkową klęską niemieckiej Ostpolitik stanowi warunki do rozwoju wpływu Polski na europejski obszar postsowiecki.

Niniejsza analiza opiera się na następujących założeniach:

osłabienie Federacji Rosyjskiej ogranicza jej możliwości prowadzenia polityki odzyskania strefy wpływów utraconych poprzez rozpad ZSRR;
Niemcy i Francja nie mają woli politycznej do całkowitego zerwania intratnych powiązań gospodarczych z Rosją, przez co zdolność Unii Europejskiej do osłabiania Rosji sankcjami jest ograniczona;
Polska staje się liderem europejskiego obszaru postsowieckiego, a utrzymanie tej pozycji jest w jej strategicznym interesie.

Szanse dla Polski związane z rezultatami wojny w Ukrainie

Do najistotniejszych dla Polski rezultatów wojny w Ukrainie w aspekcie geopolitycznym należy osłabienie rosyjskiego ośrodka siły. W interesie Polski, aspirującej do roli lidera państw europejskiego obszaru postsowieckiego, jest działanie na rzecz obniżenia potencjału Federacji Rosyjskiej pośrednio i w możliwie jak największym stopniu, przede wszystkim w celu uniemożliwienia dalszej realizacji polityki odzyskiwania strefy wpływów, utraconej przez Rosję w wyniku rozpadu ZSRR. Warto podkreślić, że europejski obszar postsowiecki jest przestrzenią, w której Polska jest w stanie skutecznie konkurować o realizację strategicznych interesów z Niemcami, wykorzystującymi Unię Europejską jako instrument realizacji własnej polityki gospodarczej i zagranicznej. Nie ulega wątpliwości, że działanie na rzecz federalizacji UE, wraz ze zniesieniem zasady jednomyślności czy wprowadzeniem ponadnarodowych list wyborczych do Parlamentu Europejskiego, stanowią rozwiązania wzmacniające rolę Niemiec jako najbogatszego i najludniejszego państwa w decyzyjności w strukturach unijnych. Niemcy również są zainteresowane poszerzeniem strefy wpływów w strefie postsowieckiej, co stawia interes Polski na kursie kolizyjnym. W kontekście utrzymywania pozycji jednego z najaktywniejszych sojuszników USA i Wielkiej Brytanii na polu militarnym Polska powinna odgrywać rolę państwa działającego na rzecz akcesji Szwecji i Finlandii do struktur NATO. W przyszłości, strategiczną szansą będzie akcesja kolejnych państw sąsiadujących bezpośrednio z Rosją, co pozwoli na istotne odciążenie Polski z roli jednego z głównych państw frontowych sojuszu. Równolegle, Polska powinna zabiegać nie tylko o wzmocnienie potencjału własnych sił zbrojnych, ale także o powiększenie potencjału państw wschodniej flanki i zyskania roli państwa dynamizującego współpracę sojuszniczą. Istotne jest także włączanie do współpracy militarnej sił zbrojnych Ukrainy po zakończeniu konfliktu, w celu zdobycia bezcennego doświadczenia w walce z prawdopodobnym agresorem.

W aspekcie politycznym należy lobbować na rzecz akcesji Ukrainy do struktur Unii Europejskiej pod warunkiem możliwie najsilniejszego powiązania obu państw, w szczególności wspólnymi interesami gospodarczymi. Z uwagi na postawę Węgier wobec Rosji, Polska powinna zabiegać o akcesję Ukrainy jako państwa silnie połączonego bilateralną, wielowymiarową siecią polsko-ukraińskich interesów. Ukraina jest państwem szczególnie ważnym w kontekście działania na rzecz niedopuszczenia do federalizacji Unii Europejskiej pod przewodnictwem niemieckim oraz równoważenia głosu najludniejszych państw UE. W kontekście gospodarczym Polska powinna przede wszystkim wykorzystać liczne dowody na skuteczność polskich systemów uzbrojenia[2] na polu walki, do tworzenia nowych rynków eksportu zbrojeń oraz inwestycji w produkcję zlokalizowaną w Polsce. Pozytywną zmianę jakościową i ilościową polskiego przemysłu zbrojeniowego można osiągnąć także poprzez partnerską współpracę w zakresie produkcji zbrojeń na licencjach ukraińskich w celu utrzymania stałego zaopatrzenia Ukrainy. Istotne jest także ułatwienie Ukraińcom przenoszenia biznesów z Ukrainy do Polski, w szczególności w aspekcie prawno-administracyjnym. Ważną szansą jest także wykorzystanie infrastruktury kolejowej do rozwoju sieci transportowej, łączącej Ukrainę z portami bałtyckimi oraz Polskę z portami czarnomorskimi, na mocy decyzji Ukrainy o przejściu na europejski standard szerokości torów kolejowych. Warto podkreślić, że wśród ponad 1,2 miliona uchodźców, którzy otrzymali numer PESEL[3], duża grupa to kobiety w wieku produkcyjnym, które w obliczu utworzenia systemowego rozwiązania opieki nad dziećmi, będą w stanie podjąć zatrudnienie. W szczególności Ukraińcy przebywający w Polsce na uchodźctwie są w stanie zaspokoić popyt na pracę w wielu branżach (w tym niewymagających natychmiastowego przełamania bariery językowej), co przyczyni się nie tylko do pogłębienia integracji społecznej, ale także do poprawy najczęściej niekorzystnej sytuacji finansowej.

W kontekście demograficznym istotny jest fakt, że nawet w przypadku pozostania kilkunastu procent uchodźców na terenie Polski po zakończeniu konfliktu zbrojnego[4] nastąpi skokowy przyrost osób w wieku produkcyjnym oraz dzieci w proporcji do liczby osób w wieku nieprodukcyjnym. Dla polskiego społeczeństwa oznacza to pozytywną zmianę zaburzonej struktury demograficznej, w której przyrost osób w wieku poprodukcyjnym powoduje, że już co piąty Polak ma więcej niż 60 lat. Równolegle, w aspekcie społecznym, szansą dla Polski jest nawiązanie wielu relacji polsko-ukraińskich oraz poznania elementów kultury obu narodów, które były dotychczas obarczone wieloma negatywnymi stereotypami. Utrzymanie obecnej dynamiki i poziomu oddolnego zaangażowania się społeczeństwa polskiego w niesienie pomocy humanitarnej oraz wsparcie Ukraińców w funkcjonowaniu w polskim społeczeństwie jest również pozytywne w kontekście budowy społeczeństwa obywatelskiego. Warto podkreślić, że również pogłębienie umiejętności posługiwania się językiem polskim przez obywateli Ukrainy stanowi jedną z nielicznych możliwości poszerzenia liczby osób posługujących się jednym z najtrudniejszych języków do nauki dla obcokrajowców w skali globalnej. Równolegle, istotne jest dążenie do bezwarunkowego, oficjalnego rozstrzygnięcia kwestii rzezi wołyńskiej czy oddawania czci Stiepanowi Banderze w celu niedopuszczenia do wykorzystania kwestii dzielących Polaków i Ukraińców przez rosyjskie służby specjalne, ich agentów wpływu czy „pożytecznych idiotów”, stanowiących rosyjskie narzędzie wojny informacyjnej. Dziejowa szansa rozstrzygnięcia sporów dzielących Polaków i Ukraińców wzmacniana jest nie tylko świadomością Ukraińców o wybitnie pro-ukraińskiej postawie Polski, ale także doświadczeniem rzeczywistego obrazu bardzo pozytywnych stosunków polsko-ukraińskich.

Wyzwania dla Polski wynikające z dotychczasowych rezultatów wojny w Ukrainie

Do najistotniejszych dla Polski wyzwań, wynikających z rezultatów dotychczasowego przebiegu wojny w Ukrainie, należy względne ustabilizowanie pozycji Niemiec jako dominującego mocarstwa w Europie. Pomimo wizerunkowego fiaska Ostpolitik, uzależnione energetycznie od Federacji Rosyjskiej Niemcy, nawet w przypadku osiągnięcia woli politycznej do reorientacji prorosyjskiej polityki względem Europy Wschodniej, będą opóźniały zerwanie najistotniejszych dla Kremla stosunków gospodarczych. Zdynamizowanie działania na rzecz federalizacji Unii Europejskiej stanowi jednocześnie naturalne źródło konfliktów z Polską. Republika Federalna Niemiec najprawdopodobniej będzie wykorzystywała instrumenty unijne do zahamowania działań na rzecz szybkiej akcesji Ukrainy oraz państw Bałkanów Zachodnich, przygotowujących się do wstąpienia do Unii Europejskiej. Pomimo faktu, że Niemcy samodzielnie nie stanowią siły politycznej zdolnej do kształtowania decyzji NATO, to współczesne stosunki amerykańsko-niemieckie mogą stanowić źródło nacisku Berlina na kształtowanie decyzji sojuszniczych w odniesieniu do wschodniej flanki.

W kontekście politycznym dotychczasowe rezultaty wojny w Ukrainie wyraźnie wskazują, że zarówno Niemcy, jak i Francja, nie są skłonne do zmiany stosunków z Rosją, co skutkuje osłabieniem oddziaływania sankcji międzynarodowych. Szczególna różnica w powiązaniach niemiecko-rosyjskich oraz francusko-rosyjskich występuje w kontekście poziomu uzależnienia największych gospodarek UE od dostaw paliw płynnych z Rosji, co skutkuje brakiem woli politycznej Niemców (ponieważ „nie mogą”) oraz Francuzów (ponieważ „nie muszą”) do zmiany postawy wobec Rosji. W aspekcie gospodarczym najistotniejszym wyzwaniem dla Polski jest natomiast wyjazd setek tysięcy Ukraińców w wieku produkcyjnym[5]. Pomimo faktu, że jest to czynnik strategicznie korzystny dla bezpieczeństwa Polski, najprawdopodobniej nie istnieje możliwość względnie szybkiego zaspokojenia popytu na pracę w szczególności w branży budownictwa infrastruktury i budownictwa mieszkalnego. Również dalszy rozwój programów socjalnych, stanowiących niedoskonałe rozwiązanie problemu utrzymania uchodźców na terenie Polski, zwiększy poziom inflacji. Konieczne będzie także zwiększenie nakładów na utrzymanie systemu opieki zdrowotnej, który po pandemii COVID-19 dotknięty zostanie kolejną niewydolnością, związaną z uprawnieniem uchodźców do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej na poziomie przewyższającym dostępny w Ukrainie.

W aspekcie demograficznym należy pamiętać, że większość Ukraińców deklaruje chęć powrotu do ojczyzny po zakończeniu konfliktu zbrojnego. Wyzwaniem dla Polski jest dbałość o utrzymywanie harmonijnych nastrojów społecznych, związanych z obecnością dużej grupy uchodźców w wysoce jednonarodowym społeczeństwie. Równolegle, w wielu przypadkach, instytucje państwowe czy podmioty prywatne mogą nie być w stanie zapewnić warunków do dalszego rozwoju tysiącom uczniów i studentów oraz osobom poszukującym pracy, w związku z występującą – chociaż nie tak trudną do przełamania – barierą językową[6]. Wyzwaniem będzie także powstrzymanie dalszej polaryzacji społeczeństwa polskiego, wynikającej z nadania uprawnień uchodźcom z Ukrainy oraz zapobieganie rozwojowi ekstremizmów politycznych na tym tle, które najprawdopodobniej będą podsycane przez Rosję. Również zdolność do bezkonfliktowego rozstrzygnięcia kwestii rzezi wołyńskiej na poziomie ogólnospołecznym może być utrudniona narastającą polaryzacją, podsycaną dla korzyści politycznych przez zróżnicowane środowiska polskiej sceny politycznej. Nie ulega wątpliwości, że przeciwstawienie się wyżej opisanym wyzwaniom wymaga nie tylko scentralizowanego wysiłku państwa, ale także świadomego działania i odpowiedniej postawy społeczeństwa obywatelskiego.

Rekomendacje dla Polski

Polska powinna wykorzystać bieżącą sytuację międzynarodową do rozstrzygnięcia wszelkich kwestii spornych z państwami europejskiego obszaru postsowieckiego. Utrzymując rolę regionalnego koordynatora państw Zachodu w celu utrzymywaniu stałego i wystarczającego zaopatrzenia Ukrainy, w szczególności w sprzęt wojskowy, amunicję, żywność, środki medyczne. Polska powinna zabiegać o zwiększanie zakresu wsparcia dla walczących Ukraińców. Szczególnie istotne pozostaje wsparcie sprzętowe, materiałowe i logistyczne, udzielone przez Polskę również w formie dostarczania artylerii samobieżnej, pozwalającej na zniwelowanie przewagi ilościowej artylerii rosyjskiej, w tym polskiej armatohaubicy samobieżnej „Krab”. Polska powinna rozpocząć działania mające na celu silniejsze związanie państw regionu wspólnotą interesów gospodarczych i politycznych, w szczególności rozwijając infrastrukturę paliw płynnych, konkurencyjną względem tych kontrolowanych przez Rosję, w państwach bałtyckich czy na Węgrzech. Istotny jest także rozwój infrastruktury transportowej, w szczególności łączącej siecią linii kolejowych porty państw Inicjatywy Trójmorza.

Udzielając pełnego wsparcia akcesji Szwecji i Finlandii do NATO, Polska powinna angażować się we wzmacnianie potencjału państw wschodniej flanki, będąc państwem rozwijającym militarną współpracę sojuszniczą ze wszystkimi państwami Paktu Północnoatlantyckiego w regionie. Konieczne jest także wykorzystanie bezcennej wiedzy, płynącej ze skuteczności poszczególnych rodzajów uzbrojenia w zwalczaniu sił rosyjskich, co powinno stanowić fundament dalszego rozwoju przemysłu zbrojeniowego. Jeżeli będzie to możliwe, Warszawa powinna współpracować z Kijowem w zakresie produkcji sprzętu wojskowego, amunicji i zaopatrzenia, co pozwoli na zdynamizowanie rozwoju polskiego sektora zbrojeń w kierunku najefektywniejszych bojowo produktów. Warto w tym miejscu podkreślić, że poprzez wyciągnięcie wniosków z niedostatków ukraińskiego potencjału militarnego w kontekście aneksji Krymu i rozwoju separatyzmów w samozwańczych republikach we Wschodniej Ukrainie, Ukraińcy dokonali istotnej modernizacji sił zbrojnych. Udowodnili oni nie tylko możliwość przeprowadzenia we względnie krótkim okresie pozytywnych zmian ilościowych i jakościowych, ale także dowodzą skuteczności zastosowanych technologii na współczesnym polu walki. Polska powinna celować w rozwój przemysłu zbrojeniowego, zaprojektowanego nie tylko w celu produkcji sprzętu skutecznie sprawdzającego się w boju, ale także w perspektywie funkcjonowania olbrzymiego rynku zbytu, którym aktualnie jest Ukraina.

Najpilniejsze wyzwania dotyczą opracowania systemowych rozwiązań, umożliwiających zmniejszenie kosztów utrzymywania kilku milionów uchodźców na obszarze średniozamożnego państwa. Poprzez systemowe zorganizowanie opieki nad dziećmi, przebywający w Polsce Ukraińcy w wieku produkcyjnym będą mogli zaktywizować się zawodowo. Pomimo faktu, że odpływ pracowników z wielu branż, w szczególności budowlanej, nie zostanie szybko zbilansowany, istnieje szansa nadania gospodarce polskiej kolejnego impulsu do dalszego rozwoju, przede wszystkim poprzez wzrost powiązań z gospodarką Ukrainy w perspektywie jej odbudowy po ustaniu działań wojennych.

[1] Od 24 lutego, czyli dnia początku rosyjskiej agresji, granicę polsko-ukraińską przekroczyło ponad 3,7 mln uchodźców z Ukrainy. Dane dostępne na portalu Straży Granicznej, źródło: https://www.strazgraniczna.pl/pl/granica/statystyki-sg/2206,Statystyki-SG.html.

[2] Liczne podmioty wskazują na efektywność wykorzystania Piorunów przeciwko siłom rosyjskim, źródło: https://www.polskieradio.pl/399/7976/Artykul/2928220,PGZ-Piorun-stal-sie-wizytowka-firmy-i-potencjalnym-hitem-eksportowym.

[3] Uchodźcy z Ukrainy – zobacz, w których powiatach się zarejestrowali, źródło: https://biqdata.wyborcza.pl/biqdata/7,159116,28507189,uchodzcy-z-ukrainy-zobacz-w-ktorych-powiatach-sie-zarejestrowali.html

[4] Dane dotyczące uchodźców z Ukrainy w kontekście gospodarczym dostępne na portalu Obserwator Finansowy, źródło: https://www.obserwatorfinansowy.pl/bez-kategorii/rotator/polski-rynek-pracy-w-obliczu-fali-uchodzczej-z-ukrainy/.

[5] Szerzej, zjawisko omówiono w szczególności na portalu Money Pl, źródło: https://www.money.pl/gospodarka/rzad-wlasnie-przyznal-to-czego-od-dawna-obawiali-sie-przedsiebiorcy-to-czynnik-ryzyka-6762727666768704a.html

[6] Informacje dotyczące podjęcia działań na rzecz zatrudniania ukraińskich nauczycieli oraz przyjmowania ukraińskich uczniów do polskich szkół dostępne na portalu Prawo.pl, źródło: https://www.prawo.pl/oswiata/ukrainskie-dzieci-w-szkolach-mein-wyjasnia-zasady,514308.html