*Praca ta zwyciężyła tegoroczny konukrs im. prof. Krzysztofa Skubiszewskiego na najlepszą pracę magisterską z zakresu polskiej polityki zagranicznej po 1945 roku.

Wstęp

            Niniejsza praca magisterska jest poświęcona tematyce uwarunkowań polskiej polityki wobec Ukrainy oraz wyjaśnieniu procesu jej kształtowania się na przestrzeni lat. Polityka Polski wobec Ukrainy jest częścią szerszego zjawiska – polskiej polityki wschodniej – i często jest przedmiotem sporu odnośnie do sposobów jej realizacji. Powstawanie niniejszej pracy odbywało się w warunkach dynamicznie zmieniających się uwarunkowań międzynarodowych, wpływających na ostateczny kształt pracy. Miejsce Ukrainy w polskiej polityce wciąż jest przedmiotem sporu wielu stronnictw politycznych, środowisk akademickich i publicystów. Kwestia ta wpisuje się w szeroką dziedzinę polskiej polityki zagranicznej, a dokładnie polską politykę wschodnią, której tradycje sięgają czasów średniowiecza. Niniejsza praca skupiać się będzie na czynnikach, które kształtowały realizację polskich doktryn politycznych wobec Wschodu (ze szczególnym uwzględnieniem Ukrainy), na wydarzeniach historycznych wpływających na dzisiejsze relacje dwustronne, na przedmiotowych aspektach współpracy i rywalizacji polsko-ukraińskiej oraz na problemach, jakie dzielą oba państwa w dzisiejszej polityce międzynarodowej. Przeanalizowane zostaną zagadnienia o charakterze historycznym, politycznym, militarnym, gospodarczym, prawnym i energetycznym. Uwzględnione zostaną także specyficzne uwarunkowania związane z obszarem poradzieckim, wpływem interesów współczesnych mocarstw i aktorów niepaństwowych na relacje polsko-ukraińskie. Zakres czasowy analizowanych w niniejszej pracy zagadnień obejmuje okres od średniowiecza na ziemiach polskich do czasów nowożytnych, okres I wojny światowej, okres międzywojenny, II wojnę światową, okres powojenny i współczesność. Charakter pracy sprawia, iż konieczne jest przyjęcie tak szerokiego horyzontu czasowego, obejmującego kształtowanie się polskiej myśli politycznej.

            Niniejsza praca składać się będzie z czterech rozdziałów. Rozdział I jest oparty na analizie historycznej polskiej myśli politycznej wobec Wschodu. Początek rozdziału stanowi omówienie najstarszych doktryn politycznych – doktryny jagiellońskiej i piastowskiej oraz ukazanie ich wpływu na kształtowanie się późniejszych doktryn. W dalszej części rozdziału omówiona zostanie doktryna federacyjna i inkorporacyjna, stanowiące wykładnię myśli politycznej dwóch najważniejszych polityków okresu odzyskania przez Polskę niepodległości – Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego. Kolejno, omówione zostaną różne warianty doktryny realizmu politycznego w okresie powojennym – realizm paryskiej „Kultury”, neopozytywizm Stanisława Stommy i koła poselskiego „Znak” oraz oficjalna doktryna PRL. W drugim  rozdziale pracy omówiona zostanie sprawa uwarunkowań historycznych, kształtujących politykę Polski wobec Ukrainy. Do takich wydarzeń należy wojna polsko-ukraińska 1918-1919, konflikt o charakterze etnicznym w okresie międzywojennym na ziemiach ówczesnych kresów wschodnich oraz polskie aspiracje do przywództwa w regionie Europy Wschodniej po upadku Związku Radzieckiego. Rozdział trzeci obejmuje uwarunkowania realizacyjne, wpływające na stosunki polsko-ukraińskie. Do najważniejszych kwestii zostały zaliczone: wspomaganie przeobrażeń ustrojowych na Ukrainie i przyjęcie przez Polskę roli „adwokata” Ukrainy na forum międzynarodowym, powiązanie bezpieczeństwa energetycznego Polski i Ukrainy, a także współpraca w dziedzinie wojskowości, współpraca gospodarcza i rola ukraińskiej emigracji do Polski. W rozdziale czwartym skupię się na wskazaniu problemów w relacjach polsko-ukraińskich oraz nakreślę międzynarodowy kontekst tych relacji. Skupię się na odmiennych wizjach przeszłości w politykach obu państw i rozbieżnościach w narracji historycznej, prowadzonej na potrzeby wewnętrzne państw. Następnie podejmę się oceny „partnerstwa strategicznego” Polski i Ukrainy i przeanalizuję rolę Rosji w politykach obu państw i jej wpływ na relacje polsko-ukraińskie. Ostatnią część rozdziału stanowić będzie próba diagnozy przyczyn niepowodzeń w akcesji Ukrainy do struktur zachodnich, a także problemy ze spójnością polityk państw w ramach NATO i Unii Europejskiej, które nie są w stanie wypracować solidarnego podejścia do Ukrainy, z którą stosunki są w znacznej mierze warunkowane przez wpływy rosyjskie. Opracowanie przeze mnie tematu polskiej polityki wschodniej, szczególnie w kontekście ukraińskim wynika z moich zainteresowań badawczych i ma na celu przekonanie się co do słuszności i konieczności prowadzenia polskiej polityki wschodniej w myśl obowiązującej linii polskiej polityki zagranicznej wobec Wschodu, tj. „doktryny Giedroycia”. Ze względu na analityczny charakter pracy oraz przekrojowość omawianych zagadnień, uważam że może ona posiadać wartość poznawczą dla studentów i badaczy stosunków międzynarodowych, zainteresowanych polską polityką wschodnią. Przeprowadzony w ten sposób wywód ma na celu spełnienie dwóch podstawowych funkcji: opisowej i wyjaśniającej, co poskutkuje przyczynieniem się do uporządkowania wiedzy w dziedzinie i wprowadzenia do niej nowych wątków.

            Polska polityka wschodnia jest stosunkowo dobrze opisana w literaturze naukowej. Powstało wiele monografii i opracowań obejmujących różne cezury czasowe. Do stworzenia pracy została przeprowadzona szczegółowa kwerenda w poszukiwaniu odpowiednich źródeł naukowych. W drodze poszukiwań wybranych zostało wiele pozycji: monografie naukowe, artykuły w czasopismach, analizy ośrodków badawczych, artykuły publicystyczne i wiele innych. Do podstawowych źródeł należały przede wszystkim książka pod redakcją Stanisława Bielenia pt. Polityka wschodnia Polski – między fatalizmem geopolitycznym a klątwą niemocy, książka Bohdana Huda pod tytułem Ukraińcy i Polacy na Naddnieprzu, Wołyniu i w Galicji Wschodniej w XIX i pierwszej połowie XX wieku, a także książka pod redakcją Pawła Kowala, Moniki Zuchniak i Jana Ołdakowskiego Nie jesteśmy ukrainofilami. Polska myśl polityczna wobec Ukraińców i Ukrainy. Antologia tekstów. Przydatne były także polsko- i anglojęzyczne artykuły naukowe zawarte w czasopismach „Stosunki Międzynarodowe – International Relations” i wiele innych. Przy tworzeniu pracy pomocne były również materiały analityczne, komentarze i raporty publikowane przez think tanki oraz organizacje pozarządowe. Wykorzystałem materiały m.in. Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, Ośrodka Studiów Wschodnich im. Marka Karpia, Fundacji Batorego, Fundacji Pułaskiego, Klubu Jagiellońskiego, Brookings Institute, Carnegie Endowment for International Peace i Atlantic Council. Ze względu na dynamikę procesów międzynarodowych i aktualność omawianego tematu, do pracy wykorzystanych zostało wiele artykułów prasowych. W toku pisania tej pracy napotkałem na kilka trudności i problemów badawczych. Pierwszy z nich dotyczył dostępnej literatury przedmiotu. Pomimo, iż problem polityki wschodniej Polski jest szeroko opisany w literaturze, brakuje w debacie głosów krytycznych i o odmiennym podejściu badawczym w stosunku do analizowanego problemu. Większość opracowań ma charakter apologetyczny w stosunku do twórców obecnie obowiązującej doktryny i powiela tematykę wielu istniejących już opracowań. Trudno jest znaleźć opisy krytyczne w stosunku do obowiązującego paradygmatu, choć zdarzają się (nieliczne) wyjątki. Po drugie, literatura naukowa nie oferuje opracowań związanych z polityką zagraniczną okresu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Wynika to prawdopodobnie z krytycznego stosunku badaczy do systemu komunistycznego, obowiązującego w Polsce do 1989 roku i wynikającym z tego podejściem ignorowania ówczesnego dorobku myślicieli tamtych czasów. Myśl stronnictw opozycyjnych wobec PRL i władzy PZPR znaleźć jest łatwo (doktryna Giedroycia), natomiast brak opracowań na temat oficjalnej polityki rządu PRL. Trzecim istotnym ograniczeniem badawczym jest brak znajomości opracowań w języku ukraińskim lub rosyjskim, co znacząco ubogaciłoby pracę i umożliwiło sformułowanie szerzej idących wniosków. Z tego względu tematyka pracy skupiła się na polskiej polityce zagranicznej i stricte polskim podejściu do stosunków z Ukrainą. Konkludując, uwarunkowania polityki Polski wobec Ukrainy są złożonym zagadnieniem o wielu płaszczyznach i poszerzenie debaty środowisk akademickich o nowe podejścia teoretyczne mogłoby wpłynąć na polityków i kluczowych decydentów w kwestii możliwych korekt doktryny polityki wschodniej. W tym miejscu pragnę również złożyć serdeczne podziękowania i wyrazy wdzięczności dla osób, bez których nie mogłaby powstać ta praca. W szczególności chciałbym podziękować mojemu promotorowi – profesorowi Stanisławowi Bieleniowi – za ukierunkowanie, opiekę merytoryczną nad powstającą pracą, zaangażowanie i pomysły, dzięki którym praca zyskiwała na jakości i oryginalności. Chciałbym podziękować również nauczycielom akademickim za zaszczepianie we mnie ciekawości, chęci do poszukiwania nowych rozwiązań i pogłębiania wiedzy oraz kolegom i koleżankom studentom za motywację i pozytywną rywalizację pomocną w napisaniu tej pracy. Na koniec dziękuję również moim znajomym i przyjaciołom, z którymi długie rozmowy i objaśnianie zawiłości świata polityki międzynarodowej zmotywowało mnie do jeszcze wytrwalszego pogłębiania wiedzy w tym zakresie.

JEŻELI DOCENIASZ NASZĄ PRACĘ, DOŁĄCZ DO GRONA NASZYCH DARCZYŃCÓW!

Z otrzymanych funduszy sfinansujemy powstanie kolejnych publikacji.

Możliwość wsparcia to bezpośrednia wpłata na konto Instytutu Nowej Europy: 95 2530 0008 2090 1053 7214 0001 tytułem: „darowizna na cele statutowe”.