Współczesne zagrożenia terrorystyczne dla bezpieczeństwa Europy Środkowej

Artykuł w skrócie:

Współczesne zagrożenia terrorystyczne dla bezpieczeństwa Europy Środkowej Pobierz

– Współczesny terroryzm w Europie Środkowej będzie przybierał charakter ataków podejmowanych przez osoby, które zamieszkują ten region od kilku lat i miały być już zintegrowane ze społeczeństwem, a przez to nie były objęte obserwacją policji.

– Państwa w Europie Środkowej są tak samo narażone na zagrożenia terrorystyczne jak Republika Francuska, Wielka Brytania czy Ukraina.

– Brak jednej definicji terroryzmu prowadzi do braku międzynarodowego konsensu w kwestii określenia potencjalnych niebezpieczeństw o charakterze terrorystycznym

Wstęp

Mając na uwadze współczesne zagrożenia dla bezpieczeństwa wewnętrznego oraz narodowego, istotne jest określenie zjawiska, z którym przychodzi nam się zmagać. Terroryzm jest formą walki stosowaną od przeszło 2000 lat i charakteryzuje się nagłym działaniem mającym na celu wywołanie destabilizacji atakowanego podmiotu. Jego transformacje oraz rozwój spowodowały, że jest współcześnie jednym z największych zagrożeń dla bezpieczeństwa państw. Ma on niebagatelny wpływ na funkcjonowanie rządów, organizacji i społeczeństw, powodując globalną dezintegrację, której obecnie żaden z powołanych do tego podmiotów nie może zatrzymać lub w pełni kontrolować. Mimo że z terroryzmem w różnej formie i o zmiennym nasileniu zmaga się większość krajów, nie zostało określone, w jaki faktyczny oraz racjonalny sposób powstrzymać i wyeliminować jego ekspansję na inne państwa.

Europa Centralna jest definiowana w różny sposób, w zależności do kontekstu i struktury podejmowanych badań. Oznacza region kulturowy, który tradycyjnie obejmuje kraje między Francją a Rosją. Na podstawie dokonanej analizy źródeł region ten obejmuje współcześnie: Austrię, Czechy, Niemcy, Węgry, Liechtenstein, Polskę, Serbię, Słowację, Słowenię oraz Szwajcarię[1]. Ze względu na transgraniczne zagrożenia, bardzo ważna jest współpraca powyższych państw, celem utrzymania wymaganego poziomu bezpieczeństwa w regionie.

Zamachy terrorystyczne z 11 września 2001 roku odmieniły postrzeganie terroryzmu. Antropolog Scott Atran zwrócił uwagę, że: „prawdopodobnie nigdy w historii ludzkich konfliktów tak mała liczba osób, z tak małymi możliwościami i środkami, nie przestraszyła tak wielu”[2].Zagrożenie terroryzmem wymaga od państw stałej czujności oraz zaangażowania wielu podmiotów. Terroryzm może przybierać różne formy we Francji, w Polsce, w Austrii i na Ukrainie.

Współczesne zagrożenia terrorystyczne

Pojmowanie współczesnego terroryzmu, określanego głównie jako religijny, jest kojarzone przede wszystkim z działaniami podejmowanymi przez radykalne grupy muzułmańskie. Zaskoczenie mieszkańców Europy wynika przede wszystkim z gwałtowności i zdecydowania w przeprowadzanych zamachach, zarówno w USA jak i w Europie. Innowacyjne techniki dokonywania ataków oraz podkładanie bomb, co było dotychczas kojarzone z wojną w Iraku i Afganistanie, obecnie jest zjawiskiem coraz częściej występującym w Europie Zachodniej. Faktem jest również globalny zasięg organizacji terrorystycznych oraz ich zdolność do przeprowadzania symultanicznych ataków[3]. Stopniowo, od zamachów w Londynie w 2005 roku, można zauważyć wzrost liczby ataków o charakterze terrorystycznym na terytorium Europy[4]. Szczególnie krwawe były ataki w latach 2015-2017, gdzie w samej Francji doszło do 7 dużych ataków terrorystycznych[5]. Rozrost terroryzmu miał szczególnie negatywny wpływ na sytuację w Europie, a tym samym w Unii Europejskiej, będąc współcześnie jednym z największych zagrożenień dla bezpieczeństwa międzynarodowego[6].

W zależności od prowadzonej kwerendy (ustaleń międzynarodowych organizacji działających na rzecz bezpieczeństwa, wniosków prokuratury krajowej, badań naukowców, a także w zależności od oświadczeń wydawanych przez organizacje terrorystyczne[7]) uznaje się, że swoją obecność w Europie w XXI wieku (w takich krajach jak m.in. Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Grecja, Gruzja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Rosja, Wielka Brytania, Włochy, Szwecja, Ukraina) poprzez ataki terrorystyczne lub działalność o charakterze terrorystycznym, zaznaczyły 4 organizacje oraz jedna grupa nieformalna[8]:

– Al-Kaida (i odłamy tej organizacji)[9].

– Państwo Islamskie[10].

– Boko Haram[11].

– Talibowie[12].

– a także tzw. Samotne Wilki[13] („samozwańczy terroryści”)[14].

Cztery powyższe zdefiniowane grupy były łącznie odpowiedzialne za 74% zabójstw o charakterze terrorystycznym na świecie w 2015 roku[15]. Dokonały one ataków w 92 krajach, z czego aż ponad połowę (55%) na terenach objętych wojną tj.: Afganistan, Indie, Irak, Nigeria i Pakistan. Najwięcej zamachów (jeśli chodzi o liczbę) miało miejsce w Bangladeszu, Egipcie, na Filipinach, Libii oraz Syrii[16].

W 2019 roku dokonano kolejnej klasyfikacji najbardziej zabójczych organizacji terrorystycznych na świecie. Cztery poniższe grupy w 2018 roku były odpowiedzialne za 9 223 zabójstwa, co stanowi 57,8% śmierci w zamachach terrorystycznych na świecie:

– Khorasan Chapter of the Islamic State[17] – odłam Państwa Islamskiego[18].

– Boko Haram.

– Państwo Islamskie (ISIL).

– Talibowie[19].

Według Global Terrorism Index, pod względem wpływu terroryzmu na funkcjonowanie państw w 2018 roku, w regionie Europy Centralnej[20]:

– Austria zajęła 79 miejsce na świecie (89 w 2017 roku),

– Czechy zajęły 90 miejsce na świecie (87 w 2017 roku),

– Niemcy zajęły 39 miejsce na świecie (40 w 2017 roku),

– Węgry zajęły 110 miejsce na świecie (99 w 2017 roku),

– Polska zajęła 102 miejsce na świecie (110 w 2017 roku),

– Serbia zajęła 116 miejsce na świecie (125 w 2017 roku),

– Słowacja zajęła 126 miejsce na świecie (114 w 2017 roku),

– Słowenia zajęła 138 miejsce na świecie (138 w 2017 roku),

– Szwajcaria zajęła 124 miejsce na świecie (112 w 2017 roku).

Należy jednak podkreślić, że ranking nie bierze pod uwagę wszystkich działań o charakterze terrorystycznym (jest to tylko i wyłącznie subiektywna ocena amerykańskich badaczy). Wyżej wymienione oceny mają charakter poglądowy, wskazując, że następuje wzrost zagrożenia pomiędzy 2017 i 2018 rokiem.

Np. w Austrii odnotowano w latach 2016 – 2019 dwa zamachy o charakterze terrorystycznym. 1 oraz 7 marca 2018 roku miały miejsce dwa ataki z użyciem noża w Wiedniu. Pierwszy z nich został popełniony przez mężczyznę pochodzenia afgańskiego, który zranił cztery osoby[21]. W drugim ataku, który miał miejsce przed ambasadą Iranu, terrorysta został zabity. Sprawcą był 26-letni Austriak pochodzenia egipskiego. Władze powiedziały, że sympatyzował z radykalną ideologią islamistyczną.[22]

Również Czechy zmagają się z terroryzmem wewnętrznym (więcej informacji w analizie: https://ine.org.pl/wspolczesne-zagrozenia-terrorystyczne-w-republice-czeskiej/)

Migracja w kontekście zagrożeń terrorystycznych

Od 2002 roku do państw Unii Europejskiej przybywa między 1,5 a 2 miliony nowych migrantów (w 2013 roku – 1,4 miliona, a w 2016 roku – 2 miliony[23]). Oznacza to, że istnieje konieczność zapewnienia warunków bezpieczeństwa nie tylko państwom należącym do wspólnoty, ale i również osobom przybywającym. Łączy się to z potrzebą właściwego i skutecznego zarządzania granicami. Jeśli w otwartej, pozbawionej granic wewnętrznych (strefa Schengen) Unii Europejskiej, która liczy obecnie 26 państw i blisko 550 milionów mieszkańców, nie jest możliwe zweryfikowanie i określenie zadań oraz potrzeb w stosunku do migrantów, to istnieje ogromne zagrożenie dla bezpieczeństwa i integralności międzynarodowej Europy. Działania zapobiegawcze muszą uwzględniać prawa zarówno przybywających, jak i obywateli państw UE[24]. Niezbędne jest zatrzymanie nielegalnej migracji oraz likwidacja międzynarodowych grup przestępczych zaangażowanych w ten proceder. Granice zewnętrzne UE stanowią ostatni bastion w koordynacji i weryfikacji napływającej ludności. Tylko systematyczna i wnikliwa selekcja pozwoli na właściwe przygotowanie obu stron – migrantów i państw członkowskich UE – na długotrwałą kooperację[25].

Warto również pamiętać, że poszczególni terroryści oraz grupy dobrze radzą sobie z asymilacją i życiem w innych społeczeństwach. Kierują się oni do liberalnych państw, takich jak np. Francja[26] czy Wielka Brytania, gdzie nie stanowi dla nich problemu codzienne funkcjonowanie, czynny udział w życiu społecznym oraz wychowywanie potomstwa[27]. Stają się oni częścią większej grupy, otrzymują wsparcie i przenoszą swoje ideologie na obce terytorium. Tworzą oni własne „miasto w mieście”. Wieloletnie prowadzenie takich działań powoduje, że stają się oni centralnym punktem, który zwraca uwagę oraz powoduje, że władza musi zdecydowanie działać. Jedną z metod są np. interwencje policji w dzielnicach (gettach) zdominowanych lub też zamieszkanych przez wyznawców jednej religii[28]. Oprócz legalnej pracy wielu z nich trudni się „praniem pieniędzy”[29], handluje narkotykami, ludźmi czy zajmuje się sutenerstwem i prostytucją[30].

Wiąże się to również ze wytwarzaniem pejoratywnego charakteru uczestniczenia w życiu społecznym w danym państwie, poprzez kreowanie zachowania negatywnego, a w późniejszym czasie terrorystycznego. Piętnowanie wyznawców islamu[31], kojarzenie ich z negatywną grupą społeczną, patologie oraz działalność mediów powodują, że wielu młodych ludzi ulega indoktrynacji, decyduje się na powierzenie życia religijnemu przewodnikowi i często podróżuje do państwa pochodzenia[32]. Stają się oni młodymi dżihadystami ze względu na wytwarzane przez lata w społeczeństwie bariery, z którymi młodzież nie potrafi sobie poradzić. Wzorem staje się dla nich pewny siebie, zdecydowany i przekonany o słuszności jedynej wiary bojownik. Warto wziąć pod uwagę również takie działania w kolejnych analizach procesu radykalizacji.

Zakończenie

Terroryści, którzy będą chcieli zaatakować w przyszłości w Europie Centralnej prawdopodobnie będą pochodzić z ortodoksyjnych islamskich organizacji, będą to rebelianci obecnie przebywający na Bliskim Wschodzie i we wschodniej Ukrainie oraz osoby, które zradykalizują się w ramach swojej ideologii, także np. antymuzułamńskiej[33]. Nie można jednak wykluczyć, że działania terrorystyczne mogą zostać również podjęte przez osoby, które zamieszkują duże miasta, takie jak Berlin czy Wiedeń i nie mają nic wspólnego z prezentowaną dotychczas ideologią. Jak dotąd doświadczenia pokazują znaczną aktywizację terrorystów podejmujących działania samodzielnie, którzy są określani także jako „samotne wilki”, lub w wyniku rozwoju home grown terrorism (zazwyczaj terrorystami stają się osoby wychowane w danym kraju, będące ortodoksyjnymi wyznawcami jakieś ideologii. Następuje ich stanowcza radykalizacja i dokonują zamachów na terytorium państwa, którego obywatelstwo mają od urodzenia lub mieszkają w nim od kilku lat)[34]. Doskonałym przykładem takich działań może być zamach we Francji, gdzie w ataku z dnia 23 marca 2018 roku w miejscowości Carcassonne na południu kraju, terrorysta zabił 4 osoby i 15 poważnie ranił[35]. Posiadał on obywatelstwo Republiki Francuskiej oraz mieszkał tam na stałe[36]. Ten rodzaj terroryzmu jest określany również jako socjologiczne kuriozum, gdzie religia dominuje nad wpojonymi ideologiami państwa[37]. Istotnym jest wziąć również uwagę organizacje nacjonalistyczne i prawicowe [38], które także mogą podejmować działania o charakterze terrorystycznym.

Kwestia współczesnego bezpieczeństwa Europy Centralnej jest uzależniona od wielu czynników zewnętrznych i wewnętrznych, które wzajemnie na siebie oddziałują. Ich mnogość powoduje, że państwa są zobowiązane do ciągłego reagowania i dopasowywania się do dynamicznie zmieniających się uwarunkowań[39]. Jednym z istotnych czynników wewnętrznych będzie sytuacja geopolityczna, a jeszcze innym podejmowanie działań mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa w kraju. Czynniki zewnętrzne to takie, które determinują do współpracy międzynarodowej i tworzenia sojuszy oraz takie, które bezpośrednio oddziałują na bezpieczeństwo narodowe ze względu na graniczenie z innymi państwami[40]. Zagrożenia terrorystyczne oddziałują bezpośrednio zarówno na czynniki wewnętrzne, jak i zewnętrzne[41]. Dlatego też np. Polska i Austria mogą współcześnie odczuwać niepokój w związku z zagrożeniami terrorystycznymi w Republice Francuskiej, trwającym konflikcie pomiędzy Rosją i Ukrainą, prowadzącym do zwiększonej migracji ze wschodu Europy, a także ze względu na migrację z Afryki i Bliskiego Wschodu[42].

Bezpieczeństwo transgraniczne w Unii Europejskiej jest ściśle związane z nieustanną migracją nie tylko z Ukrainy, ale także z państw bałkańskich oraz z Bliskiego Wschodu[43]. W związku z regulacjami, które wprowadzono podczas kryzysu migracyjnego w 2015 roku, oraz ze względu na wyraźny brak porozumienia pomiędzy Niemcami, Austrią, Węgrami i Chorwacją w kwestii rejestracji i przyjmowania migrantów, nie sposób całkowicie kontrolować napływu ludności. Nielegalna migracja, a także wielokrotnie używane fałszywe dokumenty[44] – to wszystko powoduje, iż powstaje swego rodzaju impas, stwarzający niebezpieczną dla społeczeństwa sytuację, w której zamach terrorystyczny staje się realny[45].

Co ważne odkąd zostały ustanowione granice między państwami, narodził się dylemat, przed którym obecnie stoją rządy państw[46]. Z jednej strony ważnym jest zapewnić swobodę przekraczania granic, utrzymać poziom bezpieczeństwa oraz pomagać cudzoziemcom, zachęcając ich do podjęcia pracy w kraju. Z drugiej jednak strony, zmaganie się z problemami nielegalnych migrantów, zwłaszcza w kontekście zagrożeń terrorystycznych, powinien być priorytetem dla rządu w ramach zapewnienia bezpieczeństwa swoim obywatelom. Atak terrorystyczny w Austrii, 2 listopada 2020 roku, potwierdza, że zwalczanie terroryzmu w Europie Środkowej musi stać się dla państw w regionie priorytetem (w szczególności dla Austrii, Czech i Polski). Ponadto, jest to najwyższy czas, aby zająć się problemem radykalizacji wyznawców różnych religii i ideologii, którzy poprzez działania terrorystyczne będą coraz częściej manifestować swoje przekonania.

*Aleksander Olech przebywa obecnie na stażu naukowym w Instytucie Wspierania Pokoju i Zarządzania Konfliktami (Akademia Obrony Narodowej) w Wiedniu.

**Od 03.11.2020 Austria wprowadza lockdown z powodu pandemii koronawirusa. Z tego powodu, terroryści wykorzystali ostanią okazję przed zamknięciem barów, restauracji itp. aby dokonać zamachu.

BIBLIOGRAFIA

Abdel-Fattah R., The stigmatisation of Muslims as 'could-be terrorists’ has produced a toxic social order, „The Guardian”, 9.10.2015.

Alcantara C., 46 years of terrorist attacks in Europe, visualized, „The Washington Post”, 17.07.2017.

Antoń P., Symboliczne zanikanie granic w Europie. Strefa Schengen – konsekwencje zmiany koncepcji granic w Unii Europejskiej, „Konteksty Społeczne”, t. 3, nr 2 (6), Lublin 2015, s. 30–45.

Apap J., Radjenovic A., Dobreva A., EU policies – Delivering for citizens: The migration issue, European Parliament, marzec 2019.

Atran S., Talking to the Enemy: Religion, Brotherhood, and the (Un) Making of Terrorists, Nowy Jork 2011.

Driggers S., Les Banlieues de France: how a failure of integration has led to the spread of extremism, „Georgia Political Review”, 5.12.2018, http://georgiapoliticalreview.com/les-banlieues-de-france-how-a-failure-of-integration-has-led-to-the-spread-of-extremism/, dostęp: 13.12.2019.

Galhau F. V. de, Money laundering and the financing of terrorism: in the face of heightened risks, our fight is being stepped up, Banque de France, 26.06.2019, https://acpr.banque-france.fr/en/intervention/money-laundering-and-financing-terrorism-face-heightened-risks-our-fight-being-stepped, dostęp: 1.12.2019.

Institute for Economics & Peace, Global Terrorism Index 2015 – Measuring and understanding the impact of terrorism, Sydney 2015.

Institute for Economics & Peace, Global Terrorism Index 2016 – Measuring the impact of terrorism, Sydney 2016.

Institute for Economics & Peace, Global Terrorism Index 2017 – Measuring the impact of terrorism, Sydney 2017.

Institute for Economics & Peace, Global Terrorism Index 2019 – Measuring the impact of terrorism, Sydney 2019.

Macron warning on stigmatising Muslims amid France veil row, BBC News, 17.10.2019, https://www.bbc.com/news/world-europe-50079997, dostęp: 9.12.2019.

Malik K., Assimilation’s Failure, Terrorism’s Rise, „The New York Times”, 6.07.2011.

Rękawek K., Człowiek z małą bombą – o terroryzmie i terrorystach, Wołowiec 2017.

Schram J., Fredericks B., Muslim ghettos in Europe are breeding grounds for terror, „New York Post” 22.03.2016.

[1] Irena Kogan, Delayed Transition: Education and Labor Market Entry in Serbia, pp. 141-165 in: Irena Kogan, Clemens Noelke, Michael Gebel (Eds.): Making the transition. Education and labor market entry in Central and Eastern Europe. 2011. Palo Alto: Stanford University Press.
Transcarpathia: Perephiral Region at the „Centre of Europe” (Google eBook), Region State and Identity in Central and Eastern Europe, Routledge 2013, p. 155.

[2] S. Atran, Talking to the Enemy: Religion, Brotherhood, and the (Un) Making of Terrorists, Nowy Jork 2011, s. 14.

[3] Joseph W. Pfeifer, International Anti-Terrorism Preparedness, FDNY Foundation, New York 2018, p. 22-25.

[4] A. Wejkszner, Ewolucja terroryzmu motywowanego ideologią religijną na przykładzie salafickiego ruchu globalnego dżihadu, Poznań, s. 303-305.

[5] Raidió Teilifís Éireann, Timeline – Terror attacks in Europe, 17.08.2017.

[6] B. Immenkamp, G. Sgueo, S. Voronova, A. Dobreva, The fight against terrorism, EU policies – Delivering for citizens, June 2019, p. 3.

[7] Za: https://jihadology.net.

[8] Institute for economics and peace, Global Terrorism Index 2016 – Measuring and understanding the impact of terrorism, University of Maryland, 2016, p. 13, 38, 42, 43, 44, 52-57. Institute for economics and peace, Global Terrorism Index 2017 – Measuring and understanding the impact of terrorism, University of Maryland, 2017, p. 13, 49, 72-78. Institute for economics and peace, Global Terrorism Index 2018 – Measuring the impact of terrorism, University of Maryland, 2018, p. 3, 4, 39, 40, 45, 46, 61.

[9] A. Stenersen, Thirty Years after its Foundation – Where is al-Qaida going?, Perspectives on terrorism, Volume 11, Issue 6, December 2017, p. 1-12.

[10] M. A. Galang, The Islamic State of Iraq and Syria: Profile and Strategic Assessment, NDCP Policy Brief, 18 April 2015, No. 2, p. 1-4.

[11] A. Walker, What Is Boko Haram, United States Institute of Peace, Special Report 308, June 2012, p. 1-15.

[12] M. K. Sheikh, M. T. J. Greenwood, Taliban talks past, present and prospects for the US, Afghanistan and Pakistan, DIIS Report, Copenhagen 2013, p. 7-22.

[13] To ktoś, kto samodzielnie przygotowuje i dopuszcza się aktów przemocy (terrorystycznych), poza jakąkolwiek strukturą dowodzenia i bez pomocy materialnej jakiejkolwiek grupy. Jednakże może on być motywowany przez ideologię i przekonania jakiejś grupy.

[14] A. Wejkszner, Samotne wilki kalifatu?: Państwo Islamskie i indywidualny terroryzm dżihadystyczny w Europie Zachodniej, Warszawa 2018.

[15] Institute for economics and peace, Global Terrorism Index 2016 – Measuring and understanding the impact of terrorism, University of Maryland, 2016, p. 4.

[16] Institute for economics and peace, Global Terrorism Index 2017 – Measuring and understanding the impact of terrorism, University of Maryland, 2017, p. 4.

[17] Państwo Islamskie Khorasan (IS-K) jest odłamem Państwa Islamskiego w Azji Środkowej, a jej początki miały miejsce w 2015 roku. Państwo Islamskie ogłosiło ekspansję w regionie Khorasan w 2015 roku, który historycznie obejmuje współczesny Iran, Azję Środkową, Afganistan i Pakistan.

[18] Center for Strategic & International Studies, Islamic State Khorasan (IS-K), https://www.csis.org/programs/transnational-threats-project/terrorism-backgrounders/islamic-state-khorasan-k, dostęp: 13.12.2019.

[19] Institute for economics and peace, Global Terrorism Index 2019 – Measuring the impact of terrorism, University of Maryland, 2019, p. 15-17.

[20] Own study based on: Institute for Economics &Peace, Global Terrorism Index 2018 – Measuring the impact of terrorism, Sydney 2018 & Institute for Economics &Peace, Global Terrorism Index 2017 – Measuring the impact of terrorism, Sydney 2017.

[21] D. Simon; Paul P. Murphy, 4 people stabbed in Vienna, CNN, 7 March 2018.

[22] Reuters, Vienna knife attacker had radical Islamist sympathies, Austria says, https://www.reuters.com/article/us-austria-attack/vienna-knife-attacker-had-radical-islamist-sympathies-austria-says-idUSKCN1GP1E4, access: 13.03.2018.

[23] Eurostat, Migration and migrant population statistics, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Migration_and_migrant_population_statistics, dostęp: 22.11.2018.

[24] J. Apap, A. Radjenovic, A, Dobreva, EU policies – Delivering for citizens: The migration issue, European Parliament, marzec 2019, s. 1–11.

[25] A. Szczerba-Zawada, Polityk imigracyjna Unii Europejskiej jako determinant bezpieczeństwa państw członkowskich UE [w:] Bezpieczeństwo narodowe Polski: zagrożenia i determinanty zmian, red. nauk. A. Chabasińska, Z. Czachór, Warszawa 2016, s. 86.

[26] S. Driggers, Les Banlieues de France: how a failure of integration has led to the spread of extremism, http://georgiapoliticalreview.com/les-banlieues-de-france-how-a-failure-of-integration-has-led-to-the-spread-of-extremism/, dostęp: 13.12.2019.

[27] K. Malik, Assimilation’s Failure, Terrorism’s Rise, „The New York Times”, 6.07.2011.

[28] J. Schram, B. Fredericks, Muslim ghettos in Europe are breeding grounds for terror, „New York Post” 22.03.2016.

[29] F. V. de Galhau, Money laundering and the financing of terrorism: in the face of heightened risks, our fight is being stepped up, Banque de France, 26.06.2019, https://acpr.banque-france.fr/en/intervention/money-laundering-and-financing-terrorism-face-heightened-risks-our-fight-being-stepped, dostęp : 1.12.2019.

[30] E. Peltier, Crack Cocaine Makes a Paris Neighborhood ‘Hell’ for Users and Residents, https://www.reuters.com/article/us-austria-attack/vienna-knife-attacker-had-radical-islamist-sympathies-austria-says-idUSKCN1GP1E4, access: 28.12.2019.

[31] Macron warning on stigmatising Muslims amid France veil row, BBC News, 17.10.2019, https://www.bbc.com/news/world-europe-50079997, dostęp: 9.12.2019.

[32] R. Abdel-Fattah, The stigmatisation of Muslims as 'could-be terrorists’ has produced a toxic social order, „The Guardian”, 9.10.2015.

[33] Le Monde, Baisse des actes racistes, antisémites et antimusulmans en 2017, Le Monde 01.02.2018.

[34] International Institute for Counter-Terrorism, The Paris Black Friday 13/11/2015 Attacks – What do we know? What should we do?, Special Report, 15 November 2015, p. 2.

[35] E. Mareschal, C. Piquet, Attaques dans l’Aude : une proche du suspect placée en garde à vue, Le Figaro, 24.03.2018.

[36] Reuters Agences, Attaques dans l’Aude : Radouane Lakdim était fiché S depuis 2014, Le Figaro, 23.03.2018.

[37] A. Speckhard, The Militant Jihad in Europe: Fighting Home Grown Terrorism, Amsterdam 2009, p. 146-151.

[38] The Conversation, Comment l’extrême droite radicale se recompose en France, https://theconversation.com/comment-lextreme-droite-radicale-se-recompose-en-france-94072, dostęp : 20.12.2019.

[39] K. Rękawek, Człowiek z małą bombą – o terroryzmie i terrorystach, Wołowiec 2017, s. 181-185.

[40] P. Żurawski vel Grajewski, Bezpieczeństwo międzynarodowe. Wymiar militarny, Warszawa, 2012, s. 390-405.

[41] Z. Brunarska, M. Lesińska, Migration between the EU, V4 and Eastern Europe: THE present situation and possible future, The perspective of Poland, p.88-108, [w:] Forecasting migration between the EU, V4 and Eastern Europe impact of visa abolition, Red. M. Jaroszewicz, M. Lesińska, OWS Report, Warsaw 2014.

[42] E. Kotyrlo, European migration crisis as an outcome of globalization, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Nr 323, Katowice 2017, s. 77-86.

[43] J. Serdakowski, Perspektywy rozwoju bezpieczeństwa transgranicznego RP, Rozprawy Społeczne, Biała Podlaska 2015, nr 2 (IX), s. 28-33.

[44] N. Thorpe, The Road Before Me Weeps, Yale University Press, London 2019, p. 132.

[45] N. Thorpe, The Road Before Me Weeps, Yale University Press, London 2019, p. 138-141.

[46] A. Maksimczuk, L. Sidorowicz, Ochrona granic i obsługa ruchu granicznego, Warszawa 2007, s. 15-21.