Wybory parlamentarne w Estonii, kontynuacja czy powrót populistów?

Estonia to niewielki kraj, a jednocześnie jedno z najbardziej scyfryzowanych państw świata, w którym obywatele wybierają swoich przedstawicieli przez Internet.

Jest to jedyny kraj na świecie, gdzie powszechnie stosuje się głosowanie elektroniczne.

Mniejszość rosyjska w Estonii stanowi 27 proc. ludności. Pomimo obowiązku nauki języka estońskiego, dalej wiele osób go nie zna, a dominującym językiem u mniejszości jest rosyjski.

W liczącej ponad 1,3 mln mieszkańców Estonii 5 marca 2023 roku odbędą się wybory do Riigikogu, jednoizbowego parlamentu, w którym zasiada 101 deputowanych. Konstytucja z 1992 roku kładzie szczególny nacisk na dominację parlamentu w ustroju politycznym państwa. Oprócz stanowienia prawa, do najważniejszych zadań Riigikogu należy udzielanie pełnomocnictwa do utworzenia rządu oraz wybieranie prezydenta kraju na 5-letnią kadencję. Estonia jest państwem będącym członkiem NATO oraz Unii Europejskiej.

Podczas wyborów mieszkańcy Estonii będą mieli możliwość wcześniejszego oddania głosów, zarówno w tradycyjny sposób, jak i drogą elektroniczną. To nie pierwsza taka sytuacja w tym kraju, będącym jednym z najbardziej rozwiniętych pod względem technologicznym na świecie. Od 2005 roku w Estonii istnieje możliwość oddania głosu online. Wówczas jednak forma ta cieszyła się mniejszym zainteresowaniem.

Podczas pierwszych wyborów, online wzięło udział jedynie 2 proc. głosujących, w kolejnych – 16 proc. Natomiast w wyborach w 2019 roku już 43,75 proc. osób głosowało online.

System stosowany w tym kraju nazywa się e-voting. Obywatel może w tym celu skorzystać z komputera podłączonego do Internetu i e-dowodu osobistego, albo też ze specjalnej karty SIM i osobistych kodów PIN. [1,2] System e-voting umożliwia głosującemu upewnienie się, czy jego głos rzeczywiście trafił do bazy i został policzony. Rozwiązanie to zostało wprowadzone, aby możliwe było sprawdzenie, czy żadne złośliwe oprogramowanie nie doprowadziło do blokady.

Koalicja rządząca w Estonii w obecnej kadencji Riigikogu (2019-2023)

Estońska Partia Reform wygrała wybory do Riigikogu w 2019 roku. Liberalne ugrupowanie uzyskało najwięcej mandatów, ale wówczas nie udało się stworzyć większościowej koalicji. Mimo zwycięstwa wyborczego, Partia Reform pozostała w opozycji. Zawiązała się wówczas koalicja rządząca, która była rzadkim w Europie przypadkiem współpracy partii głównego nurtu z nacjonalistycznymi populistami. W Estonii była określana najbardziej egzotyczną kolacją rządową w historii. Jej trzon stanowiły liberalna Estońska Partia Centrum na czele z Jüri Ratasem oraz chadecka partia Isamaa (Ojczyzna). Po wyborach parlamentarnych w 2019 roku szef centrystów Jüri Ratas, w celu zachowania władzy, porozumiał się z nacjonalistyczną Estońską Konserwatywną Partią Ludową (EKRE).

Rządy liberałów i chadeków ze skrajną prawicą były burzliwe, naznaczone konfliktami z ówczesną prezydent Estonii Kersti Kaljulaid, opozycją oraz mediami. Ostatecznie rząd w połowie kadencji wywróciła afera korupcyjna. 13 stycznia 2021 roku premier Ratas podał swój rząd do dymisji. W tej sytuacji szansę na utworzenie rządu otrzymała Kaja Kallas (Estońska Partia Reform) (córka Siima Kallasa, premiera z początku XXI wieku). Pod koniec stycznia 2021 roku został powołany nowy rząd składający się z Estońskiej Partii Reform oraz Estońskiej Partii Centrum, ugrupowania byłego premiera Ratasa.

Tarcia w rządzie Kallas rozpoczeły się w styczniu 2022 roku, a bezpośrednią przyczyną eskalacji sporu była zgłoszona przez opozycję propozycja ustawy zwiększającej zasiłki rodzinne. Reformiści odrzucili ją ze względu na ograniczenia budżetowe, które wiązałyby się ze wzrostem wydatków państwa.[3] Centryści, wbrew ostrzeżeniom ze strony premier, która zagroziła rozpadem koalicji, poparli opozycyjny projekt w pierwszym czytaniu. Prace nad ustawą utknęły w komisjach sejmowych, a reformiści zastosowali obstrukcję prac parlamentarnych, zgłaszając do projektu 2 tys. poprawek. 3 czerwca 2022 roku obecna premier Kaja Kallas złożyła wniosek o usunięcie z urzędu siedmiu ministrów nominowanych przez Estońską Partię Centrum.[4] Prezydent odwołał ministrów i tym samym koalicja Partii Reform i Centrystów przestała istnieć.

Rozpad koalicji nie doprowadził do upadku rządu, a gabinet Kallas miał charakter mniejszościowy. Teki zwolnione przez centrystów przydzielono ministrom pozostającym u władzy. Prezydent Estonii Alar Karis polecił premier szybkie zbudowanie większości parlamentarnej oraz stworzenie nowego rządu. W parlamencie trwały prace nad zbudowaniem nowej większości. Reformiści zaproponowali rozmowy koalicyjne Partii Socjaldemokratycznej i prawicowej Ojczyźnie. Druga z partii była również rozpatrywana przez Estońską Konserwatywną Partią Ludową (EKRE) jako potencjalny koalicjant.[5]

15 lipca estoński parlament wyraził wotum zaufania dla nowego rządu Kai Kallas. Był to efekt trwających miesiąc rozmów koalicyjnych. Liderzy Partii Socjaldemokratycznej, Partii Reform oraz Partii Isamaa (Ojczyzna) utworzyli wspólny gabinet składający się z 15 ministrów. Teki zostały podzielone po równo – każde z ugrupowań otrzymało po pięć. Partia Isamaa (Ojczyzna) objęła resorty spraw zagranicznych, edukacji i nauki, sprawiedliwości, przedsiębiorczości i cyfryzacji oraz administracji publicznej. Partia Reform, poza urzędem premiera, uzyskała teki ministra finansów, obrony, polityki społecznej oraz rolnictwa. Natomiast Partia Socjaldemokratyczna objęła ministerstwa: spraw wewnętrznych, zdrowia i pracy, gospodarki, środowiska oraz kultury.[6] Kluczowe reformy zaplanowane w wyniku porozumienia koalicyjnego dotyczyły: zwiększenia świadczeń rodzinnych oraz podniesienia kwoty wolnej od podatku, reformy rynku energii, wprowadzenia od 2024 roku nauki języka estońskiego w przedszkolach mniejszości narodowych oraz podwyższenia wydatków na naukę. Przez ostatnie miesiące rząd Kai Kallas koncentrował się na przeciwdziałaniu negatywnym skutkom pandemii, a także stymulowaniu rozwoju gospodarczego.

Rząd premier Kallas zareagował na agresję Rosji na Ukrainę bardzo szybko po 24 lutego 2022 roku, blokując propagandowe kanały rosyjskiej telewizji, wspierając sankcje wobec Rosji, znosząc wizy strefy Schengen dla obywateli Rosji oraz usuwając pomniki związane ze Związkiem Radzieckim z przestrzeni publicznej. Premier Kallas nie wskazuje na bezpośrednie zagrożenie ze strony Rosji dla Estonii i pozostałych państw bałtyckich, ale zaznacza, że inwazja na Ukrainę wymaga większego zaangażowania obronnego NATO, i dlatego opowiada się za zmianą strategii Sojuszu oraz wnioskuje o zwiększenie obecności jego wojsk na wschodniej flance. Wygrana partii premier Kallas gwarantuje kontynuację spójnej polityki zagranicznej.

Należy zauważyć, że Rosjanie stosują agresywną politykę dezinformacyjną w Estonii. Jej celem jest zbudowanie poparcia wśród grup o skrajnych poglądach. Propaganda rosyjska wskazuje za największych wrogów partie proeuropejskie oraz pronatowskie.

Według sondaży, szansę na wejście do parlamentu estońskiego ma sześć partii. Pierwsze miejsce w sondażach zajmuje Estońska Partia Reform, na czele której od 2018 roku stoi obecna premier Kaja Kallas. Na drugim i trzecim miejscu znajdują się odpowiednio Konserwatywna Partia Ludowa Estonii (EKRE) oraz Partia Centrum. Kolejne miejsca zajmuje partia Estonia 2000, piąte miejsce zajmuje Partia Socjaldemokratyczna, zaś ostatnie miejsce – konserwatywno-chadecka partia Isamaa (Ojczyzna). Pod progiem wyborczym 5 proc. znajduje się Estońska Partia Zielonych, na którą swój głos planuje oddać ponad 2 proc. wyborców.[7]

Według badań sondażowych Partia Reform premier Kallas uzyska 34 mandaty w nowym parlamencie, konserwatywna EKRE 20 mandatów, Partia Centrum 14 mandatów, ‘’Estonia 200’’- 14 mandatów natomiast Partia Socjaldemokratyczna 10 mandatów, najmniejszą liczbę mandatów – bo tylko 9 – uzyska partia Isamaa (Ojczyzna).[8]

Estońska Partia Reform jest ugrupowaniem liberalnym, prounijnym i pronatowskim. Opowiada się za liberalizmem gospodarczym oraz modernizacją kraju. Szefową partii jest premier Kaja Kallas, była eurodeputowana.

Estońska Partia Centrum, kierowana przez Jüri Ratasa, byłego premiera, obecnego przewodniczącego parlamentu estońskiego, jest określana jako ugrupowanie socjalliberalne oraz populistyczne. Opowiada się za społeczną gospodarką rynkową. Jej wyborcami głównie są obywatele rosyjskojęzyczni. Należy zauważyć, że jeszcze kilkanaście lat temu partia współpracowała z prokremlowską partią Jedna Rosja.[9]

Konserwatywna Partia Ludowa Estonii to prawicowo-nacjonalistyczna partia kierowana przez Martina Helme. Ugrupowanie cechuje eurosceptycyzm, przez co jest źle postrzegana w Europie Zachodniej. Politycy EKRE znani są z podnoszenia żądań terytorialnych wobec Rosji (5 proc, czyli ok 2,5 tys. km² terytorium Estonii zostało zajęte przez władze sowieckie w 1944 roku) – ziemie na wschód od Narwy i rejon pieczorski Pestserimaa, które pozostały pod kontrolą rosyjską.

Isamaa (Ojczyzna) jest partią o profilu konserwatywno-liberalnym oraz chadeckim, na czele której stoi Helir Valdor Seeder. Ugrupowanie wchodziło w skład drugiego rządu premier Kallas.

Partia Socjaldemokratyczna jest najdłużej utrzymującym się ugrupowanie na scenie politycznej Estonii, którego liderem jest Lauri Läänemets. Za najważniejsze wartości estońscy socjaldemokraci uznają równość, sprawiedliwość społeczną oraz budowę państwa dobrobytu opartą na społecznej gospodarce rynkowej. Partia wchodziła w skład drugiego rządu premier Kallas.

Estonia 2000 to partia z najkrótszym stażem na estońskiej scenie politycznej. Powstała w 2018 roku, a jej szefową jest Kristina Kallas. Kluczowe wartości partii to: wolność osobista, przejrzystość, innowacja i ambicja.[10]

Tegoroczne wybory w Estonii trwają od poniedziałku do niedzieli

Wybory rozpoczęły się w poniedziałek 27 lutego, a głosować będzie można do niedzieli 5 marca do godziny 20:00. Możliwość oddania głosu elektronicznie została uruchomiona w poniedziałek o godzinie 9:00 i będzie otwarta do soboty do godziny 20:00. Nowym rozwiązaniem w tegorocznych wyborach jest możliwość, aby wyborcy, którzy głosowali elektronicznie, mogli w niedzielę udać się do lokalu wyborczego, żeby zagłosować za pomocą papierowej karty do głosowania. W takim przypadku ich głos elektroniczny zostanie anulowany. Kolejną nowością jest fakt, że podobnie jak w wyborach samorządowych w 2021 roku, obywatele Estonii mogą oddać swój głos w dowolnym lokalu wyborczym w swoim okręgu. Jest to możliwe dzięki udostępnieniu spisów wyborców w formie elektronicznej. Do tej pory wyborca był przypisany do konkretnego lokalu wyborczego i w dniu wyborów mógł głosować tylko w tym jednym lokalu. Aktualnie nie ma takiego ograniczenia i można głosować w dowolnym obwodzie w całym okręgu. Należy podkreślić, że głosowanie elektroniczne jest rozwijającą się formą głosowania, która po udoskonaleniu będzie mogła stać się powszechnym sposobem głosowania w innych krajach europejskich.

Wybory w Estonii z punktu widzenia sytuacji międzynarodowej oraz wojny w Ukrainie są bardzo ważne. Kraj znajdujący się na wschodniej flance przy granicy z Rosją, który posiada sporą mniejszość rosyjską, jest ważny z punktu widzenia stabilności całego Sojuszu Północnoatlantyckiego. Wygrana partii obecnej premier Kallas oraz stworzenie rządu ze stabilną większością jest tego gwarantem. Wszystko wskazuje na to, że premier Kallas utrzyma stanowisko i utworzy stabilną koalicje rządzącą.

Foto: PAP/EPA

1.http://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/79494/PDF/05_01_I_Dys-Branicka_E-voting_jako_alternatywna_procedura_glosowania.pdf. dostęp 11.02.2023.

2. A. Lipień, Głosowanie za pośrednictwem internetu w Estonii, Studio Wyborcza, tom 28, 2019

3.https://apnews.com/article/inflation-estonia-government-and-politics-244ad77dcc4c44cd4ab7380ff26e327f dostęp : 10.02.2023.

4.https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2022-06-07/kryzys-koalicyjny-w-estonii dostęp: 12.02.2023.

5. https://www.theguardian.com/world/2022/jun/03/estonias-pm-calls-for-new-government-talks-as-coalition-collapses dostęp : 10.02.2023.

6..https://reform.ee/riigikogu-valimised-2023/valimisprogramm/demokraatia /

dostęp : 09.02.2023.

7. https://www.err.ee/k/rk-valimised-2023 dostęp : 11.02.2023.

8. https://www.err.ee/1608894020/kandidaatidega-kusitlus-reformierakond-ja-keskerakond-kaotasid-toetust dostęp:28.02.2023

9.https://www.err.ee/1608853175/kaja-kallas-koos-me-voidame-niikuinii

https://theloop.ecpr.eu/comparing-ekres-strategy-towards-russophone-estonians-with-italys-lega/ dostęp: 10.02.2023.