Analiza w skrócie:
– jedną z licznych konsekwencji Brexitu, czyli wyjścia Zjednoczonego Królestwa ze struktur Unii Europejskiej, jest ponowne zaognienie sytuacji w Irlandii Północnej;
– ten należący do Zjednoczonego Królestwa kraj przez dekady targany był konfliktem o charakterze narodowowyzwoleńczym z aspektem religijnym;
– powraca pytanie o ewentualne oderwanie się Irlandii Północnej od Wielkiej Brytanii i zjednoczenie z Republiką Irlandii.
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej — zgodnie z wolą niewiele ponad połowy tych obywateli, którzy wzięli udział w przeprowadzonym w czerwcu 2016 roku referendum — opuściło Unię Europejską 31 stycznia 2020 roku. W związku z tym konieczne stały się nowe rozwiązania dotyczące m.in. brytyjskich granic czy handlu. Wywołały one zamieszki w Irlandii Północnej 23 lata po podpisaniu porozumienia pokojowego.
Początku konfliktu należy szukać w XII wieku i anglo-normandzkiej inwazji na wyspę.[1] Religia stała się istotnym aspektem sporu za panowania króla Henryka VIII, który, odchodząc w 1534 roku od Kościoła katolickiego, ustanowił niezależny od papieża Kościół anglikański (protestancki); Irlandczycy to z kolei w zdecydowanej większości katolicy. W kolejnych dziesięcioleciach Anglicy, Walijczycy i Szkoci masowo kolonizowali wyspę Irlandię, szczególnie jej północno-wschodnią część, konfiskując Irlandczykom ich ziemie, zaś w połowie XVII wieku Oliver Cromwell doprowadził do osiedlenia się na terytorium Irlandii tysięcy brytyjskich żołnierzy.[2] Brutalność Brytyjczyków, w tym walka z irlandzką kulturą, represje wobec katolików i dokonywane na Irlandczykach masakry, spotkały się z oporem mieszkańców wyspy.
W XX wieku istotną rolę odegrało przegrane powstanie wielkanocne z 1916 roku (wraz z późniejszymi egzekucjami przywódców zrywu) oraz irlandzka wojna o niepodległość z lat 1919-1921, toczone partyzancko przez Irlandzką Armię Republikańską przeciwko siłom Wielkiej Brytanii. Irlandczycy wywalczyli suwerenność na większości terytorium, ale potomkowie osadników (lojaliści) chcieli pozostania 6 leżących w Ulsterze hrabstw, w których stanowili już większość, w Zjednoczonym Królestwie. Partyzanci byli gotowi walczyć o niepodległość całej wyspy, jednak ostatecznie irlandzka reprezentacja (Michael Collins i Arthur Griffith), postawiona pod ścianą przez perspektywę otwartej wojny z Imperium Brytyjskim, zgodziła się na podział ziem irlandzkich — powstała Irlandia Północna oraz składająca się z pozostałych 26 hrabstw Irlandia Południowa (później Wolne Państwo Irlandzkie, dziś oficjalnie Republika Irlandii). Ówczesny kompromis Collinsa nie został zaakceptowany przez sporą część republikanów, stał się przyczyną podziału wśród nich i paradoksalnie doprowadził do krwawych walk w kolejnych latach (wojna domowa z lat 1922-1923, w której trakcie w zamachu zginął Collins) i dziesięcioleciach.
Sytuacja szczególnie pogorszyła się pod koniec lat 60., w dużej mierze z przyczyn ekonomicznych, ale także z powodu dyskryminowania Irlandczyków. Kolejne 30 lat nazywane jest the Troubles, czyli niepokoje. O ile w czasie wojny o niepodległość partyzanci IRA — uzbrojeni dużo skromniej niż żołnierze brytyjscy — atakowali głównie związane z rządem i służbami brytyjskie instytucje na wyspie (np. komisariaty policji), o tyle w II połowie XX wieku odłamy IRA przeprowadzały regularne zamachy terrorystyczne, także poza Irlandią Północną. Brytyjska armia również była brutalna, czego najlepszym przykładem jest słynna „krwawa niedziela” (Bloody Sunday) 30 stycznia 1972 roku, kiedy brytyjscy żołnierze krwawo stłumili pokojowy marsz w Derry, zabijając przy tym 14 nieuzbrojonych osób (13 na miejscu, 14. ofiara zmarła później w wyniku odniesionych ran) i raniąc kolejnych 15;[3] wielokrotnie osoby te uciekały przed żołnierzami lub pomagały rannym.[4] Lojaliści także podkładali bomby — tylko jednego dnia w maju 1974 roku zabiły one 34 osoby.[5] Kiedy w 1976 roku brytyjskie władze odmówiły schwytanym członkom irlandzkich jednostek paramilitarnych statusu jeńców, traktując ich jak pospolitych przestępców, ci w więzieniach rozpoczęli protesty; ich strajki głodowe z początku lat 80. napotkały na nieugięte podejście Margaret Thatcher, które doprowadziło do śmierci 10 więźniów.[6] W sumie the Troubles kosztowały życie ponad 3,5 tys. osób, a ok. 40 tys. osób zostało rannych.[7] Po latach walk ostatecznie 10 kwietnia 1998 roku podpisano porozumienie wielkopiątkowe (Good Friday Agreement), a część IRA się rozbroiła. Choć Irlandia Północna pozostała w Zjednoczonym Królestwie, to porozumienie zakłada między innymi, że w przyszłości o ewentualnym zjednoczeniu z Republiką ma decydować wola większości mieszkańców Irlandii i Irlandii Północnej.[8] Władza została zdecentralizowana, a wszystkie ważne decyzje polityczne podejmowane w Belfaście wymagają poparcia zarówno unionistów, jak i nacjonalistów, dzięki czemu żadna ze stron nie dominuje; premier i wicepremier również muszą reprezentować dwie różne opcje.[9]
Nie sprawiło to jednak, że społeczeństwo Irlandii Północnej przestało być podzielone. Do dziś mniej niż 10% dzieci uczy się w szkołach zintegrowanych.[10] Segregacja katolików i protestantów — również ta dosłowna, fizyczna — pozostała faktem, zgodnie z wolą wielu po obu stronach sporu.[11] Sinn Féin, polityczne zaplecze republikanów od początku XX wieku, pozostaje silną i znaczącą partią zarówno w Irlandii, jak i w Irlandii Północnej. Irlandzcy nacjonaliści sprzeciwiali się wyjściu Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej, a większość biorących udział w referendum mieszkańców Irlandii Północnej zagłosowała za pozostaniem w UE, podobnie jak większość głosujących mieszkańców Szkocji, choć tam sprzeciw wobec opuszczenia struktur unijnych był jeszcze wyraźniejszy. Na irlandzkiej wyspie pobrexitowym problemem stała się przede wszystkim kwestia granicy z Republiką — do tej pory praktycznie otwartą na przepływ ludzi i dóbr w obie strony, zgodnie z prawem unijnym, ale i porozumieniem wielkopiątkowym. Żeby nie naruszać istotnych zapisów porozumienia, do umowy brexitowej dodano tzw. protokół północnoirlandzki, w którym ustalono, że choć Irlandia Północna nie pozostanie częścią jednolitego rynku UE, to unijne zasady dotyczące unii celnej, swobodnego przepływu towarów i osób będą tam obowiązywać, zaś kontrole odbywać się będą na linii wyspa Irlandia–wyspa Wielka Brytania; w ten sposób de facto ustalono nową granicę na Morzu Irlandzkim.[12] Ma to znaczenie nie tylko prawne i gospodarcze, ale też (a może przede wszystkim) symboliczne.
Porozumienie weszło w życie z początkiem 2021 roku i spotkało się ze sprzeciwem unionistów, obawiających się zjednoczenia Irlandii i bycia mniejszością w Republice. W marcu br. unioniści oficjalnie wycofali swoje poparcie dla porozumienia wielkopiątkowego.[13] Grozi to poważnym zachwianiem już i tak kruchego pokoju. Wiosną gangi lojalistów atakowały funkcjonariuszy policji koktajlami Mołotowa i cegłami m.in. w Belfaście, Derry i Carrickfergus; wśród agresorów były podburzane przez dorosłych dzieci w wieku nawet 12 lat.[14] Rannych zostało co najmniej 88 policjantów.[15] Atakowani byli także cywile, a kilka katolickich rodzin zostało zmuszonych przez bojówkarzy do opuszczenia swoich domów.[16] Gniew lojalistów dodatkowo podsyciła podana do publicznej wiadomości w marcu br. decyzja o niestawianiu zarzutów osobom obecnym na pogrzebie byłego szefa wywiadu IRA i więźnia Bobby’ego Storey’a w czerwcu 2020 roku, w czasie obowiązywania restrykcji wprowadzonych w ramach walki z pandemią COVID-19, na którym obecnych było ok. 2 tys. osób, w tym wielu polityków Sinn Féin, łącznie z wicepremier Irlandii Północnej Michelle O’Neill.[17] Pod wpływem zamieszek brytyjski rząd zażądał renegocjacji protokołu północnoirlandzkiego, na co z kolei nie zamierza zgodzić się Bruksela.[18]
Z drugiej strony powróciła kwestia referendum w sprawie zjednoczenia Irlandii, o które od 2016 roku głośno upominają się liderzy nacjonalistów i republikanów — taką możliwość zapewnia Irlandczykom porozumienie wielkopiątkowe. Powszechne głosowanie musiałoby zyskać aprobatę Londynu i odbyć się zarówno w Irlandii Północnej, jak i w Irlandii. Perspektywa tego referendum nigdy nie była tak bliska. Brexit mocno wpłynął na to, że większość mieszkańców Irlandii Północnej chce takiej możliwości, ale też na to, że podobne nastroje panują w Szkocji, gdzie tegoroczne wybory lokalne wygrała opowiadająca się za zerwaniem unii z Anglią Szkocka Partia Narodowa, a ponad połowa obywateli tego kraju chce ponownego referendum niepodległościowego.[19]
Sytuacja w Irlandii Północnej spotyka się z globalnym zainteresowaniem. Swoje wsparcie dla procesu pokojowego wyraził m.in. prezydent tradycyjnie mocno zaangażowanych w sprawy irlandzkie Stanów Zjednoczonych, Joe Biden (który, nota bene, często i chętnie podkreśla swoje irlandzkie korzenie[20]). Wyraźnie zaznaczył on, że decydujące znaczenie ma utrzymanie porozumienia wielkopiątkowego, jednocześnie zaprzeczając, jakoby USA miały oficjalnie opowiedzieć się po którejkolwiek ze stron w sprawie protokołu północnoirlandzkiego.[21] Kwestia ta jednak niewątpliwie pozostanie niezwykle istotną w kontekście relacji Wielkiej Brytanii z USA.
O swoją niepodległość i godne życie Irlandczycy walczyli przez wieki i z pewnością nie zapomnieli o tym w ciągu ostatnich 23 lat. Skoro Brytyjczycy mieli możliwość zadecydowania o wyjściu z UE, to i Irlandczycy powinni dostać szansę zagłosowania w referendum nad swoją obecnością w Zjednoczonym Królestwie (podobnie jak Szkoci w kwestii obecności w Wielkiej Brytanii). To rozwiązanie polityczne, niemilitarne i demokratyczne. Unia Europejska powinna wspierać dążenia do przeprowadzenia referendum, a także zawrzeć (lub potwierdzić) odpowiednie umowy z ewentualnie zjednoczoną Irlandią czy niepodległą Szkocją, szczególnie że społeczeństwa tych krajów są prounijne i w 2016 roku opowiedziały się za pozostaniem Zjednoczonego Królestwa w UE. Zapobieżenie ponownemu wybuchowi konfliktu w Irlandii Północnej jest kluczowe nie tylko dla bezpieczeństwa na Wyspach, ale ma też ogromne znaczenie globalne.
[1] „History of the Northern Ireland Conflict”, Sky History, https://www.history.co.uk/history-of-the-northern-ireland-conflict.
[2] Ibidem.
[3] Martin Melaugh, „‘Bloody Sunday’, Derry 30 January 1972 — Names of the Dead and Injured”, CAIN Web Service, https://cain.ulster.ac.uk/events/bsunday/deadinj.htm.
[4] Ibidem.
[5] IrishCentral Staff, „On This Day: Loyalist bombings in Dublin and Monaghan kill 34 in 1974”, IrishCentral, https://www.irishcentral.com/roots/history/1974-dublin-monaghan-bombings.
[6] Peter Taylor, „Bobby Sands: The Hunger Strike that Changed the Course of N Ireland’s Conflict”, BBC, https://www.bbc.com/news/stories-56937259.
[7] Julian O’Neill, „Stormont’s Executive Office to Pay for Troubles Pension Scheme”, BBC, https://www.bbc.com/news/uk-northern-ireland-56718930.
[8] Charles Landow, James McBride, „Moving Past the Troubles: The Future of Northern Ireland Peace”, Council on Foreign Relations, https://www.cfr.org/backgrounder/moving-past-troubles-future-northern-ireland-peace.
[9] Ibidem.
[10] Abby Wallace, „Leaders are Failing the Young People of Northern Ireland”, The Irish Times, https://www.irishtimes.com/opinion/leaders-are-failing-the-young-people-of-northern-ireland-1.4534365.
[11] Steven Grattan, „Northern Ireland Still Divided by Peace Walls 20 Years After Conflict”, The World, https://www.pri.org/stories/2020-01-14/northern-ireland-still-divided-peace-walls-20-years-after-conflict.
[12] Tom Edgington, Chris Morris, „Brexit: What’s the Northern Ireland Protocol?”, BBC, https://www.bbc.com/news/explainers-53724381.
[13] Dan Haverty, „How Brexit Lit the Fuse in Northern Ireland”, Foreign Policy, https://foreignpolicy.com/2021/04/13/brexit-loyalist-unionist-violence-uvf-northern-ireland/.
[14] „‘Criminal Gangs’ Encouraging Children into Violence on Northern Ireland’s Streets, Say Police”, Sky News, https://news.sky.com/story/criminal-gangs-encouraging-children-into-violence-on-northern-irelands-streets-say-police-12267276.
[15] Kate Devlin, „Northern Ireland Riots: 88 Police Officers Injured in ‘Unacceptable’ Violence, Says Brandon Lewis”, The Independent, https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/northern-ireland-riots-violence-police-b1830661.html.
[16] Dan Haverty, „How Brexit Lit the Fuse in Northern Ireland”, Foreign Policy, https://foreignpolicy.com/2021/04/13/brexit-loyalist-unionist-violence-uvf-northern-ireland/.
[17] „Bobby Storey Funeral: PPS Explains Why It Felt There Was No Prospect of Successful Prosecution”, Belfast Telegraph, https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/bobby-storey-funeral-pps-explains-why-it-felt-there-was-no-prospect-of-successful-prosecution-40256251.html.
[18] „Brexit: UK Wants to Redraw Northern Ireland Protocol”, BBC, https://www.bbc.com/news/uk-politics-57911148.
[19] Tim Shipman, Jason Allardyce, „Union in Crisis as Polls Reveal Voters Want Referendum on Scottish Independence and United Ireland”, The Sunday Times, https://www.thetimes.co.uk/article/union-in-crisis-as-poll-reveals-voters-want-referendum-on-scottish-independence-and-united-ireland-wwzpdlg7b.
[20] Matt Viser, „Irish Humor, Irish Temper: How Biden’s Identity Shapes His Political Image”, The Washington Post, https://www.washingtonpost.com/politics/biden-irish-st-patricks/2021/03/17/6b59390c-8740-11eb-8a8b-5cf82c3dffe4_story.html.
[21] Andrea Shalal, Trevor Hunnicutt, „Biden Underscores Need to Maintain Northern Ireland Peace, Will Not Weigh in on UK-EU Row”, Reuters, https://www.reuters.com/article/uk-usa-ireland-idUSKBN2B912N.
JEŻELI DOCENIASZ NASZĄ PRACĘ, DOŁĄCZ DO GRONA NASZYCH DARCZYŃCÓW!
Z otrzymanych funduszy sfinansujemy powstanie kolejnych publikacji.
Możliwość wsparcia to bezpośrednia wpłata na konto Instytutu Nowej Europy:
95 2530 0008 2090 1053 7214 0001 tytułem: „darowizna na cele statutowe”.
Comments are closed.