W dniu 17 października 2023 roku Viktor Orbán spotkał się z Władimirem Putinem w Pekinie podczas organizowanego przez Chiny Forum Pasa i Szlaku. To wydarzenie bez precedensu – premier Węgier jest pierwszym europejskim przywódcą, który pokazał się z rosyjskim dyktatorem od czasu wydania za nim listu gończego przez Międzynarodowy Trybunał Karny. Orbán zapewniał o chęci podtrzymywania możliwie dobrych stosunków z Rosją a w odniesieniu do wojny na Ukrainie, użył forsowanego przez rosyjską propagandę sformułowania „specjalna operacja wojskowa”. Tym spotkaniem oraz wcześniejszymi wizytami w Moskwie Pétera Szijjártó, szefa węgierskiej dyplomacji, Budapeszt pokazuje, że jest gotów brać udział w grze Kremla, obliczonej na rozbicie jedności Zachodu. Rodzi się pytanie, dlaczego to robi – korzyści z takiej współpracy nie są dla Węgier szczególnie wyraźne, zwłaszcza długoterminowo.
Dotychczasowa polityka Viktora Orbána względem Rosji na forum Unii Europejskiej ewoluowała od życzliwej neutralności do niemal otwartego opowiedzenia się po stronie Moskwy. Węgry utrudniały nałożenie europejskich sankcji na rosyjską ropę, chcąc uzyskać dla siebie specjalne wyłączenia, pozwalające MOL-owi na obniżenie cen paliwa a przez to osiągnięcie przewagi konkurencyjnej nad innymi podobnymi spółkami (Sadecki and Zawadewicz, 2022). Używały także wspólnej unijnej polityki wobec Rosji jako karty przetargowej w negocjacjach nad odblokowaniem pieniędzy z unijnych funduszy (Sadecki, 2022b). Niejednokrotnie, wprost powielały narrację Kremla, jakoby nałożenie sankcji na Rosję było jedyną przyczyną wzrostu inflacji w Europie, a wspieranie Ukrainy było przedłużaniem wojny (Sadecki, 2022a). Finalnie, zablokowały przekazanie pieniędzy z Europejskiego Instrumentu na rzecz Pokoju państwom UE, które militarnie wspierają Ukrainę (Gizińska and Sadecki, 2023a).
Należy także zwrócić uwagę, że do spotkania Orbán-Putin doszło w okolicznościach nieprzypadkowych – w Chinach, podczas forum inicjatywy, która choć straciła impet w ostatnich latach, jest ukierunkowana na stworzenie nowych połączeń handlowych w Eurazji. Inicjatywa Pasa i Szlaku jest w znacznym stopniu narzędziem politycznym, budowaniem alternatywnego porządku międzynarodowego wobec systemu zdominowanego przez Stany Zjednoczone.
Do pewnego stopnia jest ona ukierunkowana na dokonanie wyłomu w relacjach atlantyckich, ponieważ ma jeszcze silniej związać gospodarczo Europę z Chinami. Na tym podziale w świecie Zachodu, z oczywistych względów, zależy także Rosji; brak jedności powodowałby nieskuteczność sankcji. Ze względu na – wciąż jeszcze obowiązującą, zarówno w NATO, jak i Unii Europejskiej – zasadę podejmowania najważniejszych decyzji poprzez jednomyślność, posiadanie przez Chiny i Rosję państwa o postawie sojuszniczej w strukturach NATO i UE ma wielkie znaczenie. Mniej oczywiste jest, dlaczego Viktor Orbán decyduje się być częścią tej gry.
Korzyści ekonomiczne współpracy Węgier z Rosją wydają się ograniczone. Zakup surowców energetycznych po preferencyjnych cenach będzie trudny do utrzymania w dłużej perspektywie, ponieważ w 2024 roku wygasa kontrakt Naftohazu z Gazpromem i Ukraina może nie wyrazić dalszej zgody na tranzyt, podnosi też ceny przesyłu ropociągiem Drużba. Bułgaria niedawno przyjęła legislację, umożliwiającą pobieranie dodatkowych opłat za tranzyt gazociągiem TurkStream (Sadecki and Rudnik, 2023). Trudności napotyka też budowa przez Rosatom elektrowni atomowej Paks II na Węgrzech, a rząd stara się coraz bardziej zaangażować w te inwestycję firmy francuskie. Węgry zdają się także upatrywać głównego gwaranta europejskiego bezpieczeństwa właśnie we Francji (Gizińska and Sadecki, 2023b). To zaskakujące, biorąc pod uwagę, jak blisko Rosji są położone, i jaka jest różnica potencjałów pomiędzy Francją a USA. Historyczne doświadczenie zależności od ZSRR odcisnęło piętno na umysłowości węgierskiej, a pamięć o wydarzeniach 1956 roku jest ważną częścią zbiorowego imaginarium.
W aspekcie ekonomicznym, podobnie jest w przypadku Chin, Węgry są największym beneficjentem chińskich inwestycji zagranicznych w regionie Trójmorza, czego przykładem są fabryki baterii do samochodów elektrycznych, które mają powstać w Debreczynie (Chiny inwestują na Węgrzech. Powstanie fabryka baterii do samochodów elektrycznych, 2023). Jednak w latach 2000-2021, Państwo Środka zainwestowało nad Dunajem zaledwie 2,9 mld dolarów, czyli ponad dziesięć razy mniej niż w Niemczech i ponad 27 razy mniej niż w Wielkiej Brytanii. Trójmorze, mimo szumnie zapowiadanego formatu współpracy 16+1 (aktualnie 14+1), ma dla Chin marginalne znaczenie inwestycyjne na tle innych części Europy (Kratz, Zenglein and Sebastian, 2022, pp. 6–7). Korzyści polityczne także wydają się być nikłe na tle strat. Węgry mogą wprawdzie wymuszać pewne rozwiązania w UE, grając kartą ukraińską i korzystając z prawa weta, jednak powoduje to odwrócenie się od nich dotychczasowych sojuszników, takich jak Polska pod rządami Zjednoczonej Prawicy. To zachowanie daje też silny argument zwolennikom odejścia od jednomyślności w unijnym procesie decyzyjnym.
W raporcie European Center for Populism Studies przedstawiono trzy powody, dla których Viktor Orbán zdecydował się na mniej lub bardziej otwarte wspieranie Rosji. Po pierwsze, w jego ocenie dominacja rosyjska nad Ukrainą jest lepsza dla Węgier niż sąsiedztwo silnego, także militarnie, państwa ukraińskiego. Kontekstem są historyczne animozje i spór o los ludności węgierskiej na Zakarpaciu. Jednak to wytłumaczenie jest mało przekonujące, ponieważ zaistnienie konfliktu kinetycznego Węgry-Ukraina jest mało prawdopodobne. Po drugie, jest to element rozgrywki wewnętrznej – Orbán zrzuca winę za niepowodzenia gospodarcze na Zachód i nałożone na Rosję sankcje. Ostatecznie jednak poparcie wobec Putina umacnia globalnie autorytaryzm, do którego węgierski premier może zechcieć się odwołać, gdyby demokratycznie musiał oddać władzę. Osłabienie i skłócenie Unii Europejskiej oraz USA i UE może pozwolić odwrócić uwagę od dryfujących w kierunku autorytaryzmu Węgier i zmniejszyć ryzyko reperkusji za odejście od standardów państwa demokratycznego (Ádám, 2023, pp. 177–182). Wojna pozwoliła też Orbánowi na przedłużenie stanu zagrożenia, obowiązującego pierwotnie z powodu pandemii koronawirusa, a dającemu rządowi specjalne prerogatywy.
Viktor Orbán nie kryje swojego poparcia dla liderów autorytarnych. Dnia 20 sierpnia 2023 roku, podczas obchodów święta narodowego świętego Stefana, w loży honorowej znalazł się m.in. prezydent Turcji Recep Tayyip Erdoğan. Prof. Bogdan Góralczyk szczegółowo opisuje proces state capture, który w jego ocenie Orbán skutecznie przeprowadził na Węgrzech. Zaraz po dojściu do władzy w 2010 roku, Fidesz rozpoczął budowę nowego systemu instytucjonalno-prawnego (NER – System Współpracy Narodowej). W pierwszych latach wprowadzono nową konstytucję, zmieniono też setki ustaw, a dalsze modyfikacje wielu z nich obwarowano koniecznością osiągnięcia dwóch trzecich głosów. Kolejnym filarem było zbudowanie zaplecza biznesowo-gospodarczego o charakterze oligarchicznym oraz przejęcie kontroli nad mediami (około 90 proc. z nich jest pod kontrolą rządu). Fidesz wprowadził też pewien monopol myślowy, przejmując, bądź tworząc nowe instytucje naukowe i kulturalne oraz wpływając na system edukacji.
Ważną rolę w oficjalnej narracji odgrywa narodowa trauma traktatu w Trianon, w wyniku którego Węgry utraciły dwie trzecie terytorium. Prof. Góralczyk sugeruje, że Orbán jako polityk, który osiągnął niemal wszystko, mógłby chcieć odbudowy swojego kraju w dawnych granicach (Góralczyk, 2023).
Taka rewindykacja jest oczywiście niemożliwa w obecnej Unii Europejskiej i w sojuszniczym stosunku z sąsiadami oraz Stanami Zjednoczonymi. Stąd niewykluczone, że jeżeli Viktorowi Orbánowi marzy się zmiana granic, to dąży on do osłabienia relacji atlantyckich oraz UE i dlatego ustawia się w jednej linii z Władimirem Putinem i Xi Jinpingiem. Tej hipotezy nie da się oczywiście potwierdzić i może brzmieć ona irracjonalnie, lecz równie irracjonalna i pozbawiona refleksji nad konsekwencjami wydaje się polityka węgierskiego premiera. Rosja wprost komunikuje, zarówno werbalnie (w przypadku żądania wycofania się NATO i USA z Europy Środkowo Wschodniej w 2021 roku), jak i poprzez czyny (napaść na Ukrainę), że chce, aby Europa Środkowo-Wschodnia ponownie stała się jej strefą wpływów. Stosuje przy tym „strategię salami”, polegającą na szukaniu wyłomów i uderzania w punkty najmniejszego oporu, poszerzając swoje wpływy kawałek po kawałku. Nie sposób oczekiwać, że nawet jeśli część sukcesów zawdzięczać będzie Węgrom, oszczędzi je w przypadku osiągnięcia swojego celu.
Na koniec warto zauważyć, że dla Polski obecna postawa Węgier jest niekorzystna z wielu powodów. Po pierwsze, utrudnia jednomyślną politykę wsparcia dla Ukrainy i potępienia Rosji – egzystencjalnego zagrożenia. Po drugie, w dyskusji nad odejściem od weta w unijnym procesie decyzyjnym, Polska, jeżeli będzie się sprzeciwiać, może być zestawiana z aktualnie prorosyjskimi Węgrami i przestawiana jako państwo, które nie chce silnej Europy wobec wyzwań współczesności. Już teraz sprawę zgody na przystąpienie Ukrainy do UE wiąże się z koniecznością zmiany traktatów w kierunku federalizacji (Bergmann, 2022), co stawia państwa Trójmorza w kłopotliwej sytuacji – z jednej strony dla swojego bezpieczeństwa chcą Ukrainy we wspólnocie europejskiej i NATO, z drugiej nie chcą utracić swojej siły w UE, którą daje im możliwość postawienia weta w ważnych sprawach. Po trzecie, na zachodzie Europy nie brakuje sił, które chciałyby powrotu do pragmatycznej współpracy Moskwą. Na razie nie jest ona możliwa, ale w przypadku np. odsunięcia Władimira Putina od władzy, mogłaby szybko pojawić się na agendzie. Głos Europy Środkowo-Wschodniej byłby osłabiony, a Węgry mogłyby być wręcz przedstawiane jako państwo regionu, które potrafi szukać porozumienia bez ulegania antyrosyjskim uprzedzeniom.
Grafika: Pixabay.
Photo: Pixabay.
Bibliografia
Ádám, Z. (2023), Politicizing war: Viktor Orbán’s right-wing authoritarian populist regime and the Russian invasion of Ukraine. Brussels, źródło: https://doi.org/10.55271/rp0021 [dostęp: 18.10.2023]
Bergmann, M. (2022), The EU’s next big deal: Enlargement for treaty reform, artykuł dostępny na portalu POLITICO, źródło: https://www.politico.eu/article/eu-next-big-deal-enlargement-treaty-reform/ [dostęp: 18.10.2023]
Chiny inwestują na Węgrzech. Powstanie fabryka baterii do samochodów elektrycznych, (2023), artykuł dostępna na portalu Energetyka24, źródło: https://energetyka24.com/elektroenergetyka/wiadomosci/chiny-inwestuja-na-wegrzech-powstanie-fabryka-baterii-do-samochodow-elektrycznych [dostęp: 29.10.2023]
Gizińska, I., Sadecki, A. (2023a), Kolejne węgierskie weto wymierzone w Ukrainę, artykuł dostępny na portalu OSW, źródło: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2023-05-23/kolejne-wegierskie-weto-wymierzone-w-ukraine [dostęp: 24.10.2023]
Gizińska, I., Sadecki, A. (2023b), Rosyjski atom na Węgrzech: rosnąca rola Francji. artykuł dostępny na portalu OSW, źródło: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2023-07-04/rosyjski-atom-na-wegrzech-rosnaca-rola-francji [dostęp: 29.10.2023]
Góralczyk, B. (2023) Węgier zawłaszczenie, artykuł dostępny na portalu Przegląd polityczny, źródło: https://przegladpolityczny.pl/wegier-zawlaszczenie-bogdan-goralczyk/ [dostęp: 29.10.2023]
Kratz, A., Zenglein, M.J., Sebastian, G. (2022) CHINESE FDI IN EUROPE 2021 UPDATE Investments remain on downward trajectory-Focus on venture capital MERICS REPORT.
Sadecki, A. (2022a), Kampania Węgier przeciw polityce Zachodu wobec Rosji, artykuł dostępny na portalu OSW, źródło: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2022-09-28/kampania-wegier-przeciw-polityce-zachodu-wobec-rosji [dostęp: 24.10.2023]
Sadecki, A. (2022b), Mechanizm warunkowości: Węgry wobec groźby wstrzymania funduszy UE, artykuł dostępny na portalu OSW, źródło: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2022-09-20/mechanizm-warunkowosci-wegry-wobec-grozby-wstrzymania-funduszy-ue [dostęp: 24.10.2023]
Sadecki, A., Rudnik, F. (2023), Spotkanie Orbán–Putin w Pekinie: Węgry coraz dalej od Zachodu, artykuł dostępny na portalu OSW, źródło: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2023-10-19/spotkanie-orban-putin-w-pekinie-wegry-coraz-dalej-od-zachodu [dostęp: 24.10.2023].
Sadecki, A., Zawadewicz, B. (2022) Węgry wobec embarga na rosyjską ropę, artykuł dostępny na portalu OSW, źródło: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2022-05-13/wegry-wobec-embarga-na-rosyjska-rope [dostęp: 07.09.2023]
Comments are closed.