Analiza w skrócie:
▪ Proeuropejska społeczność akademicka Węgier postrzega wyniki wyborów w Polsce jako pozytywny sygnał, powrót Polski na liberalny kurs europejski oraz szansę na przyszłość dla samych Węgrów pomimo niepewności i przeszkód, jakie spowodowały reformy ostatnich trzech kadencji.
▪ Zmiany instytucjonalne – z wdrożeniem tzw. Konstytucji FIDESZ-u na czele – umocniły politykę Viktora Orbana, zacieśniły ich kontrolę nad państwem, biznesem i edukacją oraz zaburzyły proces demokratycznej zmiany władzy.
▪ Niepokój budzą bliskie kontakty z Rosją i Władimirem Putinem (Orban jest jedynym politykiem zachodnim, który spotyka się z prezydentem Rosji po wydaniu aktu oskarżenia przez Międzynarodowy Trybunał Karny) oraz zbliżenie z Chinami. Węgry, realizując pragmatyczną, choć pełną sprzeczności politykę europejską i wschodnią, będą coraz wyraźniej izolować się od Polski, Unii Europejskiej i NATO.
▪ Prawdopodobna zmiana rządu w Polsce osłabia pozycję Węgier w Unii Europejskiej pozostawiając je samotne w obliczu kontynuowanych postępowań Komisji Europejskiej czy zablokowanych wypłat środków na post-COVID-ową transformację.
Po wygranej Sojuszu Lewicy Demokratycznej w wyborach w 1993 r. wśród węgierskiej klasy komentatorskiej krążyła anegdota o postkomunistycznym pociąg ekspresowym, który przyjedzie z Warszawy do Budapesztu. Metafora ziściła się w maju 1994 r., gdy Partia Socjalistyczna zwyciężyła zdobywając samodzielną większość parlamentarną[1]. Z uwagi na bliskość historyczną i kulturową, Węgrzy z uwagą śledzą wybory polityczne nad Wisłą. Węgry, podobnie jak Polska, podlegają obostrzeniom związanym z zablokowaniem środków z postpandemicznego Krajowego Planu Odbudowy Unii Europejskiej (KPO) oraz są przedmiotem postępowań Trybunału Sprawiedliwości UE oraz procedury z artykułu 7 Traktatu o Unii Europejskiej o zawieszeniu w prawach członka[2]. Niniejszy komentarz stanowi podsumowanie pobytu badawczego autora na budapesztańskim Uniwersytecie Corvina (Budapesti Corvinus Egyetem) w powyborczym tygodniu (17-22 października 2023 r.).
Akademia vs. FIDESZ
Pracownicy tamtejszego Instytutu Nauk Społecznych i Politologii przewidują utworzenie w Polsce rządu liberalno-lewicowego z udziałem Koalicji Obywatelskiej, Trzeciej Drogi oraz Lewicy z Donaldem Tuskiem na czele. Zwracają uwagę, że taka rada ministrów ma szanse na złagodzenie działań Unii Europejskiej przeciw Polsce: zejście z kursu kolizyjnego z instytucjami UE, a nawet pomimo instytucjonalnych barier, odblokowanie środków z KPO dzięki osobistym kontaktom i nadziejom Unii Europejskiej na poprawę relacji z Warszawą w nowej kadencji. Węgierscy specjaliści widzą w nowej rzeczywistości politycznej szansę na powrót Polski do unijnego mainstreamu nawet w sytuacji przyspieszonych wyborów w przyszłym roku, co nie będzie łatwe dla samych Węgrów. Dwie kadencje rządów Zjednoczonej Prawicy, w odróżnieniu od ich deklaratywnego sojusznika Viktora Orbana i jego partii FIDESZ, nie zdołały wprowadzić tak głębokich zmian w polskim systemie politycznym. Pomimo podporządkowania struktur sądownictwa najwyższego, mediów oraz państwowych spółek i fundacji, PiS z koalicjantami nigdy nie posiadał większości konstytucyjnej na miarę FIDESZ-u.
Dla porównania, Orban w 2011 r. przeforsował bezprecedensową wymianę konstytucji zwanej „Konstytucją FIDESZ-u” z uwagi na fakt, że zamiast ponadpartyjnego porozumienia wdrożono ją głosami koalicji FIDESZ-KNDP przy sprzeciwie nacjonalistycznej partii Jobbik oraz bojkocie głosowania przez pozostałe ugrupowania opozycyjne[3]. Wspomniana ustawa zasadnicza z poprawkami stanowi do dzisiaj fundament parlamentarnej potęgi Orbana[4], upośledzając w praktyce funkcjonowanie sądownictwa najwyższego, pozwalając na głębokie, sprzyjające FIDESZ-owi, zmiany w ordynacji wyborczej, ale także utrudnienie regulacji związków jednopłciowych, aborcji czy oddalenie przyjęcia euro[5]. Ustawa spowodowała także tarcia między Budapesztem a Brukselą, w wyniku których europosłowie FIDESZ-u wystąpili z Europejskiej Partii Ludowej[6] i do teraz, poszukując nowego formatu, znajdują się w grupie partii niezrzeszonych[7]. Prawdopodobna zmiana rządu w Polsce osłabia pozycję Węgier w Unii Europejskiej pozostawiając je samotne w obliczu kontynuowanych postępowań Komisji Europejskiej czy zablokowanych wypłat środków na post-COVIDową transformację.
Węgry mają także problem ze swoimi relacjami wojskowymi, przede wszystkim w NATO. Warto tutaj podkreślić, że dobre nastawienie Orbana do Rosji Władimira Putina nie jest wyłącznie zjawiskiem ostatniego roku, ale trwa znacznie dłużej.
Świadczy o tym duża aktywność nad Dunajem rosyjskich koncernów naftowych, udział Rosji w rozbudowie węgierskiej elektrowni nuklearnej w Paks, czy wypowiedzi polityków FIDESZ-u o konieczności złagodzenia sankcji nałożonych po aneksji Krymu w 2014 r. Jednakże, ambiwalentna postawa rządu węgierskiego względem inwazji na Ukrainę, minister Gergely Gulyás oświadczający, że niezbędne są gwarancje bezpieczeństwa dla Rosji i blokada dryfu Ukrainy na Zachód[8], czy wreszcie aktywne utrudnianie przystąpienia do paktu Szwecji, ukruszyły reputację Węgier jako sojusznika zachodu[9]. Ochłodziły także relacje z historycznie ze sprzeciwiającą się rosyjskiemu imperializmowi Polską. Mimo to węgierski rząd jednoznacznie stał po stronie Zjednoczonej Prawicy, a węgierskie media nie raz powtarzały narrację Telewizji Polskiej dot. polityków opozycji[10]. Obecnie można prognozować, że promoskiewski wektor Węgier stanie w sprzeczności z priorytetami nowego, bardziej europejskiego rządu Polski, co może odbić się na dalszym pogarszaniu relacji dyplomatycznych m.in. współpracy w obrębie Grupy Wyszehradzkiej (V4). Grupa V4 w obliczu bliskiego powrotu do władzy Roberta Fico na Słowacji może więc podzielić się na duety V2+V2, czyli prorosyjskie czy euorsceptyczne Węgry-Słowacja kontra prozachodnie rządy w Czechach i Polsce.
W obliczu nietrafionej węgierskiej kalkulacji na równoważenie polityki europejskiej kontaktami z Rosją oraz jednoczesne czerpanie korzyści z unijnych dotacji i tanich rosyjskich paliw przy niewzruszonym wsparciu PiS, Orban wydaje się obecnie szukać patronatu poza Europą.
Wizyta Premiera Węgier jako jedynego zachodniego przywódcy w Pekinie (17-18 października 2023 r.) na III Forum Pasa i Szlaku odbiła się na Węgrzech dużym echem[11]. Wywołała je publikacja nagrania ze spotkania Orbana z Władimirem Putinem, pokazująca duży stres i zdenerwowanie w mowie ciała węgierskiego lidera[12].
Takie zachowanie Orbana interpretowane jest jako znak napięcia, tkwienia w geopolitycznej pułapce między Wschodem a Zachodem, w którą premier wpadł przez nasilające się trudności prowadzenia wielowektorowej polityki zagranicznej. Obecność premiera w Pekinie (drugim europejskim przywódcą był Prezydent Serbii, Alexandr Vucic)[13] może wskazywać, że Budapeszt liczy na dalszy napływ inwestycji z Państwa Środka celem ratowania trawionej inflacją gospodarki i malejącej pozycji na arenie międzynarodowej[14]. Dotychczas, Chiny zapowiedziały dalsze zwiększanie wymiany akademickiej z Węgrami, utworzenie fabryk baterii na rzecz przemysłu elektromobilności o wartości niemal 2 miliardów yuanów[15] czy dalszą współpracę w zakresie rozwoju kolei i infrastruktury – odpowiedzią jest tu przychylne stanowisko Węgier wobec chińskich systemów łączności 5G[16]. Sztandarowymi inwestycjami chińskimi nad Dunajem mają być budowa kolei Budapeszt-Bukareszt (budząca protesty ekonomiczne i ekologiczne, któtrej realizacja napotyka coraz większe problemy)[17] oraz ustanowienie pierwszego w Europie kampusu uczelni chińskiej – Szanghajskiego Uniwersytetu Fudan 复旦大学 (kontrowersyjnego z uwagi na koszty i komunistyczne powinowactwo projektu, który jednak również nie został rozpoczęty[18]).
Podsumowanie
Pomimo reform politycznych i edukacyjnych, część budapesztańskiej społeczności akademickiej pozostaje sceptyczna wobec polityki Viktora Orbana, jego dobrych stosunków ze wschodnimi autokracjami oraz nadziejami na powrót do władzy Donalda Trumpa w wyborach w 2024 r. w USA. Powrót Polski z antyeuropejskiego zwrotu postrzegany jest nad Dunajem jako dobry sygnał również dla Węgier, jednak z pełną świadomością, że nie będzie to łatwe. Zmiany instytucjonalne z Konstytucją FIDESZ-u na czele będą w procesie demokratycznym trudne do cofnięcia, a sam Orban wydaje się być w dobrej konstelacji politycznej do dalszego kontynuowania rządów. Przeszkodami na jego drodze mogą się okazać problemy ekonomiczno-społeczne: kondycja gospodarki, rosnące koszty rosyjskich paliw windujące ceny w uzależnionych od nich Węgrzech oraz ujemny przyrost naturalny mimo prowadzonej polityki „Hungary family-friendly”[19]. Widoczna na horyzoncie rywalizacja chińsko-amerykańska może okazać się dla Węgier dużym problemem w przyszłości z uwagi na ich relacje ze wschodnimi autokracjami, a bez sojusznika w Warszawie, Viktor Orban może mieć trudności ze skutecznym stawianiem się instytucjom Unii Europejskiej czy Sojuszowi Północnoatlantyckiemu. Naukowcy z Węgier upatrują szans na osobiste kontakty i dalszą, znakomitą współpracę edukacyjną, biznesową i regionalną. Zaznaczają, że na szczeblu międzypaństwowym kooperacja między rządem Orbana, a opozycją może układać się trudniej po oskarżeniach liderów Koalicji Obywatelskiej o sojusz z Rosją[20].
Grafika: zdjęcie autora, Krzysztofa Karwowskiego.
Photo: picture taken by the author, Krzysztof Karwowski.
Bibliografia
[1] Dingsdale, A., & Kovacs, Z. (1996). A Return to Socialism: The Hungarian General Election of 1994. Geography, 81(3), 267–272. http://www.jstor.org/stable/40572798 (dostęp: 22.10.2023)
[2] Bielecki, T. (2021). UE: Artykuł 7 bez zmian. Pieniądze z KPO coraz później. Deutsche Welle, w internecie: https://www.dw.com/pl/ue-artyku%C5%82-7-bez-zmian-pieni%C4%85dze-z-kpo-coraz-p%C3%B3%C5%BAniej/a-60121605 (dostęp: 22.10.2023)
[3] eKai (2011). Boże pobłogosław Węgrów! eKai.pl, w internecie: https://web.archive.org/web/20110520204104/http://ekai.pl/wydarzenia/temat_dnia/x40801/boze-poblogoslaw-wegrow/ zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-20), (dostęp: 22.10.2023)
[4] Tekst Konstytucji Węgier z 1 stycznia 2012, Biblioteka Cyfrowa Sejmu RP, w internecie: http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/wegry2011.html (dostęp: 22.10.2023)
[5] Hejj, D. (2020). Rząd Węgier dziewiąty raz zmienia ustawę zasadniczą, Zespół Wyszehradzki Instytutu Europy Środkowej, w internecie: https://ies.lublin.pl/komentarze/rzad-wegier-dziewiaty-raz-zmienia-ustawe-zasadnicza/ (dostęp: 22.10.2023)
[5] Bogusław Mrozek, Historia Najnowsza Azji Południowo – Wschodniej 1917-1970 (Warszawa: Książka i Wiedza, 1973).
[6] Wysocka, K. (2021). Fidesz opuszcza Europejską Partię Ludową. Jakie plany polityczne ma teraz Viktor Orban? EUROACTIVE, w internecie: https://www.euractiv.pl/section/instytucje-ue/news/fidesz-wegry-europarlament-ep-epl-europa-partia-ludowa-demokracja-unia-orban-viktor/ (dostęp: 22.10.2023)
[7] Hejj, D. (2021). Fidesz tworzy nowy sojusz w Parlamencie Europejskim. Zespół Wyszehradzki Instytutu Europy Środkowej, w internecie: https://ies.lublin.pl/komentarze/fidesz-tworzy-nowy-sojusz-w-parlamencie-europejskim/ (dostęp: 22.10.2023)
[8] Rzeczpospolita (2023). Węgry: Gwarancje bezpieczeństwa dla Rosji, a nie NATO dla Ukrainy. rp.pl, w internecie: https://www.rp.pl/konflikty-zbrojne/art39046581-wegry-gwarancje-bezpieczenstwa-dla-rosji-a-nie-nato-dla-ukrainy (dostęp: 22.10.2023)
[9] Banasiak, M. (2022). Między Moskwą a Brukselą. Dlaczego w czasie wojny Węgry stoją po stronie Rosji? [dr Dominik Héjj]. INE, w internecie: https://ine.org.pl/miedzy-moskwa-a-bruksela-dlaczego-w-czasie-wojny-wegry-stoja-po-stronie-rosji-dr-dominik-hejj/ (dostęp: 22.10.2023)
[10] Lázár, G. (2020). Tusk calls Orbán a Nazi, Sikorski calls him a loser – gloves are off. Hungarian Free Press, w internecie: https://hungarianfreepress.com/2020/04/26/tusk-calls-orban-a-nazi-sikorski-calls-him-a-loser-gloves-are-off/ (dostęp: 22.10.2023)
[11] Tiezzi, S. (2023). Which World Leaders Came to China’s 3rd Belt and Road Forum? Top-level representation dropped to a new low, based largely on a lack of interest from European states. The Diplomat, w internecie: https://thediplomat.com/2023/10/which-world-leaders-came-to-chinas-3rd-belt-and-road-forum/ (dostęp: 22.10.2023)
[12] Haber Lufter (2023). Russian President Putin meets with Hungarian Prime Minister Orban, w internecie: https://www.youtube.com/watch?v=AE4ReW3euME (dostęp: 22.10.2023)
[13] The Diplomat (2023). 3rd Belt & Road Forum family photo and list of participants. The Diplomat, w internecie: https://thediplomat.com/2023/10/3rd-brf-family-photo/ (dostęp: 22.10.2023)
[14] Sadecki, A. & Rudnik, F. (2023). The Orbán–Putin meeting in Beijing: Hungary drifting away from the West. Ośrodek Studiów Wschodnich, w internecie: https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/analyses/2023-10-19/orban-putin-meeting-beijing-hungary-drifting-away-west (dostęp: 23.10.2023)
[15] Kobierski, Ł. (2022). Stanowisko państw zachodnich i wybranych firm prywatnych w tych państwach dotyczące współpracy z Huawei w ramach rozwoju sieci 5G. Stan na 30 października 2022. INE, w internecie: https://ine.org.pl/stanowiska-panstw-zachodu-i-wybranych-firm-w-tych-panstwach-dotyczace-wspolpracy-z-huawei-w-ramach-rozwoju-sieci-5g-stan-na-30-10-2022/ (dostęp: 22.10.2023)
[16] Reuters (2023). China’s Sunwoda plans $274.7 million Hungarian battery plant. Reuters Technology, w internecie: https://www.reuters.com/technology/chinas-sunwoda-plans-2747-mln-hungarian-battery-plant-2023-07-27/ (dostęp: 22.10.2023)
[17] ATV (2017). „Budapest-Belgrád vasútvonal: Miért titkolózik a kormány?”. ATV.hu, w internecie: https://www.atv.hu/belfold/20170516/budapest-belgrad-miert-titkolozik-a-kormany-a-meregdraga-gigaberuhazassal-kapcsolatban (dostęp: 22.10.2023)
[18] Akos Keller-Alant & Reid Standish (2022). What’s Next For China’s Fudan University Campus In Hungary? Radio Free Europe, w internecie: https://www.rferl.org/a/hungary-orban-china-fudan-budapest/31888800.html (dostęp: 22.10.2023)
[19] About Hungary (2023). President Novák: Pro-family is answer to demographic crisis. AboutHungary.hu, w internecie: https://abouthungary.hu/news-in-brief/president-novak-pro-family-is-answer-to-demographic-crisis (dostęp: 22.10.2023)
[20] Polak, P. (2022). Tusk: Orban jest jawnym i bezwstydnym sojusznikiem Putina. Dziennik Gazeta Prawna, w internecie: https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/kraj/artykuly/8394507,donald-tusk-o-orbanie-sojusznik-putina.html (dostęp: 22.10.2023)
Comments are closed.