Naddniestrze jako drugi etap wojny rosyjsko-ukraińskiej

Analiza w skrócie:

Mołdawska Republika Naddniestrza została ukonstytuowana w wyniku oderwania się od Mołdawii w 1990 roku. Suwerenność tej quasi-Republiki uznały wyłącznie separatystyczne quasi-państwa Gruzji – Abchazja i Osetia Południowa.
W Naddniestrzu nadal stacjonują wojska rozjemcze Federacji Rosyjskiej, a Kreml utrzymuje tam także dodatkowy garnizon, który nie został uwzględniony w międzynarodowych umowach. Składa się z około 1 800 żołnierzy.
Rosyjski atak na Ukrainę, podobnie jak wcześniejsze uznanie udzielone separatystycznym quasi-Republikom w Donbasie, postawiło władze Naddniestrza w trudnej sytuacji. Doprowadziło bowiem do dychotomii pomiędzy symboliczną prorosyjskością samozwańczego państwa a wymiernymi interesami lokalnych oligarchów, dla których zasadnicze znaczenie mają relacje z rządem Mołdawii, Ukrainy i Unii Europejskiej.
Rosyjskie media podały informację, zgodnie z którą rosyjski generała Rustama Minnekajewa, zastępca dowódcy Centralnego Okręgu Wojskowego, 22 kwietnia 2022 roku ogłosił cel drugiego etapu rosyjskiej inwazji na Ukrainę, którym będzie zdobycie południowej części państwa poprzez stworzenie korytarza lądowego do granicy z Naddniestrzem.

Aspekt historyczny

2 września 1990 roku Naddniestrze proklamowało autonomię, powołując do życia quasi organizm państwowy pod nazwą Naddniestrzańska Republika Mołdawska (Pridnestrovskaia Moldavskaia Respublica), ustanawiając stolicą Tyraspol. Niepodległość quasi-Republiki nie została potwierdzona na arenie międzynarodowej, suwerenność państwa uznały jedynie marionetkowe Abchazja i Osetia Południowa. Środowisko międzynarodowe traktuje Naddniestrze jako integralną część Republiki Mołdawii.

Naddniestrzańska Republika Mołdawska, twór powstały de facto z inicjatywy rosyjskiej, od początków swego istnienia pozostawała w silnej zależności militarnej, gospodarczej i finansowej od Kremla. Podczas wojny domowej w Mołdawii w latach 1992-1993 14. Armia rosyjska stacjonująca w Naddniestrzu stała się stroną konfliktu, przyczyniając się do zwycięstwa rebeliantów. Pomimo obowiązującego od 1999 roku traktatu w Stambule wojska Federacji Rosyjskiej pozostają na terenie Naddniestrza, wykorzystując ten teren jako bazę dla sprzętu wojskowego.

Pomimo rosyjskiej deklaracji o likwidacji rosyjskiego garnizonu, do której miało dojść do 2003 roku, w czerwcu 2006 roku minister obrony Federacji Rosyjskiej Siergiej Iwanow wycofał się z tych zapowiedzi, argumentując decyzję brakiem stabilności w regionie. Ostatecznie wojska rosyjskie w Naddniestrzu zostały zredukowane do liczby około 1 800 żołnierzy.

17 września 2006 roku z inspiracji władz rosyjskich w quasi-Republice zorganizowano referendum niepodległościowe. Frekwencja wyborcza wyniosła 78,6%, z czego 97,2% głosujących opowiedziało się za autonomią Naddniestrza, przy 1,9% głosów sprzeciwu. Stany Zjednoczone, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz Unia Europejska nie uznały wyników referendum. Po dokonanej przez Federację Rosyjską aneksji Krymu i decyzji Republiki Krymu z 18 marca 2014 roku o przyłączeniu do Federacji Rosyjskiej, z podobną prośbą do parlamentu rosyjskiego zwróciły się władze Naddniestrza.

W połowie 2015 roku rządy Mołdawii i Ukrainy zdecydowały o uszczelnieniu granic z Naddniestrzem, co miało na celu m.in. powstrzymanie przemytu, który stanowił jedno z podstawowych źródeł dochodu elit nieuznawanej Republiki. Powołując się na przepisy konwencji wiedeńskiej Mołdawia i Ukraina wstrzymały ruch samochodów z naddniestrzańskimi tablicami rejestracyjnymi,natomiast Ukraina zapowiedziała budowę muru na granicy z quasi-Republiką, co miało stanowić zabezpieczenie kraju przed rosyjską agresją z tego kierunku.

W 2016 roku władza w Naddniestrzu znalazła się w posiadaniu grupy oligarchów związanych z firmą Scheriff. W tym czasie Naddniestrze zaczęło czerpać profity z wymiany handlowej z Unią Europejską, wynikające z zapisów „Umowy o pogłębionej i kompleksowej strefie wolnego handlu” (DCFTA). Zgodnie z danymi z 2022 roku 37% eksportu z quasi-Republiki kierowana jest do Unii Europejskiej, około 28% do Republiki Mołdawii, a 20% do Ukrainy. Eksport do Federacji Rosyjskiej i Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej stanowi zaledwie 7%. Powyższe wytyczne stanowią przesłankę do sformułowania twierdzenia, zgodnie z którym utrzymanie kontaktów z rządami Mołdawii, Ukrainy i Unii Europejskiej stanowi podstawę dla kontynuacji tego korzystnego dla oligarchów naddniestrzańskich modelu współpracy. Należy zauważyć, że współpraca Federacji Rosyjskiej z Naddniestrzem w ostatnich latach nie układała się najlepiej, co stanowiło konsekwencję m.in. skandali finansowych z udziałem elit rządzących, wykorzystujących pomoc Federacji Rosyjskiej, w tym profity uzyskiwane ze sprzedaży gazu, dla powiększania prywatnego majątku. W opinii władz quasi-Republiki strategiczne znaczenie Naddniestrza straciło na wartości dla polityki Federacji Rosyjskiej po dokonanej aneksji Krymu.

Aspekt militarny

W armii Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej służy zaledwie 3 250 żołnierzy. Rosyjski komponent wojskowych w Naddniestrzu składa się z trzech oddziałów: sił pokojowych liczących około 750 żołnierzy, oddziałów Operacyjnych Grup Rosyjskich Wojsk, następcy 14. Armii rosyjskiej liczących około 750 żołnierzy oraz tzw. Sił Zbrojnych Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej, liczących około 2 000 żołnierzy. Zgodnie z ocenami ekspertów, pod względem operacyjnym te trzy jednostki stanowią jedną całość liczącą 3 000-3 500 żołnierzy, nie dysponują jednak lotnictwem.

Od 2014 roku Mołdawia uniemożliwia Federacji Rosyjskiej regularną rotację wojsk, wobec czego armia rosyjska rekrutuje żołnierzy przede wszystkim z ludności miejscowej. Według oficjalnych danych 70-80% żołnierzy oddziałów rosyjskich to osoby urodzone w Naddniestrzu. Ich wyposażenie w stosunkowo przestarzały sprzęt powoduje, że zdolności bojowe rosyjskich siły zbrojnych w nieuznawanej quasi-Republice oceniane są dość nisko. Należy tu jednak nadmienić, że nie obserwatorzy i analitycy nie dysponują pełnymi danymi w kwestii charakteru i stopnia wyszkolenia rosyjskich oddziałów stacjonujących w Naddniestrzu (ewentualna kwestia obecności oddziałów sił specjalnych).

Wypowiedzi przedstawicieli najwyższych warstw wojskowych Federacji Rosyjskiej wywołują zaniepokojenie o dalsze losy quasi-państwa. Zajęcie południa Ukrainy przez Kreml może oznaczać otwarcie drogi do Naddniestrza. Zgodnie z informacjami podanymi przez wywiad ukraiński władze separatystycznej Republiki ogłosiły przeprowadzenie ćwiczeń wojskowych. W ramach przygotowań resort obrony samozwańczej Republiki Naddniestrzańskiej wysłał do lokalnych władz rozporządzenie, zgodnie z którym mieszkańcy Naddniestrza mieliby uczestniczyć w 90-dniowym szkoleniu wojskowym. Ćwiczenia nie mają charakteru obligatoryjnego, mają w nich uczestniczyć mężczyźni do 55. roku życia, którym zapewnia się żołd, zakwaterowanie i wyżywienie.

Działania te wywołują zaniepokojenie, szczególnie w kontekście słów dowódcy Centralnego Okręgu Wojskowego Rosji, generała Rustama Minnekajewa, który to zidentyfikował jeden z celów obecnie prowadzonych działań wojennych jako uzyskanie kontroli nad południem Ukrainy, co ułatwi dostęp do Naddniestrza, gdzie rzekomo prześladuje się osoby mówiące po rosyjsku. W odpowiedzi Biuro Reintegracji w Kiszyniowie wydało oficjalny komunikat:

W kontekście słów niektórych rosyjskich wojskowych na temat rzekomego łamania praw ludności rosyjskojęzycznej w regionie Naddniestrza na terenie Republiki Mołdawii, Biuro Reintegracji ogłasza, że takie oświadczenia są nieakceptowalne, bezpodstawne, a także prowadzą do zwiększenia napięcia i nieufności w społeczeństwie

Według analityków brytyjskich Federacja Rosyjska poprzez potencjalną inwazję na Naddniestrze dążyć będzie do realizacji 3 celów:

odcięcia część sił ukraińskich na południowo-zachodniej flance wobec toczącej się w Ukrainie wojny;
powstrzymania proeuropejskiej orientacji rządu mołdawskiego;
wywarcia nacisku na państwa Europy Zachodniej, sugerując, że poparcie okazane Ukrainie może doprowadzić do eskalacji wojny w regionie.

Naddniestrze wobec wojny ukraińsko-rosyjskiej

Po ataku Federacji Rosyjskiej na Ukrainę 24 lutego 2022 roku prezydent quasi-Republiki Wadim Krasnosielski wystosował oświadczenie, zgodnie z którym władze kontrolują rozwój wydarzeń na swoim terenie, a ocena zaistniałej sytuacji nie stanowi podstawy do wprowadzenia stanu wyjątkowego. Co więcej, quasi-rząd zwrócił się z ofertą pomocy dla uchodźców z Ukrainy.

Władze Naddniestrza oraz lokalne media w obliczu eskalacji konfliktu rosyjsko-ukraińskiego zajęły postawę zachowawczą. Temat ten nie zdominował przestrzeni publicznej, a w publikowanych materiałach zwracano uwagę na prowokacyjne zachowanie w zaistniałej sytuacji państw Zachodu. Zachowując pozory obiektywizmu i zrozumienia dla postaw Ukraińców prezentowano przykład Naddniestrza jako sprawdzonego wzoru możliwego rozwiązania konfliktu oraz kooperacji obu pozostających w stanie wojny państw przy zaangażowaniu wspólnoty międzynarodowej, z wykorzystaniem formatu 5+2, którego stronami są Mołdawia, Naddniestrze, Ukraina, Rosja, OBWE, Unia Europejska i USA.

Władze w Tyraspolu kontynuują dialog z rządem Mołdawii oraz OBWE, czego przykładem są rozmowy prowadzone przez ministra spraw zagranicznych Naddniestrza, Witalija Ignatiewa, z wicepremierem Mołdawii ds. reintegracji, Olegiem Serebrianem przy zaangażowaniu Klausa Neukircha, szefa misji OBWE w Kiszyniowie, m.in. odbyli oni rozmowę telefoniczną w dniu rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Oficjalną wizytę w Tyraspolu złożył Artur Dmochowski, Specjalny Wysłannik Przewodniczącego OBWE.

Niemniej od 24 lutego w Naddniestrzu odnotowano kilka incydentów, w tym ataki na siedzibę lokalnej agencji bezpieczeństwa w Tyraspolu oraz na ośrodek radiowo-telewizyjny we wsi Maiac. Incydent o najpoważniejszym znaczeniu miał miejsce 27 kwietnia, kiedy dokonano ostrzału magazynu z rosyjską amunicją we wsi Cobasna na północy Naddniestrza. Znajdujący się tam arsenał szacowany jest jako największy w Europie Wschodniej. Rosyjski wywiad prowadzi zintensyfikowane działania dezinformacyjne, m.in. rozpowszechniając ostrzeżenia przed rzekomym atakiem rakietowym, powołując się na źródła wywiadu ukraińskiego.

2 maja w jednej z naddniestrzańskich gazet opublikowano artykuł, w którym opisano „akty terrorystyczne”, do których miało dojść na obszarze Naddniestrza, oraz zamieszczono apel, sugerując, że jego nadawcą jest miejscowa ludność, do prezydenta Władimira Putina zawierający prośbę o pomoc i interwencję. Wywiad wojskowy Ukrainy stwierdził, że seria wybuchów w Tyraspolu została zainscenizowana przez rosyjskie służby bezpieczeństwa.

Wnioski

Na podstawie powyższych przesłanek można domniemywać, że władze Naddniestrza będą starały się pozostać na uboczu wojny rosyjsko-ukraiński. Aktywne włączenie quasi-Republiki w działania zbrojne mogłoby doprowadzić do niewydolności funkcjonowania modelu polityczno-ekonomicznego, którego głównymi beneficjentami są oligarchowie i elita władz quasi-państwa. Niemniej, Federacja Rosyjska w każdej chwili może wykorzystać stacjonujące w Naddniestrzu oddziały zbrojne, aby doprowadzić do przesilenia politycznego i aneksji tego terenu. Zastosowane w tym celu mogą zostać prowokacje rosyjskie, czego potwierdzenie stanowią incydenty, do których dochodzi na terenie Naddniestrza, zintensyfikowane po 24 lutego 2022 roku. Przypuszczenia te potwierdzają również wypowiedzi najwyższych przedstawicieli władz wojskowych Federacji Rosyjskiej, zgodnie z którymi celem drugiej fazy wojny w Ukrainie będzie zdobycie całkowitej kontroli nad Donbasem i południową Ukrainą, co będzie równoznaczne z otwarciem drogi do Naddniestrza. Wykorzystanie przez Federację Rosyjską oddziałów wojskowych stacjonujących na terenie quasi-Republiki ocenić należy jako prawdopodobne, co może mieć wymierne konsekwencje w sytuacji walk o Odessę. Znamienny jest chociażby fakt, że w dniu rozpoczęcia rosyjskiej inwazji na Ukrainę rosyjskie oddziały uczestniczyły w manewrach, jednak informacje o rzekomym ataku prowadzonym z Naddniestrza, jak dotąd, należy uznać za fake news.

Bibliografia:

CSCE Conflict Prevention Center. The Transnistrian conflict in Moldova: Origins and main issues, Vienna 1994.

J. Solak, Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar „zamrożonego konfliktu” o Naddniestrze, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014.

Istanbul Summit Communiqué issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council, Istanbul 28 June 2004, article 32; https://www.nato.int/docu/pr/2004/p04-096e.htm, dostęp: 22.05.2022 r.

Keith Harrington, Rosja chce wciągnąć Naddniestrze do wojny z Ukrainą. Po co jej te 1800 żołnierzy tam stacjonujących?; https://oko.press/rosja-chce-wciagnac-naddniestrze-do-wojny-z-ukraina/, dostęp: 22.05.2022 r.

Michael Schwirtz , Transnistria Votes on Independence; https://www.nytimes.com/2006/09/18/world/europe/18RUSSIASUMM.html, dostęp: 22.05.2022 r.

Naddniestrze też chce do Rosji. Separatyści apelują do Moskwy o zmianę prawa; https://tvn24.pl/swiat/naddniestrze-tez-chce-do-rosji-separatysci-apeluja-do-moskwy-o-zmiane-prawa-ra408915-3354176, dostęp: 22.05.2022 r.

Andrzej Poczobut, Ukraińsko-mołdawska blokada Naddniestrza; https://wyborcza.pl/7,75399,18667003,ukrainsko-moldawska-blokada-naddniestrza.html, dostęp: 22.05.2022 r.

Convention on road traffic done at Vienna on 8 november 1968; https://treaties.un.org/Pages/ViewDetailsIII.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XI-B-19&chapter=11&Temp=mtdsg3& lang=en, dostęp: 2.06.2022 r.

Cars With Transnistrian License Plates Will Not Be Allowed in Ukraine; https://www.ukrgate.com/eng/?p=20101, dostęp: 22.05.2022 r.

Kamil Całus, Naddniestrze: cała władza dla Sheriffa; https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2016-12-14/naddniestrze-cala-wladza-dla-sheriffa, dostęp: 22.05.2022 r.

EU-Ukraine Deep and Comprehensive Free Trade Area; https://trade.ec.europa.eu/access-to-markets/en/content/eu-ukraine-deep-and-comprehensive-free-trade-area, dostęp: 22.05.2022 r.

Michał Torz, Naddniestrze. Co tam się dzieje?; https://warsawinstitute.org/pl/naddniestrze-co-tam-sie-dzieje/, dostęp: 22.05.2022 r.

P. Oleksy, Naddniestrze wobec rosyjskiego ataku na Ukrainę; https://ies.lublin.pl/komentarze/naddniestrze-wobec-rosyjskiego-ataku-na-ukraine/, dostęp: 22.05.2022 r.

Artur Radwan, Rusza nabór do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej. Tyle może zarobić ochotnik; https://praca.gazetaprawna.pl/artykuly/8420644,dobrowolna-zasadnicza-sluzba-wojskowa-ochotnicy-armia.html, dostęp: 22.05.2022 r.

Russian commander suggests plan is for permanent occupation of south Ukraine; https://www.theguardian.com/world/2022/apr/22/ukraine-south-occupation-russian-military-chief-rustam-minnekayev, dostęp: 22.05.2022 r.

Adam Kielar, Mołdawia. Rząd odrzuca oskarżenia Rosji dotyczące Naddniestrza; https://polskatimes.pl/moldawia-rzad-odrzuca-oskarzenia-rosji-dotyczace-naddniestrza/ar/c1-16304675, dostep: 22.05.2022 r.

Russia ‘is already paving the way for a takeover of Moldova; https://www.thetimes.co.uk/article/russia-is-already-paving-the-way-for-a-takeover-of-moldova-hl9zg3v7b, dostęp: 22.05.2022 r.

5 + 2 format, the parties to which are Moldova, Transnistria, Ukraine, Russia, the OSCE, the European Union and the USA; https://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/documents/d-md/dv/d-md_2011_11_10_13/d-md_2011_11_10_13en.pdf, dostęp: 22.05.2022 r.

Władze Naddniestrza zgodziły się na spotkanie z przedstawicielami OBWE; https://forsal.pl/swiat/aktualnosci/artykuly/8410834,wladze-naddniestrza-zgodzily-sie-na-spotkanie-z-przedstawicielami-obwe.html, dostęp: 22.05.2022 r.

Putin wie, że atakując Mołdawię, wiele ryzykuje. Czy to go powstrzyma?; https://www.money.pl/gospodarka/putin-wie-ze-atakujac-moldawie-wiele-ryzykuje-czy-to-go-powstrzyma-6764857861131072a.html, dostęp: 22.05.2022 r.

Anna Lewicka, „The Times”: Rosja podjęła decyzję. Ten kraj będzie kolejnym celem; https://wiadomosci.dziennik.pl/swiat/artykuly/8411222,rosja-atak-cel-moldawia-the-times.html, dostęp: 22.05.2022 r.

Naddniestrze: Atak terrorystyczny na jednostkę wojskową w pobliżu Tyraspolu; https://www.rp.pl/konflikty-zbrojne/art36149481-naddniestrze-atak-terrorystyczny-na-jednostke-wojskowa-w-poblizu-tyraspolu, dostęp: 22.05.2022 r.

Russia 'is already paving the way for a takeover of Moldova’; https://www.thetimes.co.uk/article/russia-is-already-paving-the-way-for-a-takeover-of-moldova-hl9zg3v7b, dostęp: 22.05.2022 r.