Paradyplomacja w warunkach wojennych – wsparcie dla Ukrainy na poziomie miast i regionów

Współpraca miast i regionów z różnych państw może być realizowana na wielu poziomach i dotykać wielu kwestii – kultury, nauki, sportu, biznesu czy turystyki. Jednak po 24 lutym w przypadku ukraińskich samorządów i ich partnerów w zasadzie skupia się ona wyłącznie na zapewnieniu jak największej pomocy.

Od rozpoczęcia pełnoskalowej rosyjskiej inwazji na Ukrainę minęło już ponad 230 dni. W tym czasie zginęło ponad 6 tysięcy[1] ukraińskich cywilów, ponad 9 tysięcy zostało rannych, udokumentowano prawie 40 tysięcy przypadków zbrodni wojennych. Około 120 tysięcy cywilnych budynków zostało zniszczonych. Rosja wystrzeliła ponad 3,5 tysiąca rakiet, z których większość spadła na ukraińskie miasta.

To właśnie one stały się głównymi celami. Tuż po rozpoczęciu wojny zagraniczni partnerzy natychmiastowo rozpoczęli pomoc dla ukraińskich miast i obwodów. Nie sposób wymienić i opisać wszystkie przykłady, stąd też artykuł przedstawia jedynie wybrane.

Według danych Związku Miast Ukrainy z początku marca 2022 roku, ponad 100 ukraińskich miast posiadało około 700 zagranicznych partnerów[2]. Ze względu na bliskość geograficzną szczególnie istotne jest wsparcie ze strony samorządów z europejskich państw. Przed rosyjską inwazją ukraińskie miejscowości posiadały minimum jednego partnera w 24 z 27 państw członkowskich Unii Europejskiej. Dominowały tutaj miejscowości z Polski. Aż 126 miejscowości z Ukrainy posiadało jakąś formę oficjalnej współpracy z polskimi odpowiednikami. 52 ukraińskie miejscowości miały partnera w Niemczech, a 28 w Bułgarii. Na czwartym miejscu znalazła się Litwa – 27 ukraińskich miejscowości miało umowy o partnerstwie z litewskimi miejscowościami[3].

Miasta i regiony aktywnie zaangażowały się w pomoc Ukrainie i Ukraińcom od samego początku. W ciągu pierwszych kilku dni wojny fińskie miasta zebrały ok. 1,5 miliona EUR pomocy humanitarnej dla Ukrainy. Na początku marca województwo warmińsko-mazurskie zdecydowano o przekazani 200 tysięcy PLN z budżetu samorządu na pomoc materialną dla partnerskiego obwodu rówieńskiego[4]. W marcu Kijów otrzymał od swojego siostrzanego miasta Monachium 15 wagonów kolejowych z pomocą humanitarną, lekarstwami i sprzętem medycznym. Docierały także pierwsze transporty ze wsparciem od między innymi Warszawy. Bułgarski Plewen rozpoczął wysyłki leków, śpiworów czy agregatów prądotwórczych do Mikołajowa. Czerniowce z kolei dość szybko zaczęły otrzymywać pomoc od swoich dwóch miast partnerskich – Suczawy z Rumunii i Konina z Polski. Co ciekawe, Konin zapewniał nie tylko lekarstwa, żywność czy odzież, ale także krótkofalówki i hełmy dla wojska[5]. Ograniczone (wynikające z natury ustrojów państw i możliwości samorządów) wsparcie dla Ukraińskich Sił Zbrojnych i Obrony Terytorialnej zapewniały także inne miasta. Można tu wspomnieć między innymi o Ciechanowie, który wysłał do Chmielnickiego drony i noktowizory[6].

Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi w ramach ukraińskiego programu „Transparent Cities” od 24 lutego do 27 maja 50 ukraińskich miast z Rankingu Transparentności otrzymało wsparcie od swoich zagranicznych partnerów prawie 150 razy. Najwięcej pomocy skierowały miasta z Polski – 53,62% ogólnej wartości. Na drugim miejscu znalazły się miasta niemieckie – 15,46%, a na trzecim miasta rumuńskie – 8,25%. Wśród głównych produktów dostarczanych w ramach pomocy znajdowały się: żywność (22,3%), leki (18,6%) oraz artykuły higieniczne i gospodarstwa domowego (16,8%)[7].

W ciągu pierwszych 50 dni wojny Lwów, który stał się hubem pomocowym, od swoich miast partnerskich otrzymał łącznie 3,4 tony pomocy humanitarnej. 85% z niej zostało potem rozdysponowane do innych miast i wsi w Ukrainie[8]. Stan Maryland na początku maja wysłał do Odessy – miasta partnerskiego Baltimore pomoc o łącznej wartości 5 milionów USD. W jej skład wchodziły leki, opatrunki, jak również 95 respiratorów, 50 inhalatorów oraz blisko 200 sztuk kamizelek kuloodpornych, które przekazała Policja Stanowa Maryland[9].

Wiele ukraińskich miast podpisywało umowy o współpracy w momencie, gdy Ukraina była jeszcze częścią Związku Radzieckiego. Przykładem może być Charków i amerykańskie Cincinnati, które zawiązały partnerstwo w 1989 roku.

Przez 33 lata współpraca była nieustannie utrzymywana: organizowane były wymiany uczniów i wystawy kulturalne, a społeczność żydowska w Cincinnati pomogła odnowić synagogę w Charkowie. Władze amerykańskiego miasta niemal tuż po rosyjskiej inwazji rozpoczęły zbiórkę funduszy, żywności i leków, a Departament Policji Cincinnati przekazał władzom Charkowa prawie 1000 hełmów. Tylko do połowy kwietnia charkowski oddział Czerwonego Krzyża otrzymał od amerykańskiego miasta ponad 80 tysięcy USD. Co więcej, Cincinnati zaczęło również przekazywać wsparcie finansowe dla otaczających Charków miejscowości[10].

Burmistrz Florencji i jednocześnie przewodniczący sieci Eurocities Dario Nardella zainicjował akcję #CitiesWithUkraine. 12 marca w wielu miastach w Europie miały miejsce wiece poparcia i solidarności z Ukrainą, na których potępiono także działania Rosji. Odbyły się one między innymi w Amsterdamie, Bolonii, Brukseli, Edynburgu, Frankfurcie, Mediolanie, Paryżu, Rzymie, Sewilli, Sztokholmie czy Tiranie. Na Placu Św. Krzyża we Florencji zgromadziło się około 35 tysięcy osób. Na żywo przemówił do nich Wołodymyr Zełenski. Jednak przesłanie prezydenta Ukrainy usłyszało wtedy znacznie więcej osób, ponieważ w inicjatywie udział wzięło co najmniej 177 innych miast – w wielu z nich mieszkańcy także mieli okazję wysłuchać słów Zełenskiego[11].

Miasta partnerskie nie tylko zapewniały i zapewniają pomoc humanitarną, ale również od samego początku rosyjskiej inwazji rozpoczęły przyjmowanie Ukraińców, którzy zmuszeni byli uciekać ze swoich domów. Największy od czasów II wojny światowej napływ uchodźców w Europie, szczególnie w ciągu pierwszych kilku tygodniach od rozpoczęcia rosyjskiej inwazji, stał się wyzwaniem nie tylko dla władz krajowych, ale także i dla samorządów.

Szczególnie dotknęło to miasta i regiony położone blisko granic z Ukrainą. We wspólnym oświadczeniu „Cities need more support for Ukrainian refugees” z maja 2022 roku 170 przedstawicieli miast-członków sieci Eurocities, wskazało, że miasta muszą być aktywnie zaangażowane w unijne i krajowe plany związane z przyjmowaniem uchodźców z Ukrainy, jak również potrzebują funduszy unijnych i krajowych, aby wzmocnić własne usługi socjalne i koordynować reakcje społeczeństwa na przyjmowanie uchodźców[12].

Po 24 lutego nawiązanych zostało wiele nowych oficjalnych relacji pomiędzy miastami z Ukrainy i innych państw. Umowy o dwustronnej współpracy dają miastom, które je podpisują, szansę. między innymi, na wymiany edukacyjne i kulturalne, wzajemny rozwój turystyki, biznesu czy handlu oraz przyciąganie inwestycji. Z 50 ukraińskich miast z Rankingu Transparentności od „Transparent Cities”[13] 17 z nich zyskało minimum jednego nowego zagranicznego partnera[14]. Podpisały one w sumie 35 umów o współpracy z miastami i regionami z Europy i Ameryki Północnej. Najwięcej, bo aż siedem umów podpisał Kijów[15]. Najwięcej nowych partnerów pochodzi z Francji, Niemiec, Stanów Zjednoczonych i Polski. Co istotne, w wielu przypadkach inicjatywa w sprawie nawiązania oficjalnych siostrzanych lub partnerskich relacji wychodziła nie od ukraińskich, ale zagranicznych miast. Przykładowo francuskie Bourges zaproponowało partnerstwo z Korosteniem, włoska Wenecja z Odessą, a polska Gdynia z Żytomierzem.

Tabela 1. Spis nowych miast partnerskich ukraińskich miast. Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji od „Transparent Cities” i stron miast.

Miasto w Ukrainie	Nowe miasta partnerskie
Kijów	Paryż, Lyon, Marsylia (Francja), Madryt, Barcelona (Hiszpania), Hamburg (Niemcy), Oslo (Norwegia)
Żytomierz	Gdynia (Polska), Pardubice (Czechy), Vila Nova de Famalicão (Portugalia)
Czerniowce	Dusseldorf, Mannheim (Niemcy), Metz (Francja)
Odessa	Wenecja (Włochy), Miami, Miami Beach (USA)
Kamieniec Podolski	Hautmont (Francja), Brantford (Kanada)
Równe	East Brunswick, Federal Way (USA)
Charków	Lublin (Polska), Turku (Finlandia)
Mikołajów	Burgas (Bułgaria), Hanower (Niemcy)
Włodzimierz Wołyński	Rosienie (Litwa)
Dniepr	Kolonia (Niemcy)
Drohobycz	Sablé-sur-Sarthe (Francja), Hrastnik (Słowenia)
Iwano-Frankiwsk	Tabor (Czechy)
Korosteń	Bourges (Francja)
Chmielnicki	Praga* (Czechy), rejon święciański (Litwa)
Czerwonohrad	Mariampol (Litwa)
Czerkasy	Valmiera (Łotwa)
Czernihów	Rzeszów (Polska)

* Władze Chmielnickiego podpisały na razie umowę nie z miastem, a jedną z dzielnic – Praha 6.

Nawiązywanie współpracy następuje także na poziomie mniejszych miejscowości i gmin. Można tu wspomnieć choćby o trzech polsko-ukraińskich przykładach. W maju Ostrołęka została miastem partnerskim ukraińskiego miasta Sokal, a Świnoujście ukraińskiego Truskawca. W lipcu z kolei została podpisana wstępna umowa o nawiązaniu stosunków partnerskich pomiędzy miastem Debrzno oraz ukraińską gminą Ruska Polana. Co więcej, partnerstwo jest także zawiązywanie na poziomie regionów. W maju stan Missisipi i obwód chmielnicki zostały siostrzanymi regionami. Tym samym obwód chmielnicki stał się pierwszym obwodem w Ukrainie, który zyskał partnera w Stanach Zjednoczonych[16].

Można się spodziewać, że liczba ta będzie w kolejnych tygodniach i miesiącach rosnąć. Co najmniej trzy ukraińskie miast przygotowują niezbędne dokumenty do ratyfikacji umów o partnerskie, a dziewięć kolejnych obecnie negocjuje warunki kooperacji z zagranicznymi partnerami[17]. Włodzimierz Wołyński ma nawiązać partnerstwo z Malborkiem, Równe i Tarnopol z Jelenią Górą, a Mikołajów z Chełmem. Co więcej, wiele europejskich i amerykańskich miast wyraża chęci nawiązania współpracy z miastami z Ukrainy. W samych tylko Niemczech ponad 30 miast jest zainteresowanych ustanowieniem formalnego partnerstwa z ukraińskimi miastami[18]. Przed rosyjską inwazją to ukraińskie miasta zabiegały o współpracę z miastami z zachodnich państw. Po 24 lutego role się odwróciły. Powodów takiej sytuacji jest wiele – od prawdziwej i bezinteresownej chęci pomocy, przez dbanie o własny wizerunek, po szanse na zyskanie nowych miejsc do inwestycji.

Na istotną rolę, jaką mogą odegrać zagraniczne miasta wskazywał w lipcu premier Ukrainy Denys Szmyhal. „Komunikuj się ze swoimi kolegami w krajach, z którymi masz już umowy. Poproś o pomoc swojemu miastu lub społeczności w odbudowie, zacznij opracowywać wspólne projekty. Wspólnie nadajmy nowe znaczenie określeniu «miasta siostrzane»” – mówił[19].

Lublin wyraził gotowość wsparcia Charkowa w powojennej odbudowie. Pomoc dla stolicy obwodu charkowskiego zadeklarowały tez Boston i Nowy Jork. Hamburg zobowiązał się wesprzeć w tym zakresie Kijów, z którym to nawiązał relacje partnerskie w kwietniu bieżącego roku. Żytomierz może liczyć na wsparcie Płocka i Malagi, Mariupol – Gdańska, Irpień – Bonnu, Bucza – Bergamo, Borodzianka – Wilna… Przykładów jest wiele. Co więcej, nie tylko miasta i regiony z Europy lub Ameryki Północnej chcą się zaangażować w odbudowę Ukrainy – deklaracje wsparcia kierowane są także z innych obszarów świata. Jokohama chce w tym procesie wesprzeć Odessę, a Tajwan zamierza przekazać środki na odbudowę infrastruktury pięciu ukraińskich miast – Charkowa, Czernihowa, Mikołajowa, Zaporoża i Sum[20].

Na początku czerwca Związek Miast Ukrainy oraz Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Rady Europy podpisały Deklarację o współpracy w odbudowie Ukrainy[21]. Z kolei pod koniec miesiąca Europejski Komitet Regionów na 150. sesji plenarnej wraz ze stowarzyszeniami władz lokalnych i regionalnych z Unii Europejskiej i Ukrainy oficjalnie zainaugurował Europejski Sojusz Miast i Regionów na rzecz Odbudowy Ukrainy. Jego celami są między innymi koordynowanie wsparcia miast w zakresie skutecznej i trwałej odbudowy ukraińskich miast, promowanie współpracy pomiędzy miastami i regionami z Ukrainy i UE, oraz promocja rozwoju i modernizacji ukraińskiej wsi[22].

W drugiej połowie sierpnia do Kijowa udała się ośmioosobowa delegacja burmistrzów i prezydentów kilku europejskich miast, w tym przewodniczący Eurocities. Na spotkaniu z prezydentem Zełenskim omówiła ona, w jaki sposób członkowie tej sieci mogą połączyć siły z miastami ukraińskimi, aby pomóc im w odbudowie po wojnie. Przedstawiciele Eurocities i władz Ukrainy podpisały również memorandum o współpracy. Wspólna grupa zadaniowa składająca się z przedstawicieli Eurocities i ukraińskiego Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych pod przewodnictwem prezydenta Ukrainy będzie spotykać się regularnie w celu dokładnego określenia ram oraz nadzorowania współpracy. Istotne jest to, że członkowie Eurocities są gotowi nie tylko finansowo wspierać odbudowę ukraińskich miast, ale także dzielić się własnymi doświadczeniami w zakresie planowania przestrzennego, urbanistyki czy projektowaniu sieci transportu publicznego[23].

Niektóre miasta, choć nie mają swoich partnerów w Ukrainie, także aktywnie zaangażowały się w udzielanie pomocy ukraińskim miastom. Robiły to poprzez swoje miasta partnerskie w innych państwach. Fort Wayne z Indiany oraz Tyler z Teksasu rozpoczęły zbiórki pieniędzy dla Ukrainy. Następnie przekazały ponad 100 tysięcy USD swoim miastom partnerskim w Polsce – odpowiednio Płockowi i Jeleniej Górze, a te z kolei wykorzystały te środki na pomoc ukraińskim uchodźcom w Polsce oraz na wsparcie swoich własnych miast partnerskich w Ukrainie[24]. Na identyczne działanie zdecydowało się także inne miasto w Stanach Zjednoczonych – Owensboro z Kentucky. Władze miasta utworzyły specjalny fundusz dla Ukrainy, a środki są przekazywane do czeskiego miasta Ołomuniec, które to finansuje pomoc humanitarną dla Czerniowców[25]. Podobny przykład, również z udziałem polskiego miasta, można znaleźć w Europie. Małe 12-tysięczne miasto Marly z Francji poprzez swojego polskiego partnera – Olecko w marcu rozpoczęło przekazywanie pomocy humanitarnej ukraińskiemu Drohobyczowi[26].

Jest jeszcze jeden wątek związany z dyplomacją na poziomie samorządów i toczącą się obecnie wojną – zrywanie umów o współpracy z miastami z Rosji i Białorusi. Według danych od „Transparent Cities” do początku lipca 150 miast w ponad 20 krajach zerwało już swoje stosunki partnerskie z ponad 160 miastami z Rosji[27]. Większość polskich miast zrobiła to już w pierwszych dniach wojny. Na podobny krok zdecydowało się wiele innych miast na świecie, głównie w Europie i Ameryce Północnej. Jednak nie wszystkie były gotowe na zerwanie umów o partnerskie z rosyjskimi miastami. Uwagę na to zwrócił prezydent Ukrainy w trakcie przemówienia na Kongresie Burmistrzów USA. Wskazał wtedy nawet konkretne przykłady – Chicago, Portland, San Diego, San Jose i Jacksonville (choć Chicago zawiesiło partnerstwo z Moskwą). Jego zdaniem utrzymywanie takiego stanu rzeczy nie daje amerykańskim miastom niczego, zaś Rosjanie mogą dzięki temu mówić, że nawet po rozpoczęciu pełnoskalowej wojny nie są izolowani[28].

Chociaż miasta i regiony mają z natury ograniczone możliwości działań, to od samego początku pełnoskalowej wojny zaczęły wykorzystywać one swoje międzynarodowe powiązania, by pomagać ukraińskim partnerom. Niektóre z nich, niemające swoich partnerskich czy siostrzanych odpowiedników w Ukrainie, zaczęły działać w kierunku nawiązania współpracy i podpisania umów, dzięki czemu możliwe było wysyłanie wsparcia. Ta współpraca obecnie skupiająca się na pomocy finansowej i humanitarnej, po zakończeniu działań zbrojnych może stać się szansą do zacieśnienia relacji na innych polach – edukacji, kulturze czy biznesie. Inne miasta, choć nie miały swoich partnerów w Ukrainie i nie nawiązały z nimi nowych relacji, także chciały zaangażować się w pomoc. Rozpoczęły więc rozmowy ze swoimi miastami partnerskimi, które mają ukraińskich partnerów i które położone są blisko ukraińskich granic – między innymi w Polsce i Czechach. Doszło więc do powstania mniej formalnych grup współpracy. Po zakończeniu wojny taka współpraca może być okazją do utworzenia małych trilateralnych lub też multilateralnych sieci miast.

Foto: Wikimedia commons

[1] Są to dane jedynie z terenów wyzwolonych.

[2] Громади, НЕ МОВЧІТЬ! У вас сотні міст-побратимів. Зверніться до них за підтримкою, Децентралізація, https://decentralization.gov.ua/news/14626?page=16.

[3] Y. Brovdiy, Partnerships between Ukrainian and EU municipalities. Key success and failure factors for sustainable international municipal cooperation, Council of European Municipalities and Regions, 2021, s. 6.

[4] N. Makarewicz, Jednogłośna decyzja. Warmińsko-mazurskie zrywa współpracę z obwodem kaliningradzkim, https://www.rmf24.pl/regiony/olsztyn/news-jednoglosna-decyzja-warminsko-mazurskie-zrywa-wspolprace-z-o,nId,5869340#crp_state=1.

[5] Як міста-побратими можуть допомогти у відновленні України? Приклади та інструкція, Рубрика, https://rubryka.com/article/twin-cities-help-ukraine/.

[6] J. Oworuszko, Ciechanów pomaga Ukrainie. Blisko 90 tys. zł na zakup dronów i noktowizorów, https://wydarzenia.interia.pl/raporty/raport-ukraina-rosja/aktualnosci/news-ciechanow-pomaga-ukrainie-blisko-90-tys-zl-na-zakup-dronow-i,nId,6007256.

[7] O. Ohorodnik, V. Onyshchenko, Uniting Cities Against War: What is Twinning and How to Establish It, https://transparentcities.in.ua/en/articles/yednannia-mist-proty-viiny-shcho-take-pobratymstvo-i-yak-yoho-vstanovyty

[8] Німецький Вюрцбург має намір стати містом–партнером Львова та надати гуманітарну допомогу, Львівська Міська Рада, https://city-adm.lviv.ua/news/city/lviv-international/291226-nimetskyi-viurtsburh-maie-namir-staty-mistom-partnerom-lvova-ta-nadaty-humanitarnu-dopomohu.

[9] Maryland sending medical supplies, body armor to Odesa, Ukraine, WBAL-TV, https://www.wbaltv.com/article/maryland-donate-medical-supplies-body-armor-odesa-ukraine/39956739.

[10] L. Hyde, Finding the Good: How Two Communities Are Assisting Their Ukrainian Sister Cities, https://livability.com/topics/love-where-you-live/finding-the-good-how-two-communities-are-assisting-their-ukrainian-sister-cities/.

[11] More than 150 cities stand with Ukraine, Eurocities, https://eurocities.eu/latest/more-than-150-cities-stand-with-ukraine/.

[12] Cities need more support for Ukrainian refugees, Eurocites, https://eurocities.eu/latest/cities-need-more-support-for-ukrainian-refugees/.

[13] Większość z nich znajduje się także w grupie 50 największych ukraińskich miast.

[14] Співпраця побратимів: у яких сферах іноземні муніципалітети підтримують українські міста, Децентралізація, https://decentralization.gov.ua/news/15495.

[15] Kyiv and Barcelona have signed a twinning agreement between the cities, Odessa Journal, https://odessa-journal.com/kyiv-and-barcelona-have-signed-a-twinning-agreement-between-the-cities/.

[16] Як міста–побратими можуть допомогти у відновленні України? Приклади та інструкція, Рубрика, https://rubryka.com/article/twin-cities-help-ukraine/.

[17] Співпраця побратимів: у яких сферах іноземні муніципалітети підтримують українські міста, Децентралізація, https://decentralization.gov.ua/news/15495.

[18] E. Tejze, Десятки німецьких міст шукають партнерів в Україні, https://www.dw.com/uk/solidarnist-hromad-desiatky-nimetskykh-mist-shukaiut-partneriv-v-ukraini/a-62271469.

[19] Прем’єр–міністр: Плануємо укласти меморандуми з країнами–партнерами, де були б закріплені наміри щодо відбудови українських регіонів, Урядовий Портал, https://www.kmu.gov.ua/news/premier-ministr-planuiemo-uklasty-memorandumy-z-krainamy-partneramy-de-buly-b-zakripleni-namiry-shchodo-vidbudovy-ukrainskykh-rehioniv.

[20] Українські Міста Відбудують, Федерація Роботодавців Жкг України, https://www.fru-gkh.com/page/3449.

[21] Віталій Кличко: Асоціація міст України та Конгрес місцевих і регіональних влад Ради Європи підписали Декларацію про співпрацю у відновленні України, Офіційний портал Києва, https://kyivcity.gov.ua/news/vitaliy_klichko_asotsiatsiya_mist_ukrani_ta_kongres_mistsevikh_i_regionalnikh_vlad_radi_yevropi_pidpisali_deklaratsiyu_pro_spivpratsyu_u_vidnovlenni_ukrani/.

[22] European Alliance of Cities and Regions for the Reconstruction of Ukraine, Europejski Komitet Regionów, https://cor.europa.eu/en/engage/Pages/European-Alliance-of-Cities-and-Regions-for-the-reconstruction-of-Ukraine.aspx.

[23] My visit to Ukraine – Mayor of Lyon tells his story, Eurocities, https://eurocities.eu/stories/my-visit-to-ukraine-mayor-of-lyon-tells-his-story/.

[24] Humanitarian Aid for Ukraine, Tyler City, https://tylersistercities.org/aid-for-ukraine/; City Of Fort Wayne Makes Contribution To Help Ukraine Through Sister City In Plock, Poland, Fort Wayne, https://www.cityoffortwayne.org/latest-news/5055-city-of-fort-wayne-makes-contribution-to-help-ukraine-through-sister-city-in-plock-poland.html.

[25] Owensboro Sister Cities & Regions Establishes Ukrainian Relief Fund, Owensboro, https://owensboro.org/post/owensboro-sister-cities-regions-establishes-ukrainian-relief-fund. W przypadku Ołomuńca i Czerniowców miasta nie mają podpisanej formalnej umowy o partnerstwie.

[26] La ville de Marly aidera la population ukrainienne de Drohobytch grâce à sa ville jumelée polonaise, Europejski Komitet Regionów, https://cor.europa.eu/en/engage/Documents/2022.03.01%20Ville%20de%20Marly%20-%20Ukraine.pdf.

[27] War is man’s true touchstone: how many twinning ties has Ukrainian forged since February 24, Transparent Cities, https://transparentcities.in.ua/en/articles/druh-piznaietsia-u-viini-skilky-pobratymiv-ziavylosia-v-ukrainskykh-mist-pislia-24-liutoho.

[28] M. Smith, Zelensky tells U.S. mayors to end their sister-city ties with Russia, https://www.nytimes.com/2022/06/03/world/europe/zelensky-us-russia-sister-cities.html.