Analiza w skrócie:
- Od proklamacji Chińskiej Republiki Ludowej w 1949 r., rola marynarki wojennej w Chinach zmieniała się w zależności od potencjału ekonomicznego kraju i sytuacji geostrategicznej. Od lat 50-tych XX w., niezmiennie głównym priorytetem stało się zwiększanie presji na Tajwan i ochrona chińskich wybrzeży.
- Siły morskie w pierwszych dekadach istnienia ChRL były w głównej mierze podległe wojskom lądowym. W obu rodzajach sił zbrojnych, za inspiracje i wzór uchodziły doświadczenia wojny domowej, w której po stronie komunistów dominowały działania nieregularne i partyzanckie.
- Od okresu reform i otwarcia zapoczątkowanych przez Deng Xiaopinga, domena morska zyskała na znaczeniu wraz ze wzrostem zależności Chin od morskich szlaków komunikacyjnych.
Pomimo utrzymywania mocarstwowego statusu na przestrzeni wieków, Chiny nie zdecydowały się na efektywne wykorzystanie marynarki wojennej w celu osiągnięcia dominacji regionalnej. Z uwagi na liczne zagrożenia natury lądowej, podstawą potęgi militarnej Państwa Środka miała pozostać armia. Znaczenie marynarki wojennej w ChRL przechodziło wiele etapów a ewolucja determinowana była poziomem rozwoju technologicznego, potencjałem gospodarczym, sytuacją geostrategiczną i preferencjami przywódców.
Ewolucja myśli strategicznej ChRL dotyczącej walki na morzu
Analizując historię kolonializmu, w porównaniu z mocarstwami europejskimi, ambicje morskie Chin wydają się być w szerszej perspektywie nieistotne. Pewnym odstępstwem od reguły był epizod z pierwszej połowy XV w. podczas panowania dynastii Ming, związany z sukcesami floty admirała Zheng He. Ten krótki moment zainteresowania morzem w chińskiej historii dobiegł końca już w 1433 r., po niespełna 30 latach po rozpoczęciu ekspedycji, które swoim zasięgiem objęły wschodnie krańce Afryki. W kolejnych dekadach, relacja Chin z morzem straciła na znaczeniu z uwagi na presję wywieraną przez inne państwa na lądzie i odmienne preferencje cesarza Hongxi, który wstąpił na tron w 1424 r. Największym problemem był powrót zagrożenia ze strony Mongołów, które wymusiło rozszerzenie Wielkiego Muru kosztem rozwoju marynarki. Bierność Państwa Środka sprawiła, że mocarstwa europejskie zaczęły zyskiwać przewagę na morzu, wkraczając na chińską strefę wpływów. Słabość ta została wykorzystana bezlitośnie podczas wojen opiumowych[1] w połowie XIX w., kiedy brytyjska flota wymusiła na Chińczykach koncesje dotyczące dostępu do chińskiego rynku. Wydarzenia te rozpoczęły naznaczone traumą “stulecie narodowego upokorzenia”. W 1895 r. Chiny odniosły z kolei porażkę w wojnie z Japonią, która zwiastowała zmianę układu sił w Azji. Od tego czasu, pozycja geostrategiczna Państwa Środka miała ulegać postępującej erozji, czego kulminacją był wybuch naznaczonej wyjątkową brutalnością drugiej wojny japońsko-chińskiej w latach 1937-1945.
Istota domeny morskiej zaczęła być poważniej postrzegana dopiero po proklamacji ChRL w 1949 r. i pojawieniu się problemu reunifikacji Tajwanu z kontynentem. Przez wiele dekad rządzący na wyspie nacjonaliści dzięki wsparciu ze strony Stanów Zjednoczonych byli w stanie efektywnie odstraszać siły morskie komunistów. Pierwsze dekady ChRL pod rządami Mao Zedonga cechowały się dużą niestabilnością wewnętrzną i sporami terytorialnymi z innymi mocarstwami lądowymi. Strategia morska[2], z uwagi na doświadczenia okresu wojny domowej, a także brak dostatecznych środków i zacofanie technologiczne, była w praktyce podporządkowana potrzebom wojsk lądowych. Za główne źródło rozwiązań i punkt odniesienia dla admiralicji posłużyła doktryna aktywnej obrony Mao Zedonga, która czerpała z lekcji wyniesionych z wojny partyzanckiej prowadzonej z nacjonalistami. Ponadto większość dowódców floty wywodziła się z armii i miała bogate doświadczenia z wojny rewolucyjnej. Przeniesienie koncepcji wojny ludowej do obszaru morskiego[3] w praktyce wiązała się z większym poleganiem na wsparciu lądowym, poszukiwaniem nocnej walki w zwarciu, koordynacji z siłami powietrznymi czy użyciem mniejszych okrętów i osiąganiu przewagi liczebnej w kluczowym momencie bitwy. Rolą Marynarki Wojennej Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej (PLAN) w latach 50 stało się zatem przede wszystkim wsparcie sił lądowych i powietrznych.
Od początku powstania ChRL, za inspirację i wzór w kwestii doktryny i technologii służyła marynarka ZSRR, co sprawiło, że wiele pierwszych okrętów chińskiej produkcji bazowało na konstrukcjach radzieckich. Kluczowe okazało się również wsparcie od ZSRR w postaci wymiany technologicznej i wsparcia przy szkoleniu załóg, które wzmacniała bliskość ideologiczna. Główny wkład w rozwój myśli strategicznej w tym okresie miał Xiao Jinguang[2], który opracował koncepcję sabotażu na morzu. Jej asymetryczny charakter wynikał ze słabości konwencjonalnej Chin, spowodowanej niskimi nakładami na rozwój floty i brakami w obszarze technologii. Celem floty ChRL w konflikcie miała być akumulacja małych zwycięstw i wygrana w długotrwałej wojnie na wyniszczenie. Co więcej, strategia opierała się na kontroli mórz przybrzeżnych i wykorzystaniu atutów oferowanych przez długą linię brzegową, która miała pozwolić na rozproszenie sił i atak z wielu kierunków. Inne cechy sabotażu na morzu obejmowały stosowanie ataków z zaskoczenia, działania maskujące, ofensywne nastawienie i przeprowadzanie uderzeń we wrażliwe punkty. Środki te dobrze wpisywały się w niekonwencjonalne podejście będące fundamentem strategii. Ponadto, Xiao Jinguang promował istotę działań połączonych, wykorzystujących okręty podwodne, jednostki nawodne, lotnictwo i artylerię. Koncepcja ta, pomimo trudności w wykonaniu, jest wciąż wyznacznikiem i wzorem skutecznej implementacji rozwiązań sztuki wojennej.
W latach 60-tych XX w. wraz z wybuchem rewolucji kulturalnej, tempo modernizacji chińskiej floty uległo spowolnieniu. Prawdziwy przełom nastąpił dopiero pod koniec lat 70-tych i objęciu władzy przez Deng Xiaopinga. Nowy przywódca rozumiał znaczenie oceanów w erze globalizacji i wolnego handlu. Od tego czasu, to właśnie imperatyw ekonomiczny stał się głównym czynnikiem motywującym dalszą rozbudowę floty. Deng Xiaoping podkreślał przy wielu okazjach, podobnie jak przyszli przywódcy ChRL, że proces ten jest wyłącznie defensywnym przedsięwzięciem. “Ojcem” nowoczesnej marynarki Chin stał się pełniący w latach 1982-1988 stanowisko Głównodowodzącego Floty admirał Liu Huaqing[4]. Stworzył on koncepcję łańcuchów wysp, które do dzisiaj stanowią ważny punkt odniesienia w pracach chińskich dowódców i strategów. Admirał US Navy James Holmes trafnie nazwał pierwszy łańcuch wysp, ciągnący się od Japonii po Filipiny jako “Wielki Mur w odwrocie”[3]. Obecnie, liderzy polityczni ChRL utożsamiają je jako symbol okrążenia i powstrzymywania Chin przez USA i ich sojuszników. W zakresie doktryny operacyjnej, Liu Huaqing kontynuował podejście polegające na aktywnej obronie, wprowadzając koncepcję “ochrony bliskich mórz”. Był on jednocześnie zwolennikiem budowy floty oceanicznej[5] opartej na lotniskowcach i okrętach podwodnych. Liu Huaqing położył zatem podwaliny pod nową, bardziej ambitną wizję rozwoju marynarki, będąc jednocześnie świadomym przewagi zapewnianej przez rozwiązania asymetryczne.
Mentalnym punktem zwrotnym dla chińskich strategów był kryzys w Cieśninie Tajwańskiej w latach 1995-1996, podczas którego zdolności projekcji siły uwydatniły poziom amerykańskiej przewagi i zacofania Chin. Od połowy lat 90 XX w., za główny priorytet uznano rozbudowę możliwości precyzyjnego rażenia wrogich okrętów, poprawę zasięgu rozpoznania i udoskonalenie stopnia integracji między rodzajami broni. Przez ostatnie niespełna 3 dekady ChRL rozwijała marynarkę w sposób długofalowy i stopniowy, bazując na strategii aktywnej obrony, która za pomocą ofensywnych środków ma spełniać strategiczny cel o charakterze defensywnym, definiowanym jako skuteczne odstraszanie US Navy.
Dylemat Malakki. Chińska odpowiedź na amerykańską projekcję siły
Od lat 90-tych XX w., z uwagi na wyzwanie stwarzane przez morską dominację Stanów Zjednoczonych i rosnącą zależność od handlu międzynarodowego, przywództwo ChRL podjęło decyzję o bezprecedensowej rozbudowie i modernizacji sił morskich. Jednym z priorytetów było wdrożenie własnych projektów i rozwój przemysłu stoczniowego. Jednocześnie, od początku przywódcy byli świadomi pozycji geograficznej Chin, które jako mocarstwo lądowe posiadające liczne spory terytorialne nie może pozwolić sobie na erozję potencjału wojsk lądowych. Z drugiej strony pierwszy łańcuch wysp ciągnący się od Półwyspu Koreańskiego po Indonezję, będąc pod kontrolą partnerów i sojuszników USA, skutecznie ogranicza pole manewru Chin w polityce zagranicznej. Dominacja amerykańskiej marynarki w Indo-Pacyfiku sprawia, że Pekin jest pod ciągłym ryzykiem nałożenia blokady morskiej. Problem ten trafnie podsumował Hu Jintao, który w 2003 r. nazwał wyzwanie stojące przed Chinami jako “dylemat Malakki”[6]. Kolejni liderzy ChRL starali się sukcesywnie ograniczać strategiczną wrażliwość Chin, wynikającą z uzależnienia od mórz jako handlowych szlaków komunikacyjnych. Chiński admirał Lin Hongyu[3] zauważa, że pomimo faktu przeobrażenia się Chin w mocarstwo morskie, strategiczne ograniczenie stwarzane przez pierwszy łańcuch wysp nie pozwala Chinom na wykorzystanie w pełni swojego potencjału. We wszystkich dokumentach strategicznych[3] od 1980 r. to USA zostało wyznaczone za potencjalnego przeciwnika w domenie morskiej. Amerykańskie siły zbrojne służyły jednocześnie za punkt odniesienia w procesie modernizacji chińskich wojsk, skupionej na identyfikacji głównych obszarów wrażliwości US Navy. Podczas rządów Hu Jintao w latach 2008-2012 zaczęto podnosić także ekspedycyjną rolę marynarki, czego przejawem był początek misji antypirackich w Zatoce Adeńskiej.
Podsumowanie
Przy próbie zrozumienia znaczenia domeny morskiej dla ChRL należy pamiętać, że niemal 90% wolumenu chińskiego handlu[7] jest zależna od swobodnego dostępu do morskich szlaków komunikacyjnych. Co więcej, aż 70% PKB jest wytwarzane w regionach przybrzeżnych. Chiny od dekad są również uzależnione od morskich dostaw źródeł energii, jak ropa naftowa czy LNG z regionu Bliskiego Wschodu. Rosnący import węglowodorów z Rosji nie będzie w stanie w znaczącym stopniu ograniczyć tej wrażliwości z uwagi na braki w infrastrukturze. Według różnych wskaźników, Chiny posiadają nawet do 12 z 20 największych portów na świecie[3], a największe skupiska ludności są naturalnie skupione blisko wybrzeży. Ta wysoka zależność od morskich linii komunikacyjnych jest jednym z głównych przyczyn przyspieszenia rozbudowy marynarki wojennej. Liczne próby dywersyfikacji kierunków dostaw, poprzez budowę nowej infrastruktury energetycznej, czy promowanie koncepcji Jednego Pasa i Szlaku nie będą w stanie w pełni wyzwolić Chin od ich zależności od globalnych oceanów.
FOTO: PAP/Photoshot
Źródła:
[1] New York Times, How Britain Went to War With China Over Opium, źródło: https://www.nytimes.com/2018/07/03/world/asia/opium-war-book-china-britain.html
[2] M. N. Murphy, T. Yoshinara, Fighting the Naval Hegemon: Evolution in French, Soviet, and Chinese Naval Thought, [w:] Naval War College Review, Vol. 76, Nr 2 (2023), źródło: https://digital-commons.usnwc.edu/nwc-review/
[3] T. Yoshihara, Red Star Over the Pacific, Second Edition: China`s Rise and the Challenge to U.S. Maritime Strategy, US Naval Institute Press, 2018
[4] B. Heuser, P. O`Neil, Episde 5: Admiral Liu Huaging and China`s Island Chain Stategy, źródło: https://rusi.org/podcasts/talking-strategy/episode-5-admiral-liu-huaqing-and-chinas-island-chain-strategy
[5] R. S. Ross, China`s Naval Nationalism: Sources, Prospects, and the U. S. Response, [w:] International Security, Vol. 34, No. 2 (Fall, 2009), MIT Press 2009, źródło: jstor.org/stable/40389213
[6] H. T. Hung, Can China Escape the Malacca Dilemma?, źródło: https://nationalinterest.org/feature/can-china-escape-malacca-dilemma-206505
[7] T. Shugart, The Mallaca Dilemma: Growing Chinese Military Power, źródło: https://www.cnas.org/publications/podcast/the-malacca-dilemma-growing-chinese-military-power
Comments are closed.