Tekst przygotowany w ramach Akademii INE, cyklu publikacji tworzonych przez młodych analityków i praktykantów Instytutu Nowej Europy.
Nowy przegląd „Estonian Internal Security Service” został wydany 12 kwietnia 2023 roku przez Estońską Służbę Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KAPO). Raport wydawany jest corocznie. Jego głównym celem jest informowanie społeczeństwa o zapobieganiu najgorszym scenariuszom rozwoju sytuacji politycznej oraz ochrony porządku konstytucyjnego Estonii.
Renesans imperialnych ambicji Federacji Rosyjskiej w XXI wieku stwarza nowe, istotne zagrożenia dla bezpieczeństwa Estonii. Przede wszystkim, kluczowa była inwazja na Ukrainę. Natomiast w wyniku współzależności środowiska międzynarodowego oraz globalizacji, procesy prorosyjskie odczuwalne są „tu i teraz” w państwie estońskim. Działalność Federacji Rosyjskiej obejmuje wiele dziedzin życia Estonii. W nowym przeglądzie, wymieniono przeszłe i teraźniejsze zagrożenia, w postaci zmian w cyberprzestrzenni, tendencji narodowościowych, terroryzmu międzynarodowego, bezpieczeństwa gospodarczego, walki z korupcją oraz możliwych przekształceń w środowisku naturalnym.
Z raportu wynika, że polityka historyczna Estonii zawiera wiele sprzeczności, chociażby w interpretacji historii wśród rosyjskojęzycznej części społeczeństwa. Powodem tego zjawiska pozostaje ingerowanie w świadomość Estończyków przez rosyjskie media. Kolejnym, istotnym elementem polityki symbolicznej pozostają święta. Według twórców raportu, reakcją Kremla na zapobieganie obchodzenia wśród narodu estońskiego święta 9 maja (Dzień Zwycięstwa Armii Czerwonej w II Wojnie Światowej) było traktowane obchodów jako potwierdzenia poparcia neonazizmu w państwach bałtyckich. Federacja Rosyjska uznała Dzień Zwycięstwa za sposób legitymizacji działań wojskowych prowadzonych na Ukrainie, odnosząc się do paraleli między 1941 a 2022 rokiem.
Istotną rolę pełniło wyeliminowanie pomników i symboli sowieckich gloryfikujących historię Związku Radzieckiego.
Warto zaznaczyć, że istnienie symboli komunistycznych jest sprzeczne z drogą rozwoju wybraną przez naród estoński w 1991 roku.
Z jednej strony, dekomunizacja w przestrzeni publicznej państwa estońskiego miała za zadanie uwolnienie od rosyjskich wpływów. Z drugiej strony, toczy się walka polityczna między rządem Estonii a zwolennikami „strażników czołgu” w celu zachowania wspólnej pamięci historycznej. Warto dodać, że w raporcie wskazano na ruchy aktywistów, działających przeciwko zniesieniu pomników, skoncentrowane głównie w Ida-Virumma we wschodniej części Estonii.
Współcześnie, główną cechą charakterystyczną wojen jest używanie środków pozamilitarnych. Należy pamiętać, że komunikacją strategiczną Rosji stanowi propaganda, wykorzystywana w celu „zamazania” prawdy obiektywnej w państwach bałtyckich. Występuje więc konfrontacja w cyberprzestrzeni. Autorzy raportu podkreślają, że poważnym zagrożeniem bezpieczeństwa Estonii jest wymiar informacyjny. Przykładowo, w dniu 25 lutego 2022 roku (dzień po rozpoczęciu przez Rosję pełnoskalowej inwazji na Ukrainę), Estońska Agencja ds. Ochrony Konsumentów i Regulacji Technicznych wydała nakaz zaprzestania nadawania na okres jednego roku kanałów RTR Planeta, NTV Mir (również NTV Mir Baltic), Belarus 24, Rossiya 24 i TV Centre International (TVCI), na terytorium Republiki Estońskiej. Powodem było wyemitowanie w dniu 24 lutego 2022 roku przemówienia prezydenta Rosji Władimira Putina, w którym uzasadnił inwazję militarną na Ukrainę, ignorując podstawowe zasady prawa międzynarodowego[1]. Według KAPO, służby specjalne Rosji będą nadal próbować uzyskiwać dostęp do sieci komputerowych Estonii w celu zakłócenia usług krytycznych dla państwa. W 2022 roku, estoński Urząd ds. Systemu Informatycznego (Riigi Infosüsteemi Amet, RIA) otrzymał informacje o 2672 incydentach cybernetycznych (tj. o ok. 20% więcej niż w 2021 r.)[2].
Po wybuchu wojny na Ukrainie propaganda Kremla ewoluowała na dużą skalę.
Analizując metody zawarte w raporcie przez KAPO, należy wymienić kierunki aktywności mających na celu przeciwdziałanie rosyjskim wpływom medialnym. Po pierwsze, kierunki te obejmują naming oraz shaming. Warto zaznaczyć, że poprzez wykrywanie fake newsów i medialnych manipulacji, społeczeństwo estońskie zwiększy krytyczne nastawienie wobec fałszywych wiadomości. Po drugie, implementacja wdrożenia sankcji była kluczowa dla KAPO. Po rozpoczęciu agresji wojennej w 2014 roku, przez państwa zachodnie zostały nałożone sankcje na osoby wspierające ambicje Kremla. W 2019 roku, Sputnik Estonia – lokalny oddział Rossiya Segodnya – zaprzestał działalności w Estonii w związku z sankcjami Unii Europejskiej, nałożonymi na Dmitriya Kiselyova[3]. Wśród zatrzymanych była menedżer Sputnik Estonia, Elena Cherysheva i jej mąż, Mati-Dmitri Terestal. Warto dodać, że komunikacja strategiczna Moskwy obejmuje rosyjskie kanały telewizyjne, których celem jest rozpowszechnianie propagandy.
Dla rosyjskojęzycznych mieszkańców Estonii, rola „czwartej władzy” jest znacznie większa niż dla osób posługujących się językiem estońskim.
Analitycy raportu podkreślają, że taktyką rosyjskiego zwiększania wpływów są treści na stronach internetowych, które mocno krytykują państwo estońskie, Zachód oraz Ukrainę.
Pozytywnym zjawiskiem jest postawa społeczeństwa estońskiego wobec walki informacyjnej w Internecie. Ataki informacyjne w Estonii są głównie odpierane przez aktywistów cyfrowych. Warto wspomnieć o wolontariuszach, którzy stanowią istotną przeciwwagę dla grup propagujących prorosyjską wizję przyszłości.
Analizując raport, można stwierdzić, że polityka prowadzona przez Kreml skupia się głównie na wykorzystaniu „soft values” w życiu publicznym Estończyków. Warto zaznaczyć, że analitycy podkreślają, że w obszarze kultury, religii oraz ideologii Rosja będzie narzucała własne wpływy na państwa poradzieckie. To z kolei może spowodować podważenie oddziaływania sankcji zachodnich. W raporcie wspomniano również o narodowości tzw. „rosyjskich rodaków za granicą”, którzy prowadzą działania prorosyjskie. Formułowaniem uzasadnień decyzji politycznych i wojskowych Kremla zajmuje się Rosyjska Prawosławna Cerkiew. Według analityków raportu, ideologia Federacji Rosyjskiej głównie skupiona jest wokół antyfaszyzmu i tradycjonalizmu. Przede wszystkim, Kreml odwołuje się do wydarzeń II wojny światowej, podkreślając wspólną walkę z nazistowską III Rzeszą, tym samym uzasadniając interwencję wojenną na Ukrainę w 2022 roku. Jak wynika z raportu, w przypadku tradycjonalizmu, krytyka jest skupiona wokół cywilizacji zachodniej. Kreml traktuje Zachód jako pełen satanizmu oraz homoseksualistów.
Agresja wojenna na Ukrainę zdestabilizowała środowisko międzynarodowe. W raporcie wyraźnie podkreślono, że od początku wojny organy ścigania zaczęły zbierać dowody popełnionych zbrodni wojennych. W raporcie zaznaczono, że 3 maja 2022 roku Estonia dołączyła do zespołu śledczego z Polską, Ukrainą, Słowacją, Litwą, Łotwą i Rumunią. Warto zaznaczyć, że zadaniem służb estońskich jest identyfikacja ofiar, świadków oraz osób podejrzanych związanych z Estonią. Uzyskane przez służby informacje są wymieniane z innymi państwami. W wyniku dużej liczby ukraińskich uchodźców wojennych KAPO we współpracy z innymi państwami prowadzi kampanię informacyjną dotyczącą zbrodni wojennych.
Warto wspomnieć o rosyjskich służbach wywiadowczych, które wykorzystywały aktywistów we własnych interesach politycznych. Podstawę utrwalania rosyjskich wpływów stanowiła Rosyjska Federalna Służba Bezpieczeństwa (FSB). Przed rozpoczęciem działań wojennych w dniu 24 lutego 2022 roku, FSB przygotowywała quasi-państwa na terytorium Ukrainy w celu wykonania stawianych zadań przez rosyjskie elity polityczne. Naród estoński, wraz z uchodźcami wojennymi, współpracował z KAPO, co ułatwiło poszukiwanie rosyjskich służb wywiadowczych. Analitycy raportu wskazują, że FSB jest jedną z najbardziej aktywnie działających obcych służb wywiadowczych w Estonii. Ponadto, rosyjska Służba Wywiadu Zagranicznego (SWR) oraz Główny Zarząd Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej (GRU) prowadzi czynności operacyjne w celu zwerbowania i zastraszania ludności na kontynencie europejskim. W raporcie podkreślono, że zdarzają się przypadki działalności wywiadowczej pod przykryciem dyplomacji, kiedy to państwo przyjmujące ogłasza wskazaną osobę za persona non grata. Zgodnie z danymi raportu, Estonia wydaliła łącznie 18 szpiegów-dyplomatów. Pierwszy przypadek miał miejsce w 1996 roku. Po agresji Rosji na Ukrainę, Estonia poprosiła 3 dyplomatów z rosyjskiej ambasady o opuszczenie państwa. Reakcją Rosji była decyzja o zamknięciu konsulatu generalnego w Narwie i urzędu konsularnego w Tartu. W raporcie wskazano, że Ambasada Rosji została poinformowana przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Estonii w styczniu 2023 roku, że będzie stosować zasadę parytetu w stosunku do pracowników ambasad. W praktyce oznaczało to, że MSZ Estonii zażądało od Federacji Rosyjskiej zmniejszenia liczby pracowników w ambasadzie w Tallinie do takiego poziomu, jak w ambasadzie estońskiej w Moskwie.
Autorzy raportu podkreślają, że na poziomie współpracy między Rosją a Chinami, po inwazji na Ukrainę można było zauważyć rozwój relacji między rosyjskimi i chińskimi oficerami wywiadu. W 2022 roku, ambasada Chin w Estonii kontynuowała swoją działalność na rzecz rozprzestrzeniania się chińskiej narracji wśród polityków oraz środowiska politycznego. Co ciekawe, w 2023 roku ambasada Chin zaczęła interesować się wyborami parlamentarnymi i klimatem politycznym w Estonii.
Autorzy raportu wskazują, że w wyniku zapotrzebowania na sprzęt wojskowy państwa bałtyckie i Finlandia muszą zapobiegać łamaniu sankcji oraz ograniczyć nielegalny eksport towarów i usług przez Rosję.
Warto dodać, że Estońska Rada Podatkowa i Celna realizuje kontrolę sankcji nałożonych na Rosję, natomiast KAPO odpowiada za wstępne dochodzenie w sprawie umyślnego naruszenia sankcji. Do zadań KAPO należy również monitorowanie ukrytego rosyjskiego kapitału w Estonii oraz inwestycji partnera Kremla – Chińskiej Republiki Ludowej. Zgodnie z danymi zawartymi w raporcie, w Indeksie Percepcji Korupcji opracowanym przez Transparency International, Estonia plasuje się na 13-17 miejscu w rankingu obok Austrii, Hongkongu, Kanady, Irlandii oraz Islandii[4].
Zagrożenia dla bezpieczeństwa Estonii zmieniały się ze względu na współzależność ze środowiskiem międzynarodowym. W raporcie wskazano, że wraz z wojną na Ukrainie bezpieczeństwo elektrowni jądrowych stało się bardziej istotne, niż uprzednio. Obecnie, państwo estońskie nie posiada elektrowni jądrowych. Estonia może zostać dotknięta negatywnymi skutkami w wyniku wybuchu strategicznych obiektów rozmieszczonych na Ukrainie. Z kolei radioaktywne i niebezpieczne substancje, pochodzące z tych obiektów, stanowią poważne zagrożenie o charakterze długoterminowym. Według raportu, na „straży” zapewnienia bezpieczeństwa w sytuacjach kryzysowych stoją: Rada Ratunkowa (zagrożenia o charakterze chemicznym), Rada Środowiskowa (zagrożenia radiacyjne i jądrowe) oraz Rada ds. Zdrowia (zagrożenia biologiczne).
W wyniku inwazji na Ukrainę zagrożenie terroryzmem nie będzie zwiększało się na kontynencie europejskim.
Jednak w raporcie zostało wymienionych kilka czynników sprzyjających ruchom terrorystycznym i ekstremistów: 1) łatwy przemyt broni i materiałów wybuchowych, używanych na Ukrainie 2) zagrożenia wynikające z migracji ludności do Europy 3) wykorzystywanie szkoleń w celu tworzenia sieci ruchów terrorystycznych 4) zastosowanie wiedzy nabytej w czasie wojny na Ukrainie w atakach terrorystycznych przeciwko Zachodowi. Autorzy raportu podkreślają, że pod względem zagrożenia w finansowaniu terroryzmu, Estonia pozostaje państwem tranzytowym.
Podsumowanie
Wynikające zagrożenia dla Estonii są nieodłącznie związane z wojenną agresją Federacji Rosyjskiej na Ukrainę. Analiza współczesnego bezpieczeństwa państwa estońskiego wykazuje zależność bezpieczeństwa przede wszystkim od czynnika narodowego. Z jednej strony, w kontekście wpływów rosyjskich, najbardziej wrażliwą formą jest wymiar informacyjny poprzez ingerencję w świadomość społeczeństwa estońskiego. Problemem jest mniejszość rosyjskojęzyczna i kontrolowane przez nią media w Estonii. Z drugiej strony, główne narzędzie wpływu Moskwy stanowiły otwarte ataki wraz z manipulacją informacyjną przeciwko Estonii.
Zagrożenia ze strony Rosji nie uległy zmianie, a tylko przybrały nową jakość. Kluczowym zadaniem rosyjskich służb pozostaje wewnętrzny rozłam opinii publicznej państw europejskich. Po pierwsze, Federacja Rosyjska miała na celu osłabić sferę społeczną w postaci pozycji „rodaków z zagranicy”, osłabiając nastroje rusofobiczne w Estonii. Po drugie, działalność ta dotyczyła powstrzymania dyskryminacji ludności rosyjskojęzycznej i wspierania prorosyjskich grup wpływu w państwie estońskim.
Należy zaznaczyć, że wraz z wojną ukraińsko-rosyjską, rola agencji bezpieczeństwa Estonii zmieniła się. Głównym zadaniem agencji jest nie tylko gromadzenie, przetwarzanie i tworzenie danych wywiadowczych, ale również tworzenie raportów sytuacyjnych dla społeczeństwa estońskiego. Rosyjska Służba Bezpieczeństwa (FSB), prowadzi działania mające na celu monitorowanie sytuacji politycznej, gospodarczej i społecznej Estonii. W tym miejscu, skuteczne okazały się służby bezpieczeństwa Estonii stanowiące ważny czynnik przeciwdziałania wpływom Federacji Rosyjskiej.
Decyzja o usuwaniu symboli komunistycznych była związana z dążeniem do budowy tożsamości narodowej i porządku demokratycznego, który był sprzeczny z dziedzictwem sowieckiego reżimu. Warto zaznaczyć, że Rosja będzie wykorzystywała różne narzędzia, takie jak media, kontakty międzyludzkie, dyplomację w celu promowania własnej kultury, religii i ideologii w państwie estońskim.
Warto podkreślić, że zniszczenie strategicznych obiektów rozmieszczonych na Ukrainie mogłoby potencjalnie wpłynąć na bezpieczeństwo w regionie. Jednak Estonii, jak i innym państwom, zależy na utrzymywaniu stabilności, aby chronić bezpieczeństwo i dobrobyt. Ważne jest, aby państwa bałtyckie i Finlandia, współpracowały zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym, aby skutecznie zapobiegać nielegalnemu eksportowi i przestrzegać sankcji nałożonych na Rosję.
Foto: chris robert on Unsplash
[1] Raports Estonian Internal Security Service, „Annual Review” 2022/20023, s. 7.
[2] Ibidem, s. 23.
[3] Ibidem, s. 8. Dmitri Kiselyov – główną postać w propagandzie rosyjskich mediów. Także, jest szefem rosyjskiej państwowej agencji informacyjnej Rossija Siegodnia.
[4] Ibidem, s. 44.
Comments are closed.